Aileler ve çocuklarının ilköğretim ve ortaöğretim sonrasında yapacakları okul seçimi öğrencinin kalan hayatını çok büyük ölçüde etkilemekte, sosyal bilimler liseleri, fen liseleri, Anadolu liseleri ve Anadolu öğretmen liseleri arasında tercih yapmakta zorlanmaktadırlar. Eğer öğrencinin puanı daha düşükse mesleki liseler arasında tercih yapma ihtiyacı duymaktadırlar. Hangi okula göndermek öğrenci için daha avantajlıdır sorusuna kesin cevap vermek gerçekten zordur. Bununla birlikte eğitim alanı çok dar liselerin öğrencilerin tercihlerini, yönelimlerini daralttığı söylenebilir.
Bir yıla bakarak tercih yapılmaz
Bir okulun başarılı olup olmadığını belirlemek için en az üç yıllık başarısının diğer okulları da hesaba katarak takip edilmesi gerekmektedir. Bir okulda hiçbir öğrencinin üniversite giriş sınavını kazanamamış olması o okul hakkında yeterli bilgi vermez. Bir kısım ailelerin çocuklarını okullara meşgul olmaları için gönderdiği bilindiğine göre bu tip okullardaki öğretmenlerin öğrencileri dört yıl boyunca eğitim süreci içinde tutmayı başarmaları da başarıdır. Girdiler hakkında yeterli bilgi sahibi olmadan çıktılar hakkında yapılan yorumlar tabii ki yanlış olacaktır. Bu yüzden okulların başarılarından bahsedebilmek için girdilerini ve çıktılarını belli bir süre izleyip okulun başarısı hakkında yorumda bulunmak gerekir.
Taban puanlar her şey değildir.
İyi lise-kötü lise nitelemesinde göz önüne alınması gereken bir diğer konu taban puanlar üzerinden yapılan yerleştirmelerdir. Taban puana göre yerleştirme kesinlikle yanlış bir yoldur. Ham puanların ortalaması hakkında sağlıklı fikir vermez. Ayrıca taban puanların bir önceki yılın öğrencilerinin tercihinden ibaret olduğu unutulmamalıdır. Büyük illerdeki okulların puanlarının yüksek olması tek başına daha nitelikli olmalarından değil, daha yoğun nüfuslu yerleşim yerlerinde olmalarından kaynaklanmaktadır.
Fiziksel imkanlar
Çok sayıda araştırmada tutarlı bir şekilde okul etkililiği ile ilişkisi olan değişken öğretmen deneyimi olmuştur. Öte yandan eğitim harcamaları ve başarı arasında tutarlı bir ilişkiye ulaşılamamıştır. Bazı araştırmalarda da okulun fiziksel imkanlarının başarıya etkisi % 2 civarında gösterilmekte, bazılarında ise % 10’a kadar çıkmaktadır. Okulun fiziksel olanaklarına bakarak tercihte bulunmanın sağlıklı olmadığı anlaşılmaktadır. Bir okulun iyi olması ile ilgili kriterleri sorgularken fiziksel imkanlardan çok, öğrenci başarısının desteklendiği, öğrenme disiplininin olduğu, öğrenci nüfusunun çok yüksek veya çok az olmadığı okulları tercih etmenin daha akla yatkın olduğu anlaşılmaktadır.
Etkili Okul Çalışmalarında İyi Liseler
Okul özellikleri ve başarı arasındaki ilişkilere bakıldığında da liderlik, okul iklimi ve öğretmen-öğrenci ilişkilerinin başarı ile en fazla ilişkili etkenler olduğu çıkmaktadır. Dolayısıyla bu özellikleri sağlayan okullar hangileri ise başarıya daha çok ulaşan okullar bunlar olmaktadır. Okulun türünü başarı ile birebir ilişkilendirmenin imkanı yoktur. Nitekim aynı puana sahip öğrencilerden bir kısmı fen lisesi tercih ederken bir kısmı Anadolu lisesini tercih etmiş, öğrenci başarıları arasında okul türünden kaynaklanan anlamlı bir fark ortaya çıkmamıştır.
Okulların niteliğini belirleyen etkenlerin neler olduğunu anlamak için çok sayıda araştırma yapılmıştır. Lise türleri kadar önemli olmasa da herhangi bir lisenin kalitesi başka bazı etkenlerle de ilişkilidir. Öğretmen (tayin) hareketliliğinin yüksek olduğu liselerde başarıyı yakalamak zordur. Bu yüzden bu tip liselere dikkatle yaklaşmak gerekir.
İyi liselerde öğretmenler ödev verirler ve bu ödevlerin takibini yaparlar. Bu okullarda öğretmenler çalışmaktan memnundurlar, öğretmenler birbirlerine selam verirler. Öğretmenler odasına girdiğinizde olumlu havayı hissedersiniz. İyi liselerde bir öğretmeni başka bir öğretmene sorduğunuzda olumsuz cevap almazsınız.
Etkili okullarda müdürler öğretim liderliği vasfına sahiptirler. Okul müdürünün eğitime yaklaşımı okulun niteliğinde değerli bir yere sahiptir. İyi liselerde müdür odasının kapısı kapalı değildir, müdürün bütün öğretmenlerle iletişimi vardır, odasına kapanıp uzaktan yönetmez, koridorlarda ve öğrenci ile konuşurken görülebilir.
İyi liselerde öğrenciler öğretmenleri hakkında olumsuz konuşmazlar; öğretmenler kurdukları iletişimle öğrencilerin saygısına sahiptir. Öğrenciler okullarını sever. İyi okullarda öğrenciler kendi arka planlarını belli ölçüde dışarıda bırakır, okul içinde ortak kültüre sahip olurlar.
Hangi okul türü
Sosyal bilimler liseleri Gelecek sosyal bilimlerde. Sayılarının az olması ve Türkiye’de sosyal bilimlerde iyi kimselerin azlığı bu okulların değerinin bir süre daha devam edeceğini göstermektedir. Okumayı seven öğrenciler için ideal bir okul türüdür.
Fen liseleri Bu okul türleri daha çok sayısal alanlara yönelik öğrenci yetiştirirken soysal alanlarda zayıf öğrenciler yetiştirmektedir. Bu okul sisteminin olumsuz bir yanı çok ders çalışan fakat sosyal becerileri zayıf öğrenciler üretmesidir. Özel fen liselerinde eğitim gören öğrencilerin OKS puanları ve ÖSS puanları arasındaki ilişki devlet fen liselerindekine göre daha yüksek çıkmıştır.
Anadolu liseleri Alan tercihlerinde diğer okul türlerine göre daha geniş alanlardan tercih yapabilmeleri bu okul türlerindeki öğrencilerin daha özgür, kendi isteklerine uygun alanları seçebilmelerini sağlamaktadır. Bu okul türündeki iyi okulların nitelikli öğrenciler yetiştirdiği iddia edilebilir. Anadolu liselerinin sayısının çokça artması ile birlikte nitelikle ilgili sorunlar da artmaya başladı. Küçük yerleşim yerlerindeki Anadolu liseleri diğerlerine göre daha istikrarsızdır. Çok küçük yerleşim yerlerindeki Anadolu liselerinin görevini yaptığı söylenemez. Sayılarının kayda değer miktarda azaltılması yararlı olabilir. Son plana göre düz liselerin isimlerinin önüne ‘Anadolu’ kelimesi eklenecek.
Anadolu öğretmen liseleri Yapılan geniş çaplı bir araştırma öğretmen liselerinden mezun olan öğrencilerin puanlarını diğer seçici okullardan mezun olanlar kadar artırmadıklarını göstermektedir. Ek puan alan ve daha dar alandan (öğretmenlik) seçim yapacak öğrencilerin çalışmalarının negatif etkilendiği söylenebilir. Bu okul türü iyi tercihte bulunmak isteyen adaylar için önerilen bir okul türü değildir. ‘Mezun olduğunda en azından öğretmen olur’ düşüncesi alt gelir grubu aileleri bu okul türünü seçmeye itmekte, öğretmenlik mesleğine yönelik derslerin lise düzeyinde başlayıp üniversitede de tekrar etmesi öğrenci üzerinde negatif bir etkide bulunmaktadır. Zaten öğrencilerinin çok büyük kısmı farklı alanlarda tercihte bulunmaktadır. Görünüşe göre kaldırılacak olan bu liseler büyük ölçüde amacından uzaklaşmıştır.
Anadolu meslek liseleri En zayıf lise grubudur. Meslek liseleri arasında (otelcilik, ticaret v.b.) öğrencilerinin üniversiteyi en çok düşündüğü okul türü Anadolu meslek liseleridir. Bu okul türü öğrencileri ara eleman ihtiyacını gidermek amacına hizmet eden okullardır ve akademik bir gelecek beklentisinin olmaması başarıyı da düşüren bir etkiye sahip olmaktadır. Ayrıca öğrenci sayılarının çok yüksek olması bazen doğru dürüst eğitim yapılmasına bile engel olmaktadır. Eğer öğrencilerin bu okulları daha çok tercih etmeleri için planlar yapılıyorsa ciddi bir ıslah gerekmektedir. Fazladan yapılacak 2-3 milyar liralık harcama bu okulların gerçekten ihtiyaç duyulan elemanları yetiştirebilmesi için imkanları hazırlayacaktır. Şu halleri ile zayıf bir profili devam ettirmektedirler.