İsim tamlaması, en az iki ismin bir araya gelerek bir kavramı, nesneyi ortaya çıkardığı, onun farkını vurguladığı tamlamalardır. İsim tamlamaları bilindiği zaman ancak ekleri ile doğru bir şekilde kullanılabilmeleri mümkündür.
İsim tamlaması nedir
İsimler ya da adlar, isim soylu sözcükler ve fiil türündeki tüm sözcükler; nesneleri ve hareketleri birebir karşılayan onları ifade ederek tanımlayan kelimelerdir. Nesneler ve hareketleri, bazı türlü yönleri ile daha kapsamlı ifade etmek için tek kelimeden daha çok sözcüğe gereksinim duyulmaktadır. Tek bir kelimenin karşılayamadığı, tek kelime ile ifade edilemeyen dil birlikleri ile anlatılması zorunlu olan haller vardır. İsim tamlamaları, bu ihtiyacı karşılamak için doğmuştur. İsim tamlamaları; birbiri ile ilgili, bir diğerini iyelik yönünden tamamlayan, en az iki isimden meydana gelen kelime gruplarıdır.
Mesela, bir cekete sadece ceket demek her zaman o nesneyi tam olarak tarif etmek için yeterli değildir. Ceket, nesneyi ifade eden genel bir sözcüktür. Mavi ceket veya ekose desenli ceket denilmesi ise ceketin daha net bir şekilde tarifini sağlar ve nesneyi ayırt edici özellikleri ile tanımlar. En az iki ya da daha çok ismin bir araya gelmesi ile isim tamlamaları oluşur. İsim tamlamalarında birinci isim tamlayan, ikinci isim ise tamlanan olarak belirtilir. Evin kapısı, isim tamlamasında ev tamlayan; kapısı ise tamlanandır. Bazı örnekler:
Tamlayan Tamlanan
Sınıfın penceresi
Bakır sahan
Ayşe’nin kedisinin tüyleri
İsim Tamlaması türleri, örnekleri ve konu anlatımı
İsim tamlaması tamlayan ve tamlanan şeklinde 2 farklı kurulum üzerinden ele alınır. Tabii bunun gerçekleşmesi için genelde bazı ekler kullanılır. Tabii ek kullanılmadan da isim tamlaması yapılabilmektedir.
Tamlayan ekleri: ‘ın, in, un, ün, (n)ın, (n)in, (n)un, (n)ün’
Tamlanan ekleri: ‘ı, i, u, ü, (s)ı, (s)i, (s)u, (s)ü’
Bu konuda isim tamlaması farkı türleri göre ayrılır ve bunlar üzerinden örnek vererek daha iyi anlaşılabilir.
Belirtili isim tamlaması: Hem tamlayan hem de tamlanan ek alır.
- "Okulun çatısı."
- "Ali'nin kitabı."
- "Havuzun kenarı."
Belirtisiz isim tamlaması: Sadece tamlanan ek alır.
- "Bebek giysisi."
- "Deniz tuzu."
- "Coğrafya öğretmeni."
Takısız isim tamlaması: Hem tamlayan hem de tamlanan ek almaz.
- "Siyah kapı."
- "Pahalı ayakkabı."
- "Beyaz diş."
Zincirleme isim tamlaması: En az üç ismin birbirini tamamlaması ile oluşan kuraldır.
- "Okulun kapısının Zile."
- "Elma ağacının yaprağı."
- "Ali'nin siyah gömleği"