Ebû Hüreyre radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı beştir: Selâmı almak, hastayı ziyaret etmek, cenazeye iştirak etmek, dâvete icabet etmek, aksırana “yerhamukellah” demek.”
Buhârî, Cenâiz 2; Müslim, Selâm 4. Ayrıca bk. İbn Mâce, Cenâiz 1
Müslim’in bir başka rivayeti şöyledir:
“Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı altıdır: Karşılaştığın zaman selâm ver, seni dâvet ederse git, senden nasihat isterse nasihat et, aksırınca Allah’a hamdederse yerhamukellah de, hastalandığında onu ziyaret et, öldüğü zaman cenazesinin ardından git.” Müslim, Selâm 5
Hadisi nasıl anlamalıyız
Bu hadiste bir müslümanın müslüman kardeşi üzerindeki hakları açıklanmıştır. Müslümanın kardeşi üzerindeki hakları çoktur. Ancak Nebi -sallallahu aleyhi ve sellem- bazen pekçok şey içerisinden belirli şeyleri o şeylere verdiği önemden dolayı zikretmiştir. Ebû Hureyre -radıyallahu anh-'ın Rasûlullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'den zikrettiği bu hadiste bahsedilen şeyler de bunlardandır. Rasûlullah -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurmuştur: «Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı beştir: Selamını almak» Başka bir hadiste «Müslümanın müslüman üzerindeki hakkı altıdır» Kim bu hakları gereği gibi yerine getirirse çokça hayır ve ecre nail olur. Zikredilen bu haklar yerine getirilmesi hususunda diğer haklardan daha evladır.
Bu hakların ilki: «Onunla karşılaşırsan selam ver!» Başka bir hadiste «Selamını almak.»
İkinci hak: Eğer hastalanıp evinden çıkamaz durumda olursa hasta ziyaretinde bulunmak. O hastanın müslüman kardeşleri üzerinde ziyaret edilme hakkı vardır.
Üçüncü hak: Cenazelerin peşinden gitmek ve takip etmek. Müslümanın kardeşi üzerinde olan haklarından biri de cenazesini evinden namazının kılınacağı yere -mescidde de olabilir ya da başka bir yerde- kadar peşinden oradan da kabristana kadar gitmesidir.
Dördüncü hak: Davetine icabet etmek. Müslümanın kardeşi üzerine olan haklarından biri davet ettiği zaman onun davetine icabet etmesidir.
Beşinci hak: Müslümanın kardeşi üzerinde olan haklarından biri de aksırdığı zaman «Yerhamukallah (Allah sana rahmet etsin)» demesidir. Aksırmak; insanın bedeninin parçalarında sıkışmış olan bu rüzgârın çıkması Allah tarafından verilmiş bir nimettir. Allah onun çıkması için bir çıkış yeri kolaylaştırmıştır. Aksıran kişi rahatlar ve bu nimet karşılığında Allah'a hamd etmesi meşru kılınmıştır. Kardeşine de aksıran kimseye «Yerhamukallah (Allah sana rahmet etsin)» demesini meşru kılmıştır. Aksıran kimse kendisine dua eden kardeşine şöyle dua ederek karşılık vermesini emretmiştir: «Yehdikumullahu ve yuslihu bâlekum» (Allah size hidayet etsin ve halinizi düzeltsin) der. Kim Allah'a hamd etmezse kendisine "Yerhamukallah" denmesini hak etmez. Bundan dolayı da sadece kendi nefsini ayıplasın/kınasın.
Hadisten çıkarmamız gereken dersler
- Müslümanların birbirleri üzerinde hak ve vecibeleri vardır ve bunlar maddî veya mânevî niteliklidir.
- Her hak, bir mükellefiyeti de beraberinde getirir. Mükellefiyetlerini yerine getirmeyenler mes’uldürler. Bu mes’uliyet dünyevî veya uhrevî olabilir.
- Selâm vermek sünnet, almak ise farzdır.
- Hasta ziyareti sünnettir. Ziyarette edebe riâyet etmek gerekir.
- Cenazeyi teşyîde, namazını kılmak ve kabre defnetmek farz-ı kifâye, bunun dışındaki hizmetler sünnet ve müstehabdır.
- Meşru ölçüler içinde yapılan düğün dâvetine icabet vâcip, diğer meşru dâvetlere katılmak ise sünnet ya da müstehaptır.
- Aksırıp “elhamdülillah” diyene “yerhamükellah” diye mukabelede bulunmak bir vecibedir.
- Nasihat isteyene ve nasihata ihtiyacı olana nasihat etmek, yol ve yön göstermek, gücü yetenler üzerine dînî bir vazifedir.
- Müslümanlar, aralarında kardeşlik, dostluk, yardımlaşma, şefkat ve merhameti temin edecek hak ve vazifeleri kesinlikle yerine getirmelidirler.
(*) Kaynak: Riyazüs Salihin, Erkam Yayınları