Samanoğulları Devleti Valisi olarak görev yapan Alp Tigin kendisine bağlı kuvvetlerle beraber Gazne şehrini ele geçirdi. Bağımsızlığını ilan ederek Gazneliler Devleti’ni kurdu (Harita 2.9). Gazneli Mahmut zamanında devlet en parlak günlerini yaşadı. Gazneli Mahmut Karahanlılarla birlikte Samanoğulları Devleti’ne son verdi. Abbasiler Büveyhoğulları’nın baskısından kurtulmak için ondan yardım istediler. Gazneli Mahmut, bu isteği yerine getirerek Abbasi halifesini bu baskıdan kurtardı. Abbasi halifesi bu hizmetinden dolayı Gazneli Mahmut’a “sultan” unvanını verdi. Böylece sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut oldu.
Gazneli Mahmut bilim ve sanata önem veren bir hükümdardı. Sarayında dönemin önemli bilginlerini toplamıştı. Bîrunî’de bunlardan biriydi. Gazneli Mahmut, Bîrunî için “Sarayımın en değerli hazinesi” ifadesini kullanmıştı.
Gazneli Mahmut, Hindistan üzerine on yedi sefer düzenledi. Kuzey Hindistan’ı topraklarına katarak bu bölgede İslamiyet’in yayılmasını sağladı. Bu seferler sırasında büyük ganimetler ele geçirildi. Gazneliler başka bir Türk devleti olan Büyük Selçuklu Devleti’yle Dandanakan Savaşı’nı yaptılar. 1040 yılında yapılan bu savaşı kaybeden Gazneliler yıkılma sürecine girdi.
Gazneileler, uzun süreli gücünü korumayı başaran Türk devletlerinden birisidir. Selçuklular ile yaptıkları savaştan sonra, Hindistan bölgesine çekilmişler ve yavaştan yıkılmaya başlamışlardır.
Gazneliler Devleti Tarihi
Gazneliler devleti, 963 ile 1186 yılları arasında hüküm sürmüş, Türk-İslam devletidir. İsmini, Afganistan sınırlarında yer alan Gazne şehrinden almışlardır. Gazne devletinin kurucusu olan Alp Tekin, Samanoğulları Devleti valileri arasındaydı.
Alp Tekin, Samanoğulları ile fikir ayrılıklarına düşmüş ve Gazne şehrine gidip, devlet kurmuştur. Uzun yılları devletin gücünü koruyan Gazneliler, Selçuklu devletiyle girdikleri savaşı kaybetmişler, kısa süre sonra Hindistan'da bulunan gurular tarafından yıkılmışlardır.
Gazneliler Devleti Kuruluşu
Sebüktekiniler olarak isimlendirilen Gazne kurucusu Alp Tekin, henüz devleti kurmadan Horasan genel valisiydi. Mansuri ile yaşadığı anlaşmazlıklar sonucunda, görevden ayrılmış ve Belh şehrine gitmiştir.
Mansur, Alp Tekin'in kendisine yaptıklarından dolayı, askeri seferler düzenlemeye başlamıştır. Mansur'un gönderdiği birlikleri püskürtmeyi başaran Alp Tekin, hemen sonrasında Gazne şehrini ele geçirmek hedefine odaklanmış ve ele geçirip, Gazne devletini kurmuştur.
Gazneliler Devleti Kurucusu
Diğer tüm Türk devletlerinden daha farklı coğrafyada yer alan Gazne devleti, 963 yılında Alp Tekin (Alp Tigin) tarafından kuruldu. Alp Tekin'in doğum tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, Samani emirlerinden olan Ahmet b. İsmail'e satılmış bir kimsedir.
Birliğe alındıktan kısa süre sonra yeteneklerini göstermeye başlayan Alp Tekin, kendisini satın alan kişi tarafından azat edildi. Kendisi alan hükümdarın ölümüyle, yerine geçen Samani hükümdarı üzerinde nüfuz sahibi olmuş ve Samani devleti üzerinde söz hakkı sahibi olmaya başlamıştır.
Ancak daha sonrasında, Samani emiri Abdülmelik, Alp Tekin'in ilerleyen dönemlerde tehlike oluşturabileceğini düşünmüş ve kendisini Horasan valiliğine atamıştır.
Gazneliler Devleti Hükümdarları
Gazne devleti kurucusu Alp Tekin ve yıkılma döneminin hemen öncesindeki Sultan Husrev Melik ile toplam 22 hükümdar yer almıştır.
- Alp Tekin (961-962 yılları arasında hüküm sürdü.)
- Ebu İshak İbrahim (962 ile 965 yıllarında hükümdar.)
- Bilge Tegin (965-971 yılları arasında)
- Piri Tegin (971 ile 976 yılları arasında hüküm sürdü.)
- Sebük Tegin (976 ile 996 yılları arasında hükümdar olmuştur.)
- İsmail (996-997 arasında.)
- Gazneli Mahmud (997 ile 1030 yılları arasında en bilinen hükümdar.)
- Ebu Ahmet Muhammed (.. -1041 yılları arasında)
- 1.Sultan Mesud (1030-1040)
- Sultan Mevlud (1040-1048 tarihlerinde)
- 2. Sultan Mesud (1048-1049 yılları arasında sultan)
- Sultan Ali (1049 ile 1051 arasında hükümdar. )
- Sultan Abdulreşid (1051-1052)
- Sultan Tuğrul (1051 ile 1053 yıllarında)
- Sultan Ferk Zad (1053-1059 arasında hükümdar olmuştur.)
- Sultan İbrahim (1059 ile 1099 arasında hükümdarlık yapmıştır.)
- 3. Sultan Mesud (1099 ile 1115 yıllarında hükümdar olmuştur.)
- Sultan Şir Zad (1115-1116 arasında)
- Sultan Arslan Şah (1116-1117 yıllarında)
- Sultan Behram Şah (1117 ile 1152 arasında hükümdar olmuştur.)
- Sultan Husrev Şah (1152-1160 arasında)
- Sultan Husrev Melik Şah (1160 ile 1187 arasında.)
Gazneliler Devleti Sınırları
Gazneliler, Hindistan'ın kuzeyi, Afganistan, Maverünnehir ile Horasan bölgelerinde hüküm sürmüştür. Devlet, başkent olarak edinilen ve halen Afganistan sınırında buluna Gazne şehrinden alırlar.
Gazneliler Devleti Yıkılışı
Behram Şah'ın ölümü sonrası, yerine Hüsrev Şah geçti ve Gurular'la olan mücadele devam etti. Gurular'ın baskıları, Sultan Sencer'in 1157 yılından ölümü sonucundan çok daha fazla olmaya başlamıştır. Buna dayanamayan Hüsrev Şah, Guruların baskılarına dayanamadı ve başkenti, Lahor'a götürdü ve öldü. Yerine gelen oğlu Hüsrev Melik bir çare bulamadı ve Gurular Gazne devletini 1186 yılında yıktılar.