İki nokta, bir noktalama işaretidir. Aynı zamanda iki nokta üst üste olarak da bilinir. Genellikle açıklaması yapılan cümlelerin sonuna konur. Bunun dışında kullanım alanı çok geniştir. Roman, hikaye gibi edebi metinlerde karşılıklı konuşmalarda sıklıkla kullanılır.
İki Noktanın TDK Sözlük Anlamı
İki nokta, Türk Dil Kurumu (TDK sözlüğünde “Kendisinden sonra örnek verilecek veya açıklama yapılacak cümlenin sonuna konulan noktalama işareti” olarak yer alıyor. Dilbilgisi anlamı dışında matematikte “Bölme işaretinin adı” anlam ifade ediyor.
Kendisinden sonra örnek verileceği zaman konur.
Kendisinden sonra açıklama yapılacağı zaman konur.
Konuşma cümlelerinden önce konur.
• Haftaya birçok sınavım var: matematik, Türkçe, hayat bilgisi.
• Renkler ikiye ayrılır: Ana renkler ve ara renkler.
• Annem yüksek sesle:
—Yemek hazır, dedi.
İki Noktanın Kullanıldığı Yerler (: )
Ekleyenin Notu: Öncelikle “iki nokta üst üste” demek bir anlatım bozukluğudur. Çünkü zaten yan yana iki nokta yoktur. Bu sebeple üst üste demek gereksiz sözcük kullanımıdır.
1. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:
Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.
2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:
Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk)
Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rıfkı Atay)
3. Ses bilgisinde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır: a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.
4. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra konur:
5. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:
– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?
Ziraatçı sayar:
– Yulaf, pancar, zerzevat, tütün… (Falih Rıfkı Atay)
6. Genel Ağ adreslerinde kullanılır: http://tdk.org.tr
7. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 48 : 4 = 12, 120 : 5 = 24 vb.
İki Noktanın Kullanıldığı Alanlar ve Örnek Cümleler
Kendisinden sonra açıklama yapılacak ya da örnek verilecek sözcük veya cümlenin sonuna konur. Örnek; isim: Canlı ve cansız varlıkları tanımak için onlara verilen kelimedir. (açıklama görevi)
Ünlü harfler iki grupta incelenir: 1. Kalın ünlüler, 2. İnce ünlüler. (açıklama görevi)
Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (açıklama görevi)
Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden beş hececileri sıralayalım: Enis Behiç Koryürek, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç (sıralama görevi)
Diyaloglarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra kullanılır. Örnek;
Bilge Kağan: Türklerim, işitin! Üstten gök çökmedikçe, alttan yer delinmedikçe ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro: Göğe erer başımız, başınla senin!
Sessizce yolumda ilerlerken: - Hişt, bana bakar mısın dedi!
Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konulur. Örnek;
Senden başka kimler bulunur bu handa?
Hancı sayar:
– Yolcular, kervanlar, atlar, eşekler…
Bir cümleden sonra alıntı bir cümle veya söz gelirse kullanılır. Örnek; Minik kız çocuğu merakla sordu: “Bana ne aldın?”
Ses biliminde uzun okunması gereken ünlüden sonra yani uzun okunması gereken ünlüyü göstermek için kullanılır. Örnek; ceva:hir, di:nen,
Kataloglarda, kütüphanecilikte yazar adları ile eser adları arasına konur. Örnek;
Ömer Seyfettin: Yalnız Efe, Pembe İncili Kaftan, Kütük, Ferman
Matematikte “bölme işareti” yerine kullanılır. Örnek; 36:9 = 4
İnternet sitelerinde (genel ağ adreslerinde) kullanılır. Örnek; https://www.egitimsistem.com
İki Nokta Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar
İki noktadan sonra gelen bölüm, bağımsız bir cümle ise bu cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle başlar. İki noktandan sonra sadece örnekler ve sıralanıyorsa ilk örnek küçük harfle başlıyor. Örnek;
Annesi merakla çocuğuna sordu: Bu sınavdan düşük not mu aldın?
Odanın hali şundan ibaretti: eski bir kanepe, iki kırık sandalye, duvarda resimler