Madde: Uzayda yer kaplayan, kütlesi olan her şey. Bir şeyi oluşturan öge ya da ögeler. Duyularla algılanabilen nesneler.
Şu an karşısında oturduğun bilgisayar, tablet ya da telefon bile birer madde yani. Maddenin halleri ise 4 taneymiş:
1. Maddenin katı hali, katı hal; belirli bir şekli, hacmi olanıymış. Katı halde olan bir madde, birbirine çok yakın atom ve moleküllerden oluşurmuş. Moleküller arasındaki boşluk az olduğu için sıcaklıkla genişleyebilirmiş ama daralmazmış. Maddenin en düzenli haliymiş.
Örnek: Kalem, kitap, demir kaşık
2. Maddenin sıvı hali, maddeler sıvı haldeyken belirli bir şekli olmazmış. Akışkan olduğu için neyin içerisine koyarsak onun şeklini alırmış. Ancak her sıvının akışkanlık derecesi farklı olabilirmiş. Belirli bir şekli olmayan maddenin sıvı halinde atom ve molekülleri arasında katı hale göre daha çok boşluk bulunurmuş.
Örnek: Su, ayran, meyve suyu, cıva
3. Maddenin gaz hali, katı ve sıvı haldekinden farklı olarak atom ve molekülleri arasında oldukça fazla boşluk olunca madde, gaz haline geçermiş. Atom ve moleküller arasında çok boşluk olduğu için rahatlıkla sıkıştırılabilirmiş. Bu sayada de sıvı hale dönüşürmüş.
Örnek: Oksijen, karbondioksit
4. Maddenin plazma hali, maddenin plazma hali hepimizin en yabancı olduğu şekliymiş. Gün içerisinde etrafımızda gördüğümüz nesnelerin çoğu ya sıvı ya katı ya da gaz halinde olurmuş. Plazma hali ise Dünya dışında görülürmüş. Dünya dışında maddelerin neredeyse %99’u iyonlaşmış gaz yani plazma halinde olurmuş.
Madde bir halden diğerine geçebilirmiş. En basit örnek katı haldeki bir buz küpü ısındıkça eriyerek sıvı hale geçer, biraz daha sıcaklığa maruz kalırsa buharlaşarak gaz haline dönüşürmüş. Bu deneyi sen de evde yaparak gözlemleyebilirsin.
Katı maddeler ve özellikleri
Maddenin katı halinde madde tanecikleri sıkışık bir şekilde yer alır. Belirli bir şekli olan katı maddelere masa, sandalye, ekmek, bardak örnek verilebilir. Bunun yanı sıra bulunduğu kabın şeklini alan katı maddeler de vardır. Tuz, pirinç, fındık vb. Katı maddelerin özellikleri ise şunlardır:
- Belli bir fomatları vardır.
- Herhangi bir dış kuvvet uygulanmadığı süreci şekillerinde bozulma meydana gelmez.
- Bazı katı maddeler bulunduğu kabın şeklini alsa da akışkan değil tanecikli yapıdadır.
- Tahta, masa, sandalye, cam şişe, plastik şişe, ekmek, peynir, defter, alem, bilgisayar katı maddelere örnek verilebilecek bazı maddelerdir.
Sıvı maddeler ve özellikleri
- Sıvı maddelerin tanecikleri arasında boşluklar yer alır. Sıvı maddelerin özellikleri ise şu şekildedir.
- Akışkan bir yapıları vardır ve konulduğu kabın şeklini kolaylıkla alabilirler.
- Şekilleri belli değildir.
- Sıkıştırılamaz.
- Su, maden suyu, kolonya, kahve, meyve suyu, şampuan sıvı maddelere örnek verilebilir.
Gaz maddeler ve özellikleri
Gaz halindeki maddelerin tanecikler hem sıvı hem de katı maddelerin taneciklerine göre çok daha fazla seyrektir. Maddenin bu hali sıkıştırılabilir. İşte gaz halindeki maddenin özellikleri:
- Gaz maddeler de sıvı maddeler gibi akışkandır ancak bulunduğu kabın şeklini almaz.
- Sıkıştırılabilir
- Katı ve sıvı maddelere göre düzensiz bir haldedir.
- Hacmi ve kütlesi belli değildir.
- Sıkıştırıldıkları alanlar kaçabilirler.
- Yayılma özellikleri bulunur.
- Oksijen, azot, helyum, parfüm, oda spreyleri, saç spreyleri gaz halindeki maddelere örnektir. En çok bilinen örneği helyum gazıdır ve balonlarda kullanılır.
Plazma maddeler ve özellikleri
Maddenin plazma hali çok bilinmez. Ancak evrende maddeler plazma haliyle de bulunabilir. Plazma gazın enerji ile tepkimesi sonucu iyonlaştırılmasıdır. Maddenin plazma halinin özellikleri ise şu şekilde ifade edilebilir:
- Evrende kapladıkları belli bir şekilleri yoktur.
- Kütleleri ve hacimleri bilinemez.
- Plazma maddelerine örnek vermek için güneş sisteminde yer alan tüm yıldızları bu kapsamda tutabilirsiniz. Gezegenler ve ayda plazma maddeye örnektir.
Madde ve cisim arasındaki ilişki nedir
Katı halde gördüğümüz bir nesne eğer şekil alırsa cisim olurmuş.
Gümüş: Madde
Gümüş Kaşık: Cisim
Maddeleri birbirinden ayırt eden özellikler nelerdir
Her maddenin kendine özgü, onu diğerlerinden ayıran özelliklerine ayırt edici özellikler denirmiş.
1. İlk ayırt edici özelliğimiz erimeymiş. Maddenin ısı yardımıyla katı halden sıvı hale geçmesi erime denirmiş. Buzun suya dönüşmesi erimeye örnek verilebilirmiş.
2. İkinci sırada donma var. Maddenin sıvı halden katı hale geçmesine de donma denirmiş. Biraz önce erittiğimiz suyu dondurarak buz yapmak buna örnek olabilirmiş.
3. Üçüncülük ödülü buharlaşmaya gidiyor. Maddenin sıvı halden gaz haline dönüşmesine denirmiş. Suyun yine sıcaklık etkisiyle buhar olması buna örnekmiş.
4. Sırada yoğunlaşma var. Bu da gaz haldeki maddenin sıvıya dönüşmesiymiş ve su buharının suya dönüşmesi buna örnekmiş.
5. Buraya kadarki ayırt edici örneklere şahit olmuş olabilirsin ama sıradaki süblimleşme özelliği çok gördüğün bir şey olmayabilir. Maddenin katı halden direkt olarak gaz hale geçmesine verilen isimmiş. Buzun direkt su buharı olması gibi. Bunu kuru buzu kaynatılıp ılık hale getirilmiş suyun içine koyarak görebilirsin. Bunun için mutlaka büyüklerinden yardım almalısın.
6. Gaz halden sıvı hale geçme durumuna kırağılaşma denirmiş. Su buharının buz hale geçmesi buna örnek olabilirmiş. Bu, ani ısı değişimlerinde yaşanan bir durummuş.