Osmanlı Devleti’nde eğitim çok önemli bir yere sahiptir. Gerek saray içi gerekse saray dışı olmak üzere devşirme ya da kendi tebasından birçok kişi Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretim imkan ve fırsatı bulmuştur. Kurumsallığın dışında yaygın olarak eğitim kurumları da eğitim çalışmalarının yapılmasını sağlamıştır.
Yaygın olarak kullanılan eğitim kurumları mektep, medrese, tekke ve zaviyelerin dışında kütüphaneler, camiler, külliyeler olarak öne çıkmaktadır. Vakıf kursları da eğitim ve öğretimin en temel unsurlarından biri olarak kurumsal bir şekilde faaliyet göstermiştir. Bu bakımdan Osmanlı gerek geleneksel gerekse modern anlamda birçok eğitim kurumunun faaliyet gösterdiği bir devlet olmuştur.
Sıbyan mektepleri, genellikle mahallelerde ve cami etrafında kurulduğu için bu okullar mahalle mektebi olarak da anılmıştır. Bu ilk seviyedeki eğitim öğretim kurumları, 5-6 yaşlarındaki çocuklara okuyup yazmayı, Kur’an-ı Kerim ve ilmihal bilgisi ile dört işlemden ibaret olan basit hesap bilgilerini vermeyi amaçlamıştır.
Medreseler, orta ve yüksek seviyelerdeki eğitim öğretim kurumlarıydı. Ülkenin ihtiyacı olan kültürü veren ve ihtiyaç duyulan elamanları yetiştiren bu okulların üst kademelerinde, bilim dallarına göre ihtisaslaşma (uzmanlaşma) söz konusuydu. İhtisas medreseleri arasında Darü’l-Hadis ve Darü’l-Tıp gibi alanlar vardı. Medreseler, bireyler tarafından kurulmuşsa da ayakta kalmaları için vakıflar onlara destek olmuştur. Medreselerin hocalarına müderris, müderris yardımcılarına muid, öğrencilerine ise danişmend (talebe, suhte) denilirdi.
Saray eğitimi Saray, Osmanlı Devleti’nde padişah ve ailesinin ikamet ettiği ve devlet işlerinin yürütüldüğü yerdi. Sarayda bulunan eğitim kurumları Enderun, Harem ve Şehzadegân’dan oluşmaktaydı.
Enderun, mülkî ve askerî alanda yüksek dereceli devlet memuru yetiştirilmesi amacıyla açılmış olan yüksek eğitim kurumuydu. İlk zamanlar bu okula devşirilen gayrimüslim çocuklar alınırken zamanla Türk çocukları da alınmaya başlamıştır.
Harem, Osmanlı Devleti’nde padişah ve ailesinin yaşadığı yere denilirdi. Burası aynı zamanda bir eğitim kurumuydu. Saraydaki kadınlar eğitimlerini burada alırdı. Padişah kızları evleninceye kadar haremde yaşadığı için onlara en tanınmış hocalar tarafından burada ders verilirdi. Haremde başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere dinî bilgiler, imlâ, hat, tezhip ve musiki dersleri verilirdi.
Şehzadegân Mektebi saray içerisindeki şehzadelerin okuduğu bir okuldu. Eğitim öğretim programı sıbyan mektepleri gibiydi. Şehzadeler beş veya altı yaşlarına geldikleri zaman şeyhülislam tarafından törenle derslere başlatılır ve muallim-i sultani denilen hocasına teslim edilirdi.
Askerî Eğitim Osmanlı Devleti’nde düzenli ordu ilk defa Orhan Bey zamanında oluşturulmuştur. Yaya ve müsellem adı verilen ve Türklerden oluşan bu ordu mensupları sadece savaş zamanı ücret alır, barış döneminde ise kendi işleri ile meşgul olurlardı. Devletin sınırları genişleyince bu ordu yetersiz kalmış ve yeni bir orduya ihtiyaç duyulmuştur.
Örgün eğitim nedir
Örgün eğitim genelde okul eğitimi olarak bilinir. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde daha önceden belirlenmiş plan ve program eşliğinde öğrencilere gerekli bilgiler aktarılır. Aynı yaş grubundan ve aynı seviyedeki öğrenciler için uzman öğretmen ve eğitmenler eşliğinde dersler verilir. Örgün eğitim içerisinde belli basamaklar bulunmaktadır. Kişi kendini geliştirerek bu basamakları her yıl itibarıyla geçer.
Örgün eğitim basamakları içerisinde okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim yer almaktadır. Ayrıca örgün eğitimler içerisinde burslu, harçsız ya da ücret eğitimler de bulunmaktadır. Anaokulundan liseye kadar değişkenlik gösteren örgün eğitim, aynı şekilde üniversite eğitimi konusunda da kendi içerisinde değişebilmektedir. Buradaki ortak amaç Milli Eğitim Bakanlığı tarafından hazırlanmış plan ve program dahilinde öğretim sağlanmasıdır.