İlk Çağlardan beri toplumlar arasında, kendisinde olmayanı olandan sağlamak ve kendisinde olandan kazanç elde etmek gibi hayati bir zorunluluk ile başlayan ticaret, önce yakın yerleşim yerleri derken yakın kentler sonra yakın bölgeler ve uzak bölgeler şeklinde giderek genişleyen bir faaliyet türü olmuştur. Devletlerin kâh yaşam kaynağı kâh dış politik hedefi kâh askeri harekâtlarının gayesi olarak gündemden hiç düşmeyen ticaret konusunda öne çıkan devletler de bulunmaktadır.
Asurlular
- Ticaretle uğraşmışlardır. Kral ticaret yolunu kullanarak Anadolu’da Karum adı verilen ticaret kolonilerini kurdular.
- Kolonileri aracılığı Anadolu’ya yazı ile tanıştı.
- Başkent Ninova’da ilk kütüphaneyi kurdular.
- Arşivcilik alanında geliştiler.
- Şiddet ve savaşçılık konusundaki üstünlük ve özgünlükleri ile gösterişli ama acımasız bir yönetim sergilediler. Yıkıldıktan sonra İncil, “Ninova yok edildi, kim buna üzülür” diye yazacaktır.
- Nemrut Tapınağı’ndaki aslan heykelleri ve Kayseri Kültepe’de bulunan tabletleri ile de tanınırlar.
Fenikeliler
- Uğraş alanları ticarettir. Giremedikleri Batı Anadolu kıyıları hariç Akdeniz kıyılarında kurdukları Kolonileri ile ülkeleri arasında kültürel etkileşim sağlamışlardır. Kartaca en ünlü Afrika kolonileridir.
- • 22 harften oluşan Fenike alfabesini geliştirdiler. Alfabeleri günümüz alfabesinin temelini oluşturur. Uygarlığa, cam ve boyayı da hediye ettiler. Deniz kabukları kırmızısına boyanmış kumaşları servet değerindeydi.
Lidyalılar
- Kara ticaretinde uzman olup, Sard’dan başlayarak Mezopotamya’ya kadar uzanan Kral Yolu, Lidyalıların eseridir.
- Takasa dayalı ekonomiden paraya dayalı bir ekonomiye geçişi temin ettiler. Ücretli askerlerden oluşan savunma sistemleri en büyük zaaflarıydı.
Soğdlular
Koloni şehir devletleri kuran Soğdlular, düzenli bir ordu ve uzun süreli siyasal birlik kur(a)mamıştır. Komşu güçlerin gevsek kontrolü altında (Pers ,Greklerin, Kuşanların, Hunların Heftalitlerin, Türklerin, Arapların) yaşamışlardır.(MÖ 6 – MS 12. yüzyıllar)
İpek Yolu’nun efendilerinin ticari ve diplomatik ilişkilerindeki en büyük kozları, yayılmacı olmamaları ve kimseyi tehdit etmemeleridir.
Gelişmiş şehircilik altyapısına, sulama sistemleri ile desteklenen tarıma, hayvancılığa, zanaat ve ticarete dayalı yerleşik uygarlığının temsilcileriydiler.
Ekonomi politikaları barışa, el sanatlarına, tarıma ve özellikle sınır aşan ticarete dayalıydı.
Orta Asya’nın gizemli tüccarları, gezginleri, diplomatları ve din adamları Soğdlular, İpek Yolu rotalarının düşüncelerini, bilgilerini ve kültürlerini birbirine aşılayan kültür arılarıdır.
Zerdüştlükten Manihaizm’e çeşitli dinlerin misyonerleri, tahta oymacılık vb. sanatların, özellikle resim sanatının usta sanatçılarıydılar. Soğdca’nın yanında, Çince Türkçe ve diğer bölge dillerini bilirlerdi.