Kanun-i Esasi tarihi 1876'dır. Peki kanuni esasi hangi padişah döneminde ilan edildi? Kanun-i Esasi, 2. Abdülhamit döneminde hazırlanıp, ilan edilmiştir. Kanun-i Esasi, 20 Nisan 1924 yılına kadar yürürlükte kalmıştır. Bunun sebebi ise 1924 anayasasının yürürlüğe girmesidir.
Kanun-i esasi özellikleri
Kanun-i Esasi'nin tarihimizde yeri oldukça büyüktür. Kanun-i Esasi özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür;
- Osmanlı Devleti'nin ilk anayasasıdır,
- Meşrutiyetin ilan edilmesini sağlamıştır,
- Mutlak monarşiyi sona erdirmiştir,
- Halka ilk defa seçme seçilme hakkını tanımıştır,
- 12 bölümden oluşmaktadır,
- 121 maddeden oluşmaktadır,
- Yürütme yetkisi Vekiller Heyeti'ne verilmiştir, bu heyetin başında ise padişah bulunmaktadır,
- 2 adet meclis bulunmaktadır, bunlar Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan'dır. Yasama yetkisi bu meclislere verilmiştir,
- Meclisi açma ve kapama yetkisi padişahındır,
- Meclis seçimleri 4 yılda bir yapılacaktır,
- Kanun teklifi verme yetkisi sadece hükümete aittir,
- Padişaha kanunları veto hakkı tanınmıştır,
- Kanunlar, şeriata uymak zorundadır,
- Hükümetin sorumluluğu sadece padişaha karşıdır.
Kanun-i esasi maddeleri
Kanun-i Esasi, 12 bölüm ve toplamda 121 maddeden oluşmaktadır. Kanun-i Esasi, Osmanlı'nın içinde bulunduğu durum gözetildiğinde oldukça modern bir anaysa konumunda kalmaktadır. Kanun-i Esasi maddelerinden önemlileri şunlardır;
- Devletin başkenti İstanbul'dur.
- Devletin resmi dili Türkçedir,
- Devletin resmi dini İslam'dır,
- Kanun-i Esasi ile alınan hiçbir karar İslam'a aykırı olamaz,
- Saltanat ve hilafet, Osmanlı ailesinin en büyük çocuğuna aittir,
- Yasama görevi Ayan Meclisi ve Mebusan Meclisi'ne verilmiştir,
- Kanun teklifini ancak hükümet verebilir,
- Hükümetin sorumluluğu meclise değil, padişaha karşıdır,
- Meclisi açma ve kapama yetkisi padişahındır,
- Meclis-i Mebusan üyeleri 4 yıl süre ile seçilecektir,
- Bakanlar Kurulunun başı, Sadrazamdır,
- Sosyal haklar tanınmıştır,
- Konut dokunulmazlığı ve mülkiyet hakkı gibi haklar garanti altına alınmıştır,
- Padişahın toplum düzenini bozan kişiyi sürgün hakkı vardır,
- İşkence ve eziyet yasaklanmıştır,
- Vergi alımı kanun altına alınmıştır
Kanun-i esasi değişiklikleri
1909 yılında Kanun-i Esasi'de bazı değişiklikler yapılmıştır. Kanun-i Esasi değişikliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür;
- Bakanlar Kurulu'nun Meclise karşı açıkça sorumlu olduğu kabul edilmiştir. Böylece parlamenter rejimin temeli atılmıştır.
- Padişahın meclisi feshetme yetkisi sınırlandırılmıştır, padişah meclisi ancak Ayan Meclisi'nin onayı ile birlikte ve 3 ay içinde seçim yapılmaması şartı ile feshedebilir hale gelmiştir.
- Padişahın meclisi tek başına dağıtma yetkisi ortadan kaldırılmıştır.
- Padişahın ant içmesi zorunlu hale gelmiştir.
- Padişahın kararlarında başbakan ve ilgili bakanın imzasının bulunması zorunlu olmuştur.
- Padişahın kanunları yayımlama yetkisi elinden alınmıştır.
- Kanun teklifinde padişahın denetimine son verilmiştir.
- Padişahın sürgün yetkisi kaldırılmıştır.
- Basında sansür yasaklanmış ve haberleşme özgürlüğü getirilmiştir.
- Toplanma ve dernek kurma haklarının sınırları değişmiştir.