Eşarîlik Ebû’l-Hasan Eşari’nin görüşleri çerçevesinde oluşmuş, Ehl-i sünneti meydana getiren itikadi mezheplerdendir. İnançla ilgili konularda Ehl-i sünnet mezheplerinden Eşari Mezhebi’ne bağlı olan kişiye Eşari denir.
Eşarilik Mutezile’ye bir tepki olarak doğmuştur. İmam Eşari, Mutezile’nin bazı görüşlerini insanlara zorla kabul ettirme gayretlerini görmüş, bunun üzerine dinî düşüncede yenilenmenin önemine işaret etmiş ve görüşlerini sistemleştirmiştir. İmam Eşari, İslam dininin inançla ilgili konularını Kur’an ve sünnet temelinde akılla yorumlayarak açıklamıştır. Yoruma çok önem vermiş, bunun sonucu olarak kelam ilmini felsefe ile rekabet edecek bir duruma getirmiştir. Malikilerin hemen hemen hepsi, Şafiilerin büyük bir kısmı, Hanbelî ve Hanefilerin de çok az bir kısmı itikadi konularda Eşarilik mezhebini benimsemişlerdir
İmam Eşari
Tam Adı: Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâil el-Eşarî (d. 260/874 Basra/ö. 324/935-936 Bağdat) İslâm dininin inanç esasları konularında ortaya attığı görüşlerle Ehl-i sünnet’in temsilcisi olan kelam bilgini.
Lakabı: Nâsırüddin (dinin yardımcısı).
Ailesi-Çocukluk ve Gençliği: Yemenli meşhur sahabi, Ebû Musa Eşari’nin soyundan gelir. Küçük yaşta babasını kaybetmiştir.
Şahsiyeti ve İlmi Yönü: Eşari sade bir hayat sürmüştür. Takva ehli biriydi. İlk tahsilini babasından almıştır. Eşari, Mutezile âlimlerinden olan üvey babasının himayesinde ilim tahsilini sürdürdü. Onun etkisinde kalarak gençlik yıllarında Mutezile mezhebinin görüşlerini benimsedi ve bu mezhebi savunan eserler kaleme aldı ancak daha sonraları, hocasıyla yaptığı ilmî tartışmalarla yeni fikir arayışlarına girdi ve bu mezhebin görüşlerini eleştirmeye başlayarak Mutezile mezhebini terk etti. İmam olarak Ahmet bin Hanbel’in yanında bir süre kaldıktan sonra Eşarilik olarak ortaya çıkan mezhebin temellerini oluşturan görüşleri savunmuştur. O birçok ilmî tartışmalarla görüşlerini ortaya koymuştur. Eşari’nin, inanç esaslarını akli metotlarla savunması Irak’ta büyük yankı uyandırmış ve farklı fıkıh ekollerine mensup olan âlimleri etkilemiştir.
İlimdeki Metodu: İmam Eşari, itikadi konuların açıklanmasında akla değer vererek ayet ve hadislerin yanında akli delilleri de kullanmıştır. Kur’an ve sünneti ön plana çıkarmış, vahiy ile akıl arasında orta bir yol benimsemiştir.
Eserleri: Eşari’nin en meşhur eserleri; el-Luma’, el-İbâne, Makâlâtü’l-İslâmiyyin ve Risâle İstihsânu’l-Havd fi ilmi’l-Kelâm.
Öğrencileri: En meşhur Eşari bilginleri: Kadı Ebû Bekr el-Bâkıllâni, İmamü’l-Harameyn el-Cüveynî, İmam Gazzâli, Şehristanî, Âmidî, Fahruddin Razî, Kadı Beyzâvi, Sa’duddin Teftâzânî ve Seyyid Şerif Cürcani’dir. Bunlar Eşarilik’in temel görüşlerini benimseyerek yazdıkları eserlerle bu mezhebin geniş bir şekilde yaygınlaşmasını sağlamışlardır.