Şanlıurfa Harran'ın günümüzde sit alanı olan topraktan yapılma geleneksel evleri hangi isimle anılır

Soru : Şanlıurfa Harran'ın günümüzde sit alanı olan topraktan yapılma geleneksel evleri hangi isimle anılır

A- Kuş Yuvası

B- Arı Kovanı

C- İpek Kozası

Doğru Cevap: Arı Kovanı  

Medeniyetlerin Kesişme Noktası: Harran

İncil'de, aynı isimle anılan eski bir kent olduğuna inanılan Harran, İbrahim Peygamber’in yaşamının bir bölümünü burada geçirmiş olmasının yanı sıra arı kovanını andıran kübik evleri, en eski İslam üniversitesi, sekizinci yüzyıldan kalma kent surları, altı çıkış kapısı ve kalesi ile Doğu’nun incilerinden biri.

 

Şanlıurfa, Arap ülkelerine geçiş noktasında yer alması ve GAP'ın merkezi oluşu nedeniyle karayolu ulaşımda önemli rol oynamakta. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turist tarafından ziyaret edilen tarihi Harran kenti, kendi adıyla anılan Harran Ovası merkezinde yer alıyor. Tevrat'ta Hârân olarak geçen yerin burası olduğu söyleniyor. İslam tarihçileri kentin kuruluşunu Nuh Peygamber’in torunlarından Kaynana veya İbrahim Peygamber’in kardeşi Aran'a (Haran) bağlarlar.

 

13.yüzyıl tarihçilerinden İbn Şeddad, Hz. İbrahim'in Filistin'e gitmeden önce bu şehirde oturduğunu yazar. Bu nedenle Harran'a Hz. İbrahim'in kenti de denildiğini, Harran'da İbrahim Peygamber’in evinin, adını taşıyan bir mescidin, onun otururken yaslandığı bir taşın varolduğunu söyler.

 

Harran tarihiyle ilgili en doğru bilgiler arkeolojik kazılardan elde edilen buluntulara dayanıyor. Harran adına ilk defa, Kültepe ve Mari'de bulunan M.Ö. 2. bin başlarına ait çivi yazılı tabletlerde "Har-ra-na" veya "Ha-ra-na" şeklinde rastlanmış. Kuzey Suriye'de bulunan Ebla tabletlerinde ise Harran'dan "Ha-ra-na" olarak bahsediliyor. M.Ö. 2. binin ortalarına ait Hitit Tabletleri’nde, Hititlerle Mitanniler arasında yapılan bir anlaşmaya Harran'daki Ay Tanrısı’nın (Sin) ve Güneş Tanrısı’nın şahit tutulduğu belirtiliyor. Harran, Kuzey Mezopotamya'dan gelerek batı ve kuzeybatıya bağlanan önemli ticaret yollarının kesiştiği bir noktada bulunmaktaymış. Bu özelliğinden dolayı Harran, Anadolu ile sıkı ticaret ilişkileri bulunan Asurlu tüccarların da önemli uğrak yerlerinden biriymiş. Anadolu'dan Mezopotamya'ya, Mezopotamya'dan da Anadolu'ya olan ticaret binlerce yıl Harran üzerinden yapılmış. Bu da, burada zengin ve köklü bir kültür birikiminin oluşmasına neden olmuş.

 

Tevrat'ta Harran

Din ve dilleriyle en eski milletlerden biri sayılan İbraniler, tek tanrıya inanan bir din anlayışını ilk gerçekleştiren kavim. Kutsal kitaplarda anlatılan Sami asıllı Yahudi kavmi, Tevrat’a göre Yehova İbranilerini yöneten İbrahim Peygambere “Kabileni al ve baba evini (Ur şehri şimdiki Urfa) bırak, göstereceğim ülkeye git. Orada kavmini büyük bir millet yapacağım.” demiş. Yine Tevrat’ta “Abram Harran’dan gittiği vakit, 75 yaşında idi” deniliyor. Kimi çevrelerce Hz. İbrahim’in evinin kentin ortasında bulunan höyüğün kuzey eteklerindeki kalıntılar arasında bulunduğu iddia ediliyor.

Efsaneye göre Nuh Tufanı sırasında sulara batarak yerle bir olan Urfa (Urha) sonradan Asurlular tarafından yeniden kurulmuş.

 

Harran Evleri

Harran'ın turistler tarafından en çok ilgi çeken yanı, külah biçimindeki konik tipik evleri. Harran evlerinin oluşturduğu ilginç mimari dokuya dünyanın hiç bir yerinde rastlanmaz. Harran harabelerindeki antik mimari kalıntılardan toplanan tuğlalarla, köylüler tarafından yapılan bu evler, kare bir alanın üzerini örten külah biçiminde bir kubbeden oluşuyor. Yan yana gelen tek kubbeler iç kısımda kemerlerle birbirine bağlanmış ve içeride geniş bir oturma mekanı elde edilmiş. Bölgenin iklimine uyumlu olan bu evler yazın serin, kışın sıcak.

 

Harran'ın bu evlerinde tavukların daha çok yumurtladığı, at gibi bazı hayvanların daha uysal olduğu, kuru soğanların daha çabuk filizlendiği, yiyeceklerin bozulmadığı halk arasında söylenegelmekte...

 

Harran; ay, güneş ve gezegenlerin kutsal sayıldığı eski Mezopotamya putperestliğinin (Sabiizm) önemli merkezi olmasıyla da ünlüymüş. Bu nedenledir ki Harran’da astronomi ilmi çok ileriymiş.

 

Şuayb Şehri

Harran'a 45 km uzaklıktaki Şuayb Şehri kalıntıları Roma Devrine ait. Yüzlerce kaya mezarı üzerine kesme taşlardan yapılar inşa edilmiş. Bu yapıların bazı duvar ve temel kalıntıları günümüze kadar gelebilmiş. Şuayb şehri kalıntıları arasında bir mağara, Şuayb Peygamber’in makamı olarak biliniyor.

 

Harran Üniversitesi

M.Ö. 1000'e kadar inen tarihiyle Harran 11. yüzyıla kadar büyük bir bilim merkeziydi. Abbasi Hükümdarı Harun Reşid’in yaptırdığı, dünyaca ünlü Harran Üniversitesi buradaydı. İlkçağ felsefe ekolünün merkezi ve daha sonra Arap düşünce sisteminin kaynağı olan bu üniversiteden bugüne yalnızca gözetleme (astronomi) kulesi kalmış. Üniversitede sürdürülen bilimsel çalışmalar din, gökbilim, tıp, matematik ve felsefe olmak üzere beş bölüme ayrılmıştı. Felsefede ağırlığın Platon, Aristoteles, Plotinos gibi bilginlerde olduğu görülmüş.

 

İlk çağ Helenizmi’nin İskenderiye’deki bilim ve felsefe okulu dağıtılınca buradaki alimler Hz.Ömer zamanında, 7.yüzyılın ilk yarısında, Antakya ve Harrandaki okullara yerleştiler. İslamiyetten önce varlığı bilinen Harran okulu, İslami dönemde de ününü devam ettirdi. Harrandaki islam ünüversitesinde Sabiiler, Hristiyan ve Müslümanlardan oluşan aydın gruplar vardı ve bunlar araştırmalar yapıyorlardı.

Harran Üniversitesi’nde Farabi’nin de kısa bir süre öğrenim gördüğü bilinmekte. Bugüne kadar ulaşan toprak üstü kalıntıların çoğu İslamiyet Dönemi’ndendir ve kazıları hala sürmektedir.

 

Halfeti

Urartu yazıtlarında 'Halpa' olarak bilinen Halfeti, Şanlıurfa'nın en eski ilçelerinden birisi. Üzerinde birçok uygarlık konaklamış. Siyah gülü ile tanınan bu etkileyici yöre, bölgenin yeşili bol belki de tek yeri. Bu yeşillikleri ona veren Fırat ise artık sularının acımasızlığını sunmuş insanlara. GAP Projesi kapsamındaki Birecik Barajı, Halfeti’yi de sular altında bırakmış. Şimdi Halfeti'nin büyük bir kısmı yok. Yani ilçenin tam ortasında kurulu olan iki mahallenin 150 evi sular altında kalmış. Evleri, dükkânları su altında kalan Halfetililere farklı seçenekler sunularak bölgenin 8 km kuzeyine Yeni Halfeti adında yeni yerleşim kurulmuş. Halk bu Yeni Halfeti’ye alışmaya çalışıyor.

 

Halfeti ile ilgili ele geçen ilk kayıtlarda kentin M.Ö. 855 yılında Asur Kralı III. Salmanasar tarafından ele geçirildiği görülüyor. 'Şitamrat' olarak adlandırılan bu şehir, daha sonra Yunanlılara geçmiş. Arapların istila ettiği şehir Kal'atül Rum adını almış. Ancak daha sonra 9. yüzyılda Bizanslılar şehri tekrar ele geçirmişler. Uzun yıllar Hristiyanlar için önemli bir yerleşim yeri olan Halfeti, Memlüklerin şehri almasıyla İslam kültürüyle tanışmış. Ardından Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarına katılarak ve 'Urumgala' adını almış.

 

Halfeti Evleri

Romalılar tarafından Ekamia, adıyla Fırat nehrinin doğusunda kurulan Halfeti, Urartu metinlerinde Halpa ismiyle anılmış. Tarihsel bütünlüğünü koruyan Halfeti ve çevresi geçmişi tarihöncesi dönemlere rastlayan mağaralarla dolu. Tarihi merkezi oluşturan evlerin her biri, büyük bir avlu çevresinde gelişen planlarıyla, içe dönük görkemli bir konaklar... Burada taş mimarinin en özgün örneklerini görebilirsiniz. Teraslar ise Halfeti evlerinin önemli özelliklerinden.