İnsanın başından geçen serüvenleri, iç dünyasını, toplumsal bir olay ya da olguyu, insan ilişkilerini ve değişik insanlık durumlarını anlatan edebi türe roman denir. “Roman” terimi, Roma İmparatorluğu içindeki halkların kullandığı bozulmuş Latinceye verilen addır. Bu bozuk Latince ile yazılan ilk destan ve halk öykülerine roman denmiştir. Bu terim, sonradan belli bir edebi türün adı olmuştur.
Roman özellikleri nelerdir
- Yaşanmış ya da yaşanması muhtemel olaylar anlatılır.
- Romandaki gerçeklik kurgusal bir gerçekliktir.
- Hikayelere göre daha uzundur.
- Olay, zaman, mekan ve kişi yapı unsurlarıdır.
- Anlatıda üç farklı bakış açısı bulunmaktadır.
- Bu tür eserlerde gözlem ön plandadır.
- Eserde yer alan kahramanlar karakter ile tip olarak ikiye ayrılır ve kahramanlar tüm yönleriyle anlatılır.
- Mekanların ayrıntılı tasviri yani betimlemesi yapılır.
- Konularına göre farklı roman çeşitleri bulunmaktadır.
- Dünya edebiyatında ilk roman örneği Miguel de Cervantes tarafından yazılan Don Kişot adlı eserdir.
- Türk edebiyatında ilk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Telemak adlı eseridir.
- Türk edebiyatında ilk roman örneği ise Şemsettin Sami‘nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat-ı Fitnat adlı eserdir.
Roman yapı unsurları nelerdir
Olay çevresinde oluşan edebi metinlerde olduğu gibi “Roman ögeleri” eserde büyük bir öneme sahip olmaktadır. Eserin temelini oluşturan roman unsurları şu şekildedir:
a) Olay: Anlatmaya bağlı her eserin merkezinde bir olay yer almaktadır. Aslında tek bir olay etrafında birbirine bağlanan birçok olay örgüsü bulunmaktadır ve bu olay örgülerinin tamamı da merkezdeki olayı desteklemektedir. Olay örgüleri arasında da neden-sonuç ilişkisi altında bir bütünlük mevcuttur.
b) Kişi: Olaylar belirli kişiler tarafından gerçekleştirilir ve olaylar sırasında her kahramanın belli bir rolü bulunmaktadır. Romanda kişiler kadro olarak oldukça zengin bir şekilde yer almaktadır. Ayrıca eserde yer alan kahramanlar ayrıntılı bir şekilde tanıtılmakta ve betimlenmektedir. Kişiler karşımıza iki şekilde çıkmaktadır: Tip ve Karakter.
- Tip: Başka kişilerde de bulunan ortak özellikleri üstünde barındıran, temsil ettiği grubun niteliğini belirgin bir şekilde yansıtan roman kahramanı tiptir. Tip olan kişinin vurgulanan yani temsil ettiği özellik güçlü bir şekilde okuyucuya hissettirilir. Mesela bir eserdeki cimri özelliğini gösteren kişi tiptir. Dünyanın her yerinde cimrilik özellikleri aynı olduğundan tipin evrensel olduğunu söyleyebiliriz.
- Karakter: Tip özelliği göstermeyip kahramanın kendine özgü davranışları ile başka özellikteki kişilerden ayrılan, çok yönlü davranış gösteren roman kişisidir. Olayların durumuna göre karakterin davranışlarında da değişiklikler gözlenir ve davranışlarını önceden tahmin etmek mümkün olmamaktadır.
Tip ve karakter arasındaki fark nedir
- Tip belli bir zümreyi temsil ederken karakter kendine özgü özellikleriyle ön plana çıkar. Yani tip genel, karakter özeldir denilebilir.
- Tip genel olduğundan farklı eserlerde de karşımıza çıkabilir fakat karakter özel olduğundan başka eserlerde karşımıza çıkma olasılığı yoktur.
- Tip tek yönlüyken karakter çok yönlüdür.
c) Zaman: Her olayın mutlaka bir gerçekleşme zamanı vardır. Bu nedenle eserde zaman kavramları sıklıkla kullanılabilmektedir. Eserlerde genellikle “-di’li geçmiş zaman” kipi anlatım tercih edilir. Eserde zaman kronolojik bir sırayla verilebileceği gibi geçmişe-geleceğe gidiş şeklinde de aktarılabilmektedir.
Romanda iki çeşit zaman bulunmaktadır. Birincisi olayların gerçekleştiği, yaşanılan anı belirten “Gerçek zaman“dır. İkincisi ise yaşanan andan bağımsız bir şekilde geçmişe dönülmesi, kahramanların geçmişinin anlatıldığı “Kozmik zaman“dır. Kozmik zaman, yaşanılan anın dışındaki zamanı kastetmektedir.
d) Mekan (Yer): Anlatılan olayların meydana geldiği yer de yapı unsurlarındandır. Eserde gerçekleşen olaylarla bağlantılı bir şekilde uygun bir mekan yazar tarafından kurgulanır. Bu türde mekan tahlilleri de önemli bir yer tutarken aktarılan olayların yapısına göre mekan tasviri yani betimlemesi de ön plana çıkmaktadır.
Romanda Anlatıcı Bakış Açıları: Olay anlatan edebi metinlerin önemli unsurlarından biri de anlatıcıdır. Eserin yazarı ve anlatıcısı aynı değildir. Yazar eserini oluştururken farklı bir anlatıcı kurgulamaktadır. Romanda anlatıcı bakış açıları şu şekildedir:
- Kahraman Bakış Açısı: Olayın merkezinde yer alan kişi ağzından yaşananların bizzat anlatılmasıdır. Birinci teklik şahıs ekiyle ben tarzı bir anlatım kullanılır.
- Gözlemci Bakış Açısı: Gerçekleşen olayları bizzat gören ve bunları tarafsız bir şekilde okuyucuya aktaran kişi gözlemci anlatıcıdır. Anlatıcı olayları gördüğü kadarıyla üçüncü tekil şahıs ağzıyla aktarır.
- İlahi (Tanrısal-Hakim) Bakış Açısı: Tanrısal bakış açısına sahip anlatıcı gözlemci gibi olayları görür ve izler ancak olayın merkezindeki kişilerin iç dünyasına, duygularına, düşüncelerine de hakim bir şekilde okuyucuya aktarır.
Roman türleri (konularına göre romanlar)
Romanlar içerdiği konuya ve edebi akımlara göre farklı isimlerde sınıflandırılmaktadır. Uzun bir geçmişi bulunan ve tüm dünyada çok yaygın olan roman türlerini ya da bir diğer tabirle “konularına göre romanlar“ı şu şekilde sınıflandırabiliriz.
Tarihi Romanlar
Konusunu tarihten alan, geçmişte yaşanan olayları anlatan; anlattığı dönemin zihniyetini yani yaşam biçimini, psikolojisini yansıtan eserlerdir. Türk edebiyatında yazılan ilk tarihi roman Namık Kemal’in Cezmi adlı eseridir. Yine Kemal Tahir’in Devlet Ana, Tarık Buğra’nın Osmancık adlı eserleri tarihi roman örneklerindendir.
Macera Romanları
Günlük hayatta pek rastlanmayan çarpıcı, sürükleyici ve gizemli olayların heyecan verici bir şekilde anlatıldığı eserlerdir. Dünya edebiyatında macera türünde yazılmış en bilindik eser Daniel Defoe’nun yazdığı Robinson Crusoe adlı eserdir.
Sosyal Roman
Bu tür eserlerde toplumların sorunları, sıkıntıları işlenmektedir. Bu tür sorunlar arasında; göç, işsizlik, ekonomi, töre, sınıflar arası çatışmalar yer almaktadır.
Psikolojik Roman
Olay kahramanlarının ruhsal durumunu, iç dünyasını ve psikolojik yapısını anlatan türe psikolojik ya da tahlil romanı adı verilmektedir. Bu tür eserlerde aktarılan olaydan çok olay karşısında bireyin ruhsal çözümlemesi ön plana çıkmaktadır. Mehmet Rauf’un Eylül adlı eseri Türk edebiyatındaki ilk psikolojik eser olarak kabul edilir. Dünya edebiyatındaki en iyi psikolojik romanların başında ise Dostoyevski’nin “Suç ve Ceza” adlı eseri gelmektedir.
Bilim Kurgu Romanı:
Fantastik Roman: Gerçeküstü olay ve kişileri anlatır.
Polisiye Roman: Polisiye olaylar (aksiyon-gizem) işlenir.
Tezli Roman: Toplumsal ya da siyasal bir konuyu tez içererek anlatır.
Egzotik Roman: Uzak ve yabancı ülkelerin doğa-insanlarını anlatır.