Halife Abdülmelik dönemi çok konuşulan İslam tarihi dönemlerinden biri olarak bilinmektedir. Emeviler döneminde Kudüs’e hakim olunması ve Kudüs için yeniliklerin yapılması söz konusu olmuştur. Abdülmelik bin Mervan da en önemli şahsiyetlerden biri olarak ortaya çıkmıştır.
Halife Abdülmelik bin Mervan döneminde yapılan yeniliklerin başında Mescid-i Aksa teşrifatının yenilenmesi ve bazı eserlerin yeniden elden geçirilmesi bulunmaktadır. Kubbetüs Sahra, kubbelerinin yapılması, tadil ve tamir edilmesi söz konusu olmuştur. Birçok savaş ve fetihler de bu dönemde yapılarak İslam orduları güçlenmiş ve devlet olarak varlığını sürdürmeye devam etmiştir. Bu dönem İslam tarihinin en önemli dönemlerinden biri olmuştur.
Emevi Halifesi Abdülmelik bin Mervan Kimdir? Emevi devletinin beşinci halifesi (?, 646- Şam 705), Halife oluncaya kadar önemli bir vazifede bulunmadı. Yalnız Muaviye tarafından Medine divanı reisliğine tayin edildi, uzun süre bu görevde kaldı. Babasının esrarlı bir şekilde ölümü üzerine nisan 685’te halife oldu. O yıllarda siyasi durum oldukça karışıktı. Mekke’de rakip halife ilan edilen Abdullah bin Zübeyr, emevi saltanatını tehdit etmekteydi. Ayrıca devletin muhtelif eyaletlerinde isyanlar birbirini takip ediyordu. Yeni halifenin ilk mücadelesi Küfe’de, Ali taraftarlarını etrafına toplayarak isyan etmiş olan Muhtar el-Sakafi iledir. Muhtar, Kur’an-ı Kerim’i taklit ederek vaizler veriyordu.
Arap olmayanlar Muhtar’ın etrafından toplanarak Irak’ı tehdit etmeye başladılar. İbrahim bin Malik el-Eşter bunların başına geçerek, 685’te, Abdullah bin Zübeyr’in birliklerini Kûfe’de yendi. Bir yıl sonra da Abdülmelik’in kendisine karşı gönderdiği orduyu ağır bir bozguna uğrattı. Muhtar’m bu başarıları Mekke halifesini harekete geçirdi. Abdullah bin Zübeyr’in kardeşi Musab, Hariciler meselesini hallettikten sonra, Muhelleb bin Ebu Sufra ile birleşerek, Muhtar’ı Harura’da mağlup etti (687). Muhtar, Küfe kalesine kapandı, dört aylık bir kuşatmadan sonra ele geçirilerek öldürüldü. Böylece Abdülmelik kendi kuvvetlerini hırpalatmadan büyük bir rakipten kurtulmuş oluyordu. Sıra Mekke’deki rakip halifenin Irak’taki nüfuzunu kırmaya gelmişti. Abdülmelik bu maksatla 689’da Dımaşk’tan hareket etmişken, Amr bin Said’in baş kaldırması üzerine geri dönmek zorunda kaldı. Merkezdeki isyanı bastırdıktan sonra, 690’da yine Musab üzerine hareket etti ise de kesin bir sonuç elde edemeden geri döndü. Ertesi yıl büyük bir ordu ile Irak’a hareket^ etti. Musab’ın kuvvetlerinin bir kısmı Hariciler ile mücadele ettiği için, zayıf bir ordu ile onu karşıladı.
Dicle sahilindeki Maskin’de yapılan savaşta Musab öldürüldü, ordusu dağıldı. Böylece Irak tamamen Emevi devletinin hâkimiyeti altına girmiş oluyordu. Artık Abdülmelik’in Mekke’de bulunan Abdullah bin Zübeyr ile uğraşmaktan başka işi kalmamıştı. Abdullah’a karşı, Musab ile yapılan muharebede sivrilmiş olan ve sonraları zalim lakabıyle anılan Haccac bin Yusuf’u gönderdi. Haccac, doğduğu Taif şehrini hareket üssü yaparak, Mekke üzerine yürüdü; kutsallığına bakmaksızın, şehri mancınıklarla dövmeye başladı, buna rağmen Abdullah uzun süre dayandı; nihayet bir çıkış sırasında öldürüldü (ekim 692). Böylece bütün rakiplerini ortadan kaldıran Abdülmelik, İslam aleminin tek halifesi oldu. Abdülmelik zamanında diğer önemli bir isyan da, Sicistan valisi Abdurrahman bin Muhammed bin el-Eş’as’ın 701 yılında Haccac’ın tahakkümüne dayanamayarak ayaklanması ve kendisini halife ilan etmesidir.
Abdülmelik onunla müzakereye girişti, ama olumlu bir sonuç elde edemedi. Bunun üzerine işi kuvvetle halletmeye karar veren Halife, asi üzerine büyük kuvvetler gönderdi. 702’de Deyr el Cemacim’de yapılan savaşta Abdurrahman yenildi, kaçtı ve taraftarları dağıldı. Abdülmelik halife olduğu ilk yıllarda, memleketinin iç güvenliğini sağlamak için, Bizans ile barış yaptı, isyanların bastırılmasından sonra ise, İslam orduları Anadolu ve Kuzey Afrika’da Bizans’ı tehdide başladı, özellikle Kuzey Afrika’da, bu bölgenin valiliğine tayin edilen Haşan bin Numan, Bizans ve Berberilere karşı başarılı mücadeleler yaptı. Hasan’dan sonra Musa bin Nusayr, bu fetihleri başarılı şekilde sürdürdü. Abdülmelik bir yandan siyasi sahada devletin iç ve dış güvenliğini sağlamak için uğraşırken, öte yandan da mali ve İdari meselelerde ıslahat hareketlerini başarı ile devam ettirdi. İslam imparatorluğunda daha çok Bizans ve Iran paralan kullanılıyor, bu hal devletin dış siyasetine tesir ediyordu. Abdülmelik, Abdullah bin Zübeyr meselesini ortadan kaldırdıktan sonra, Şam’da, üzeri Arapça yazılı altın ve gümüş paralar bastırdı, önemli bir ıslahatı da, memleketin çeşitli eyaletlerinde, devlet dairelerinde kullanılan değişik dilleri kaldırarak bunların yerine Arapçayı koydurmasıdır. Abdülmelik sarayına değişik bir hava verdi; kendinden öncekiler gibi tebaasına, eski Arap kabile reisi gibi değil, mutlak bir hükümdar gibi davrandı.
Din alimlerine büyük yetkiler tanıdı, kendisi de dini görevlerini tam bir dikkatle yerine getirdi. Parlak bir saltanattan sonra Şam’da ölünce, yerine oğlu Velid geçti.