Soru : Sanat metinleri ile öğretici metinlerin farklılıklarını açıklayınız.
1) Öğretici metin - bilgi vermek amacıyla yazılır. - kesinlik vardır. - uslüp kaygısı yoktur. - açıklayıcı, tamamlayıcı gibi anlatım türleri kullanılır. - söz sanatları kullanılmaz. - dil göndergesel işlevindedir.
2) Sanatsal metin - estetik zevk ve duygu vermek amacıyla yazılır. - kesinlik yoktur. - öznel bir bilgidir. - uslüp kaygısı vardır. - betimleyici ve öyküleyici gibi anlatım türleri vardır. - söz sanatları kullanılır. - dil sanatsal işlevindedir.
Sanatsal ve Öğretici Metinlerin Özellikleri
Metinler gerçeklikle ilişkileri, işlevleri ve yazılış amaçları bakımından sınıflandırılırlar. Bu açıdan metinler, sanatsal ve öğretici metinler olmak üzere ikiye ayrılır.
Sanatsal ve öğretici metinlerin özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz.
- Sanatsal metinlerde sanatçının amacı okuyucuda estetik zevk uyandırmak ve kurduğu dünyaya okuyucuyu çekmektir.
- Sanatsal metinlerde yan anlam değeri taşıyan ve okuyucunun anlayışına, sezgisine bırakılan ifadelere yer verilir, mecazlı ifadeler kullanılarak anlatıma çağrışım ve duygu değeri kazandırıp okuyucunun yeni ve farklı anlamlar çıkarabilmesi amaçlanır.
- Sanatsal metinlerde gerçeklik, değiştirilerek ve yorumlanarak aktarılır.
- Bu metinlerde dil şiirsel işlevinde kullanılır.
- Öğretici metinler bilgi vermek amacıyla yazılan metinlerdir.
- Bu metinler hayatın gerçeklerini, tarihi olayları, felsefi düşünceleri ve bilimsel gerçekleri anlatır.
- Öğretici metinler genellikle kelimelerin ilk anlamlarıyla oluşturulduklarından her okuyucuda aynı izlenimi bırakır.
- Öğretici metinlerde gerçeklik değiştirilmeden verilir.
- Bu metinlerde dil göndergesel işlevinde kullanılır.
1. Aşağıdaki yargılar doğru ise ayraçla gösterilen yerlere “D”, yan lış ise “Y” yazınız.
(D) Kelimeler; gerçek, mecaz, yan ve deyim anlamlarıyla kullanılır.
(Y) Edebî metinler de dil daha çok “göndericilik işlevinde kullanılır.
(D) “Eyvah çocuğa araba çarpacak!” cümlesinde dil, “heyecanı bildirme işlevindedir.
(Y) Tiyatro, konferans, forum, münazara göstermeye bağlı türlerdendir.
2. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun şekilde doldurunuz.
• Öğretici metinler de dil daha çok göndergesel işlevinde kullanılır.
• Hikâye, roman, masal, destan anlatmaya bağlı türlerdendir.
• Sanat metinlerinde kelimeler, genellikle yan ve mecaz anlam da, öğretici metinler de ise
gerçek anlamda kullanılır.
3. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metin türlerinden değildir?
A) Makale B) Deneme C) Fıkra D) Tiyatro E) Sohbet
4. Aşağıdaki yazı türlerinden hangisi sanatsal metinlere örnek bir türdür?
A) Deneme B) Roman C) Makale D) Günlük E) Gezi yazısı
5. Soğuğa dayanmanın tek çaresi vardır; bunu hoş görmek. Mutluluk ustası Spinoza gibi “Isındığım için memnun değilim, memnun olduğum için ısınıyorum.” demeli. Tıpkı bunun gibi, her zaman içimizden şöyle demeliyiz: “Başardığım için memnun değilim; memnun olduğum için başardım.” Mutluluk peşin dekoşu yorsanız ilkin mutluluğu elde etmeye bakın. (...) Her işi hayra yorun. Epik te tos der ki: “Sen istedikten sonra kargada sana uğur getirir.”
Bu parçanın anlatımında, aşağıdakilerden hangileri kullanılmıştır?
A) Tartışma-Karşılaştırma
B) Açıklama-Örnekleme
C) Öyküleme-Benzetme
D) Açıklama-Tanık gösterme
E) Betimleme-Alıntı yapma
6. Bir memlekette maddi ve manevi kültürü meydana getirenler, o memleketin kültürlü insanlarıdır. Bir şey bilmeyen insanların ne kendilerine nede başkalarına faydası vardır. Her insan dünyaya kabiliyetlerle donatılmış olarak gelir.
Bu parçada dil, aşağıdaki işlevlerinin hangisiyle kullanılmıştır?
A) Alıcıyı harekete geçirme işleviyle
B) Göndergesel işleviyle
C) Şiirsel işleviyle
D) Heyecanı bildirme işleviyle
E) Kanalı kontrol işleviyle
7. Parçayı kitabınızdan okuyunuz.
Bu parçada düşünceyi geliştirme yollarından hangisi ağır basmaktadır?
A) Örnekleme B) Tanımlama C) Karşılaştırma D) Benzetme E) Alıntı yapma
1. Aşağıdaki yargılar doğru ise ayraçla gösterilen yerlere “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
(Y) Dil, kurmaca metinlerde nesnel özellikler taşır.
(D) Amacı bilgi vermek olan metinlere “öğretici metinler” denir.
(Y) Kurmaca metinlerde, yaşanılanlar olduğu gibi yansıtılır.
2. Aşa ğı da ki cüm le ler de boş bırakılan yerleri uy gun bi çim de dol du ru nuz.
• Öğretici metinler, bilgi verme, öğretme, aydınlatma amacı taşır.
• Kurmaca metinler, estetik zevk verme amacı taşır.
• Kurmaca metinlerde dil, ağır lık lı ola rak sanatsal iş le vin de, öğ re ti ci me tin ler de ise göndergesel işlevindedir.
3. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz...
Bu paragrafta aşağıdaki anlatım türlerinin hangisi kullanılmıştır?
A) Betimleyici B) Açıklayıcı C) Tartışmacı D) Fantastik E) Öyküleyici
4. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz.
Yukarıdaki paragrafta dü şün ce yi ge liş tir me yol la rın dan han gi si ne baş vu rul muş tur?
A) Örnekleme B) Karşılaştırma C) Tanık gösterme D) İlişki kurma E) Tannımlama
5. Paragrafı kitabınızdan okuyunuz.
Bu paragrafta aşağıdaki anlatım türlerinin hangisinden faydalanılmıştır?
A) Açıklayıcı B) Tartışmacı C) Fantastik D) Betimleyici E) Öyküleyici
6. Aşağıdakilerden hangisi göstermeye bağlı metinlere ait bir özellik değildir?
A) Sahnelenmek amacının güdülmesi
B) Monolog yada diyalog esasına dayanması
C) Okuyucuya bilgi vermek amacı taşıması
D) Dilin, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılması
E) Sahnede gerçekleştirilecek hareketlerin yay ayraç içinde verilmesi
7. Aşağıdakilerden hangisi sanat metinlerine ait bir özelliktir?
A) Açıklamayada bilgi verme amaçlı olması
B) Dilin göndergesel işlevde kullanılması
C) Genellikle öyküleyici ve betimleyici anlatımın kullanılması
D) Sözcüklerin ağırlıklı olarak gerçek anlamda kullanılması
E) Üslup kaygısının ön planda olması
8. Aşağıdakilerden hangisi öğretici metinlerle sanat metinlerine ait ortak bir özelliktir?
A) Belirli bir plan dâhilin de yazılmış olması
B) Estetik zevkin ön planda olması
C) Söz cük lerin ge nel lik le gerçek an lam lı ola rak kul la nılması
D) Dilin ağır lık lı ola rak heyecanı bildirme iş le vinde kul la nı lması
E) Kur gu la na bi lir nitelik taşıması
9. Bir metnin “öğretici metin” ve “sanat metni” diye sınıflandırılmasında aşağıdaki özelliklerden hangisi ölçüt olamaz?
A) Dilin hangi işlevinde kullanıldığı
B) Metnin hangi amaçla yazıldığı
C) Düşünceyi geliştirme yöntemi
D) Metnin uzun yada kısa oluşu
E) Sözcüklerin ifade ettiği anlam özellikleri
10. Aşağıdakilerden hangisi anlatmaya bağlı metinlerden değildir?
A) Masal B) Hikâye C) Fıkra D) Şiir E) Fabl
11. Aşağıdakilerden hangisi yazılı anlatım türüdeğildir?
A) Makale B) Mülakat C) Sohbet D) Anı E) Gezi yazısı
12. Aşağıdakilerden hangisi sözlü anlatım türlerindendir?
A) Biyografi B) Masal C) Sem poz yum D) Komedi E) Sohbet
13. Öğretici metinlerde ağırlıklı olarak kullanılan anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Öyküleyici B) Tartışmacı C) Açıklayıcı D) Mizahi E) Fantastik
14. Parçayı kitabınızdan okuyunuz. ( Bu soru 2002-ÖSS Sorusudur)
Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur?
A) Öyküleme - Betimleme
B) Açıklama - Betimleme
C) Karşılaştırma - Öyküleme
D) Tanımlama - Açıklama
E) Karşılaştırma - Tanımlama
15. Parçayı kitabınızdan okuyunuz. ( Bu soru 2008-ÖSS Sorusudur)
Aşağıdakilerden hangisi bu parçada sözü edilen öğretmenin bir özelliği değildir?
A) Dersini çekici kılan
B) Konuşmaktan çok, konuşturan
C) Okuyup araştırmaya yönlendiren
D) Belirli düşünce kalıplarına bağlı kalan
E) De ği şik tür de ki kla sik ya pıt la rı sev di ren
16. Metinlerin hangi ölçütler çevresinde sınıflandırıldığını açıklayınız.
Metinler gerçeklikle ilişkileri, anlatım biçimleri, işlevleri ve yazılış amaçlarına göre sınıflandırılır.