Hücresel bölünme, mayoz ve mitoz olmak üzere iki sınıfa ayrılır. Mitoz bölünme bu sınıflandırmanın ökaryotik hücrelerde ve çok hücreli canlılarda gerçekleşen ayağında görev almaktadır. Ökaryotlar, hücrelerinde bir çekirdek ile başka organeller içerirler.
Mitoz bölünme nedir
Mitoz bölünme, bir ana hücreden buna benzer yapı ve özelliklerde 2 yeni hücre oluşturulmasıdır. Bu bölünme şekliyle oluşan tüm hücreler birbirinin aynısıdır. Hayat boyu devam eden mitoz bölünme ile vücut hücreleri onarılır. Bu bağlamda; kemik, kalp ve böbrek gibi hücrelerde gelişme ve yapısal onarım sağlanır. Ancak tüm hücreler mitoz ile çoğalamamaktadır. Sinir hücreleri ve alyuvarların mitoz bölünme gerçekleştiremediği bilinmektedir. Gözdeki retina da bu bölünmeyle onarılamayan hücre grupları arasında yer almaktadır.
Kalıtsal çeşitlilik sağlanmaması, mitoz bölünmenin en büyük özelliklerinden biridir. Bu bağlamda yavru hücrelerdeki sitoplazma miktarı ya da organel sayısı farklı olsa da kromozom sayısı ana hücre ile aynıdır. Bir kez mitoza uğrayan hücre, bunu tekrarlayabilir.
Mitoz bölünme evreleri ve özellikleri
Mitoz bölünme, evreler halinde gerçekleşmektedir. Bu bağlamda mitoz bölünen bir hücrede; interfaz, karyokinez ve sitoplazma bölünmesi evreleri gerçekleşmektedir. Karyokinez içerisinde; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerine yer verilmektedir. Bu evreler içerisinde hücrede görülen değişimlerse aşağıdaki gibi detaylandırılmaktadır.
İnterfaz: Mitoz bölünmenin büyük bir kısmı interfaz evresinde geçmektedir. Bu evrede hücre kendini bölünmeye hazırlar. İnterfaz; G1, S ve G2 olmak üzere toplamda 3 ara başlığa ayrılır. G1 evresinde ATP ve protein sentezi artar. Bunun yanı sıra organel sayıları da artırılır. S evresinde DNA eşleşmesi yapılırken; G2 evresinde de bölünme hazırlığı tamamlanır. İnterfaz; embriyo için yaklaşık 30 dakikada tamamlanırken, yetişkin bir insan hücresinde yaklaşık 1 gün sürer. Hazırlanma süresinin maya ve bakteri hücrelerinde de oldukça hızlı tamamlandığı görülmektedir. Buna göre interfaz, maya hücresinde 1,5 saatte, bakteri hücresinde ise toplam 20 dakikada tamamlanmaktadır.
Karyokinez: Bu evre; profaz, metafaz, anafaz ve telofazdan meydana gelmektedir. Profaz aşamasında interfazda eşleşen kromatinler şekil değiştirir ve kromozom haline gelir. Bunun yanı sıra çekirdek zarı, çekirdekçik ve organeller de eriyerek kaybolur. Matefaz evresinde kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlemine dizilir ve iğ iplikleri gelmeye başlar. Anafazda, sentromerler ikiye bölünür ve kardeş kromatitler birbirinden ayrılır. İğ ipliklerine tutulan bu kromatitler hücrenin zıt kutuplarına çekilir ve evre burada tamamlanır. Telofazda ise daha önce eriyen çekirdek zarları, çekirdekçik ve organeller tekrar oluşur. Kromatitler bu zar içerisine girer. Telofaz için profazın tam tersi benzetmesi yapılabilir. Karyokinezden sonra da sitoplazma bölünmesi başlar.
Sitoplazma bölünmesi: Bu evre hayvan ve bitki hücrelerinde oldukça farklı gerçekleşir. Buna göre hayvan hücreleri tam ortadan boğumlanırken, bitki hücrelerinin ortasında bir ara lamel oluşur. Ara lamel aynı zamanda orta lamel olarak da isimlendirilmektedir. Bu boğumlanma ve lamel oluşumu sonrasında da yeni 2 hücre meydana gelir. Hayvan ve bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi dışında bir farklılık daha bulunmaktadır. Bu bağlamda, mitoz esnasında oluşan iğ iplikleri hayvan hücresinde sentrozomlar tarafından oluşturulur. Bitki hücrelerinde ise bu görevi sitoplazma üstlenmektedir.