Söylevin adli, siyasi, törensel, askerî, dinî ve akademik olmak üzere çeşitleri vardır. Bunlardan en yaygınları siyasi, askerî ve dinî söylevdir. Politikacıların ulusal mecliste, kapalı mekânlarda ya da açık alanlarda yaptıkları konuşmalar siyasi söylevdir. Mustafa Kemal Atatürk, Mehmet Emin Yurdakul, Halide Edip Adıvar bu türde olgun örnekler vermişlerdir. Komutanların askere cesaret ve moral vermek için yaptıkları konuşmalara askerî söylev denir. Sultan II. Mehmet’in İstanbul’un fethinden önce yaptığı söylev bu türün en iyi örneklerindendir. Din adamlarının bireysel ve toplumsal sorunları dinsel açıdan yorumladıkları konuşmalara ise dinî söylev adı verilir. Türk-İslam toplumunda bu tür söylevlere hutbe de denir. Hz. Muhammed’in “Veda Hutbesi” bu türün en iyi örneğidir. Batı’daki ilk örneklerini Eski Yunan edebiyatında Demosten, Latin edebiyatında ise Çiçero vermiştir. Fransız edebiyatında Bossuet (Bosse), Mirabeau (Mirabu) ünlü söylevciler arasındadır. Bizde ise Bilge Kağan’ın Kök Türk Kitabeleri’nde Türk milletine seslenişi ilk söylev, Bilge Kağan da ilk hatip olarak kabul edilir.
Türk edebiyatında söylev sanatının gelişimi II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Ömer Naci ve Hamdullah Suphi Tanrıöver ile görülür. Özellikle Millî Mücadele Dönemi’nde Mehmet Akif Ersoy ve Halide Edip Adıvar, Cumhuriyet Dönemi’nde ise Mustafa Kemal Atatürk söylevde öne çıkan isimlerdir.
Söylev türünün özellikleri:
- Tiyatro ile gelişen bir türdür.
- Söylenen sözlerin söyleyiş biçiminin inandırıcı, etkileyici ve coşturucu özelliği bulunur.
- Seçilen sözcüklerin kısa, akıcı, içten ve etkili olarak seçilmesi gerekir.
- Siyasi, sosyal, millî ve ahlaki konuları içerebilir.
- Söz ve ses çok önemlidir.
- Dilin alıcıyı harekete geçirme ve heyecana bağlı işlevi kullanılır.
Konularına göre söylevler:
a. Siyasi söylev: Genellikle parlamentolarda, diplomatik toplantılarda, mitinglerde söylenen siyasi amaçlı söylevlerdir.
b. Dinî söylev: Tapınaklarda bireysel ve toplumsal sorunları dinsel açıdan yorumlayan söylevdir. İslâmî toplumlarda bu tür söylevlere hutbe denir.
c. Adli söylev: Mahkemelerde, yargılama sırasında suçlamak ya da savunmak amacıyla söylenen söylevdir.
ç. Akademik söylev: Akademilerde, bilim toplantılarında söylenen söylevdir. Akademik kabullerde, açılış, kapanış ve ödül törenlerinde yapılan bilimsel içerikli söylevler de vardır.
d. Askerî söylev: Ordunun moral gücünü yükseltmek ve güven duygusunu artırmak için askerlere yönelik verilen söylevdir.
“Dağ Yolu”, H. Suphi Tanrıöver’in 1928-1931 yılları arasında hitabelerini topladığı eseridir. Eserde on dört bölüm bulunmaktadır. Bu on dört bölümde birbirinden bağımsız konular ele alınmıştır.