Hava kirliliğini oluşturan gazlar, doğrudan atmosfere karışan birincil kirleticiler ile atmosferdeki bazı mekanizmalar sonucu oluşan ikincil kirleticiler olarak iki grupta incelenir. Birincil kirleticiler azot monoksit (NO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2), hidrojen sülfür (H2S), karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2), hidrokarbonlar ve çeşitli partikül maddelerdir. İkincil kirleticiler ise kükürt trioksit (SO3), sülfürik asit (H2SO4), nitrik asit (HNO3) vb. maddelerdir.
Hava kirliliğini oluşturan en önemli atık gazların başında kükürt oksitleri gelir. Kükürt oksitleri farklı molekül yapısında olabildiklerinden SOx genel yapısında gösterilir. Bunlar SO2 ve SO3 gazlarıdır.
Oluşan SO2 gazı renksiz, ekşi kokulu, boğucu, patlama ile yanmayan bir gazdır. Özellikle astım hastalarında belirtilerin ortaya çıkmasında çok etkilidir. Bu gaz, volkan gazlarında da bulunur. Şehirlerde özellikle kükürt içeren fosil yakıtların yakılması ile oluşur. Sudaki çözünürlüğü çok yüksek olan bir gazdır. SO3 gazı suda çözünebilen bir gazdır. Atmosferdeki SO2 gazı SO3 gazına dönüştüğünde havadaki H2O buharı ile H2SO4 oluşturmaktadır. Bu madde de asit yağmurları oluşturduğundan SO3 önemli bir kirleticidir.
Kükürt oksitlerinden sonra gaz hâldeki en önemli atık maddeler azot oksitleridir. Bunlar özellikle araçlarda ve uçaklarda yakıtın çok yüksek sıcaklıkta yakılması ile oluşur. Azot oksitleri taşıtların veya jet uçaklarının egzozlarından, enerji santrallerinin bacalarından ve endüstrideki buhar kazanlarının yakma sistemlerinden havaya salınır. Bu kirleticiler, havada bulunan N2 gazının yüksek sıcaklıkta motorda oksitlerine dönüşmesi ile oluşur. Azot oksitleri genel olarak NO, NO2 ve N2O gazlarıdır. NO gazı sinir sistemine etki eden bir gazdır. NO2 gazı kırmızı – kahverengi renk görünümlü bir gazdır ve asit oksittir. İnsan sağlığına en çok zarar veren gaz NO2 maddesidir. Bu gaz asit yağmurlarına sebep olur. NO2 gazı su buharı ile HNO3 asidini oluşturur ve bitkilere de çok zarar verir.
Toplum olarak hem ısınmak hem de havayı kirletmemek zorundayız. Isınmadan kaynaklanan hava kirliliğini azaltmak veya önlemek için neler yapmalıyız:
- Yakıt tüketimi azaltılmalı,
- Temiz enerji kaynakları ve kaliteli yakıtlar kullanılmalı,
- Yakıtlar soba ve kaloriferlerde tekniğine uygun yakılmalı,
- Binalarda ve evlerde ısı yalıtımına gidilmeli,
- Kalorifer ve soba bacaları her sezon başında mutlaka temizlenmeli.
Taşıtların kirletici etkilerini önlemek veya azaltmak için neler yapmalıyız:
- Egzoz gazı emisyon ölçümü zamanında yapılmalı,
- Araçların bakım ve onarımları zamanında yapılmalı,
- Temiz yakıt kullanılmalı,
- Araçların muayeneleri periyodik olarak yapılmalı,
- Araç kapasitelerinin üzerinde yolcu ve yük taşınmamalı,
- Benzinli taşıtlarda katalitik konvertör takılmalı,
- Toplu taşımaya önem verilmeli
Sanayi kaynaklı hava kirliliği önlemek veya azaltmak için neler yapmalıyız:
- Temiz yakıt ve hammadde kullanımı,
- Kirliliği kaynağında yok edecek teknolojilerin kullanılması,
- Tesislerin yakma ünitelerinde vasıflı yakıtların kullanılması,
- Yeterli yükseklikte bacaların inşası ve bacalarda filtre kullanılması,
- Arıtma tesislerinin kurulması,
- Atıkların değerlendirilmesi, düzenli ve sağlıklı boşaltılması,
- Tesisler mümkün olduğu kadar yerleşim yerlerinin dışına yapılmalı,
- Personele çevre konusunda eğitimler verilmeli,