H 3./M 9. yüzyılda “Bağdat” merkezli olarak çıkan ve ismini kurucusu sayılan büyük hadis bilgini Ahmed b. Hanbel’den alan Ehl-i sünnet fıkıh mezheplerindendir. Hanbeliler, itikatta Eşari mezhebindendir.
Allah (c.c.) katında durumunu öğrenmek isteyen, Allah (c.c.) için ne yaptığına baksın. Ahmed b. Hanbel
Hanbeli mezhebinden olan, Hanbeli mezhebinin görüşlerini benimseyen kimse. Ahmed b. Hanbel’in geliştirdiği hukuk yoluna uyan kimse.
Ahmed B. Hanbel
Tam Adı: Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî (d. 164/780 Bağdat/ö. 241/855 Bağdat) İslâm dininin dört fıkıh mezhebinden birisi olan Hanbeli mezhebinin kurucusu, Sünni fıkhının büyük hadis imamı sayılan fıkıh ve hadis bilgini. Hadis (Hicaz) ekolünün önderlerindendir. Mezarı Bağdad’da Babu’l-Harb mezarlığındadır ama yeri tam bilinmemektedir.
Şahsiyeti ve İlmi Yönü: Küçük yaşta Kur’an-ı Kerim’i ezberlemiş, takva ehli bir kimsedir. Dünya menfaatlerinden uzak, hak ve doğruluk uğrunda cesur ve sabırlı bir hayat yaşamıştır. İlim tahsilinin başlangıcında daha çok hadis ilmiyle meşgul olmuştur. Hadis toplamak ve ilim tahsil etmek için diyar diyar gezdi. Bağdad’da İmam-ı Şafiî’nin ders halkalarında bulundu. Ezberlemediği hadis kalmadı diye bilinir. En güvenilir (sika) hadis âlimlerimizdendir. Meşhur Buhari, Müslim, Ebû Davud ve Nesâî kendisinden hadis nakletmişlerdir. Hadisçiliği fıkıhçılığından önce gelir. Büyük bir hadis bilginidir. Bu sahada hadis imamı ünvanı alacak mertebeye ulaşmıştır. İmam Ahmed b. Hanbel’i fıkha yönlendiren hocası İmam Şâfii olmuştur. Abbasiler döneminde Kur’an’ın yaratılmış olduğu noktasındaki Mu’tezile görüşünü benimsemediği için hapis ve işkence edilmiştir. Ahmet b. Hanbel, fıkıh alanından ayrı olarak akait konularındaki eserleriyle de kendisinden sonra ekol hâline gelecek olan Selefiye’ye öncülük etmiştir.
Ahmed b. Hanbel’in İlimdeki Metodu: Ahmed b. Hanbel, nakle çok bağlı ve selefi görüşlü olduğu için Kitap ve hadisten bir şey bulursa, ona karşı ne olur ve kimin sözü bulunursa nakli uygular. Sahâbenin birbirine aykırı birkaç görüşü varsa Kitap ve sünnete en yakın olanını seçer. Daha kuvvetli ve karşı bir delil bulunmadıkça mürsel hadisi kıyasa tercih eder. Bunlardan hiçbirini bulamazsa zorunlu durumlarda kıyasa başvurur. İstishab delilini çokça kullanır.
Ahmed b. Hanbel’in Öğrencileri: Onun fıkıh ilmini öğrencileri olan büyük oğlu Salih ve küçük oğlu Abdullah yaymışlardır. Bunların dışında Ebu Bekir el-Mervezi ve İbrahim b. İshak gibi bazı öğrencileri vardır. İbn Teymiyye ve öğrencisi olan İbn Kayyım bu mezhebin önemli bilginlerindendir. Eserleri: Ahmed b. Hanbelin en önemli eseri el-Müsned adlı hadis kitabıdır. Akait konularına dair “er-Red Ale’z-zenadıka ve’l-Cehmiyye’’ (Zındık ve Cebriyye Yanlılarına Cevap) adlı bir eseri vardır. Hanbelî Mezhebinde en eski çaplı eser İbn Kudame’nin el-Muğnî’sidir. Mezhebin en eski metni ise Hırakî’nin el-Muhtasar’ıdır.
Hanbelî Mezhebinin Gelişimi: Daha çok öğrencileri vasıtasıyla yayılmıştır fakat Hanbelî mezhebinin fakihleri çok güçlü olduğu hâlde, istenilen ölçüde yayılmamıştır. Halktan bu mezhebe bağlı olanlar azınlıkta kalmışlardır. Hatta hiçbir İslâm ülkesinde çoğunluğu teşkil edememişlerdir ancak Necid ile Suud (ö. 795/1393) ailesi Hicaz bölgesine hâkim olduktan sonra Arabistan Yarımadası’nda Hanbelî mezhebi oldukça güçlenmiştir