Saf şiir anlayışını benimseyen şairlerin genellikle etkilendiği sembolizm akımı, XIX. yüzyılda Fransa’da parnasizme tepki olarak doğmuştur. Sembolist edebiyat ise romantik edebiyatın bir ürünüdür. Sembolistler, şiiri sessiz bir şarkı olarak tanımlamışlar ve müziği şiirin amacı durumuna getirmişlerdir. Sembolistlere göre şiir düşüncelere değil duygulara seslenir çünkü şiir bir şey anlatmak için yazılmaz. Şiirde anlam kapalı olmalıdır ve herkes kendince yorum getirebilmelidir. Sözcüğün anlam değerinden çok müzikal değeri önemlidir. Anlam kapalılığı ve farklı çağrışımlar yaratabilme amacı, bol bol mecaz ve istiarelerin kullanılmasına yol açar, dolayısıyla dil de ağırlaşır. Durgun sular, ay ışığı, alacakaranlık, tan ağartısı, perdede gezinen gölgeler ve ölüm sembolist şiirin başlıca temalarıdır. Lirizm, bu anlayışın en önemli ögesi durumundadır.
Sembolistler; sezgi ve izlenimleri, gerçekliğin belirsizliğini ve karmaşıklığını canlandırır. Şiirde anlatılamayanın sezdirilebileceğini savunurlar. Buna göre şiirde renk, bilinçaltına inme, ironi önemlidir. Matematiksel ritim yerine, psikolojik ritim önemsenir. Türk edebiyatında bu anlayışın ilk uygulayıcısı Cenap Şahabettin’dir. Ancak bu akımın en başarılı örneklerini veren şairimiz Ahmet Haşim’dir. Kimi yönleriyle Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Hamdi Tanpınar gibi şairler de bu akımın izlerini taşırlar.
Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın “Çocuk ve Allah” adlı eseri Türk şiirinin özgün, dil ve yapı bütünlüğü bakımından sağlam yapıtlarından biridir. Fazıl Hüsnü Dağlarca, şiirlerini genellikle epik-lirik-didaktik bir anlayışla yazmıştır. Edebiyatımızda şair kendine has üslubu ve işlediği konularla ayrı bir yere sahiptir. Dağlarca, bu özelliğinden dolayı “tek başına bir okul” olarak nitelendirilir. “Bu Eller miydi?” şiiri şairin “Çocuk ve Allah” adlı şiir kitabından alınmıştır. “Çocuk” onun şiirlerinde gerçek anlamından sıyrılarak yaşama sevinci, hayata çocukça bakış gibi yeni anlamlara ulaşarak bir sembol hâline gelmiştir.
Sembolizmin başlıca özellikleri
- Duygu ve düşüncelerin anlatımında "semboller" önemli rol oynar. Her nesne bir semboldür. Dışarıda gördüklerimizle, gerçekte var olan; fakat evrende göremediklerimiz arasındaki ilişkiyi semboller sağlar.
- "Kapalılık" bu akımın başka bir özelliğini oluşturur. Herkes, bir şiirden değişik anlamlar çıkarabilir.
- "Sessizlik", "siliklik" (alacakaranlık, güneşin batışı, ay ışığı, durgun sular, gölgeler, sararmış yapraklar, ıssız parklar...) sembolizmi süsler.
- "Müzik" şiirde "amaç" olarak kullanılmıştır. Şiir, sözden çok müziğe yakın olmalıdır. Burada, "müzik" ile kastedilen, sözcüklerin ruhumuzda yarattığı uyumdur.
- * Şiire "lirizm" egemendir. Sembolistlere göre, "şiir, okuyucuların ruhunda tatlı duygular uyandırmalıdır."
- "Öznellik" ve bunun sonucu olarak "yorum", sembolist şiirin özelliklerindendir. Şiiri okuyan herkes, farklı yorumlamalıdır.
- Dil, sanattan anlayanlara hitap eder; bu nedenle, genelde ağırdır.
- Daha çok şiir dalında eserler verilmiştir.
- Serbest vezin kullanılmış, nazım biçimi olarak müstezat tercih edilmiştir.
Tanınmış sembolist sanatçılar ve eserleri:
- Charles Baudelaire: Elem Çiçekleri (Istırap Çiçekleri)
- Paul Marie Verlaine: Güftesiz Şarkılar, Hikmet, Lanetlenmiş Şiirler
- Arthur Rimbaud: Sarhoş Gemi
- Stephane Mallarme: Poesies, Divagations
- Paul Valery: Charmes
- Maeterlinck: La Princesse Maleine (oyun), Mavi Kuş (oyun)
- Aleksandr Puşkin
- Maunce Maeterlinck
- Cenap Şahabettin
- Ahmet Haşim
- Ahmet Hamdi Tanpınar
- Cahit Sıtkı Tarancı
- Ahmet Muhip Dıranas
Türk Edebiyatında Sembolizm: Ahmet Haşim, Cenap Sahabettin, Cahit Sıtkı Tarancı, Ahmet Muhip Dıranas, Ahmet Hamdi Tanpınar... gibi sanatçıların şiirlerinde sembolizmin özelliği görülmektedir.
Örnek Soru: Özellikle hayal, lirizm, sözden çok musikiye yaklaşma, güzelliği uyandırma, gölgecilik, sessizlik, alacakaranlıklar, serbest nazma kaçış, musiki gücü olmayan sözcükleri ayıklama, sanatçının duyuş gücü ile okurun seziş gücüne bağlanma bu anlayışın en belirgin özelliklerindendir.
Bu parçada sözü edilen edebi akım, aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sembolizm B) Sürrealizm C) Dadaizm
D) Parnasizm E) Romantizm
Cevap: A