Hücre çekirdeği ya da nükleus, ökaryot hücrelerin çoğunda bulunan zarla kaplı bir organeldir. Hücrenin genetik bilgilerinin çoğu, hücre çekirdeğinin içinde katlı uzun doğrusal DNA molekülleri ile histon gibi birçok proteinin bir araya gelerek oluşturduğu kromozomlarda bulunur. Bu kromozomların içindeki genler hücrenin çekirdek genomunu oluşturur. Hücre çekirdeğinin işlevi bu genlerin bütünlüğünü devam ettirmek ve gen ekspresyonunu düzenleyerek hücre işlevlerini kontrol altında tutmaktır. Çekirdeği çıkarılan her hücre bir süre sonra ölür.
Hücre çekirdeğinin kısımları;
- Çekirdek zarı
- Çekirdek plazması
- Çekirdekcik
- Kromatin ve kromozonlar
Çekirdek Zarı :Çekirdek, hücrenin diğer kısımlarından üzerinde ribozom bulunan çift katlı bir zar sistemi ile ayrılır. Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında kaybolur. Bölünme tamamlandıktan sonra yeniden oluşur. Çekirdek zarının üzerinde por adı verilen ve madde geçişini düzenleyen geçitler vardır. Porlardan su, iyonlar gibi küçük moleküllü maddeler ile protein ve RNA gibi büyük moleküllü maddeler geçebilir.
Çekirdek Plazması : Çekirdeğin içini dolduran sıvıya çekirdek plazması denir. Bu sıvının içinde nükleik asitler, mineral maddeler, enzimler, çekirdekçik ve proteinler gibi moleküller bulunur.
Çekirdekçik : Ribozomal RNA sentezinin yapıldığı kısımdır. Çekirdekçikte ribozomal RNA proteinlerle birleştirilerek ribozomun alt birimleri oluşturulur. Çekirdekçiğin yapısında rRNA ve proteinler bulunur. Hücre bölünmesinin başlangıcında kaybolan çekirdekçik, bölünme sonunda yeniden oluşur.
Kromatin ve Kromozomlar : Çekirdek sıvısında DNA, proteinlerle (histon proteinleri) birlikte kromatin denilen yapıları oluşturur. Kromatinler hücre bölünmesi dışındaki zamanlarda çekirdekte dağılmış halde bulunur. Bölünme sırasında kromatinler kendi etrafında sarmallar oluşturup yoğunlaşarak kromozomları meydana getirir. Kalıtsal karakterleri taşıyan kromozomlar türe özgü sayıda bulunur. Örneğin insanda 46, nilüferde 160, köpekte 78 kromozom vardır.
Örnek soru:
Hücre çekirdeği ile ilgili,
I. Tüm ökaryot hücre çeşitlerinde bir tane bulunur.
II. Bölünmeyle oluşan yavru hücrelere kalıtsal bilginin aktarılmasından sorumludur.
III. Hücre bölünmesi esnasında sayısı artar.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
Çözüm: Hücre bölünürken bir çekirdekten iki çekirdek oluşur. DNA'sı olduğu için kalıtsal bilgilerin yeni hücrelere aktarılmasını sağlar. Ancak bazı hücrelerde tek, çizgili kas hücreleri gibi bazı hücrelerde birden fazla çekirdek vardır. Cevap: E