İnsanlar tasavvuf ilkeleri olarak Allah korkusu, Allah sevgisi, Peygamber aşkı, edep, haya, musamaha, merhamet gibi kavramları yaşarlar. Böylece İslam’ı en iyi şekilde yaşama arzusunu gerçekleştirirler. İslam, hayatın merkezinde olan ve her türlü beşeri ve insani ihtiyaca cevap veren bir hayat nizamı olarak kabul edilmektedir. Tasavvuf bu hayat nizamı içinde kendini koruma, geliştirme ve başkalarına yardımcı olabilme ilkeleri benimseyerek hareket etmenin adıdır. Tasavvufta günümüzde de devam etmekte olan yorumlar ve tarikatlar bulunmaktadır.
İslam düşüncesinde ortaya çıkan başlıca tasavvufi yorumlar şu şekildedir:
- Yesevilik
- Kadirilik
- Nakşibendilik
- Mevlevilik
- Bektaşilik
Yesevilik, Kuruluşundan günümüze kadar Orta Asya’da çok geniş bir bölgeyi etkisi altına alan ve varlığını Anadolu’da da devam ettiren Yesevî tarikatı Hoca Ahmet Yesevi’nin fikirleri etrafında oluşmuştur.
Kadirilik, Abdülkâdir-i Geylânî’ye (ö. 561/1165-66) nisbet edilen İslâm dünyasının ilk ve en yaygın tarikatın adıdır. Soyunun baba tarafından Hz. Hasan, anne tarafından Hz. Hüseyin’e ulaştığı kaydedilen Abdülkâdir-i Geylânî’nin tarikatını çocukları yaymıştır.
Nakşibendilik, Bahâuddin Nakşibend Muhammed b. Muhammed el-Buhârî’ye (ö. 718/1318) nispet edilen tarikatın adıdır. Nakşbend, Buhara’ya 9 km. uzaklıkta bulunan Kasr-ı Arifân’da doğdu. Nakşbend, kısa bir süre içerisinde onların saygısını kazanmıştır. O, halka her fırsatta sohbet eder, va’z ve nasihatte bulunur ve “bizim tarikimiz sohbet üzerinedir” diyerek müritlerini buna teşvik ederdi.
Mevlevilik; Mevlana Celaleddin-i Rumi’ye (ö. 672/ 1273) nispet edilen tarikatın adıdır. Mevlana Celaleddin-i Rumi, Horasan’ın Belh şehrinde dünyaya geldi. Babası, ilk tasavvuf eğitimini kendisinden aldığı “sultânü’l-ulemâ” lakabıyla tanınan Bahâeddin Veled’dir. Mevlana, henüz küçük yaşta iken babası Bahâeddin Veled’in Belh’ten ayrılması üzerine onunla birlikte İslâm dünyasının çeşitli yerlerini dolaştıktan sonra Konya’ya geldi.
Bektaşilik; Hacı Bektaş Veli’nin kurduğu, toplumcu öğreti. Bu düşünceye göre, her insan gereken bilgiye erişmiş değildir. Gereken bilgiye inanan insan Kutup’tur ve evren onun çevresinde döner. Barışçı ve uzlaşmacı bir öğretidir.