Fiziksel Değişim: Doğada çok sayıda madde bulunur ve bu maddeler zaman içerisinde pek çok değişime uğrar. Bazı değişimlerde maddenin dış yapısı ile ilgili olan renk, koku, tat, sertlik, saydamlık, yoğunluk, erime ve kaynama sıcaklığı gibi özellikler farklılaşır. Bu özelliklere "fiziksel özellik" denir. Maddenin fiziksel özelliklerinin değiştiği fakat kimlik yapısının değişmediği olaylar ise "fiziksel değişim" olarak adlandırılır. Bu değişimlere eşlik eden enerji genellikle 40 kj/mol’den küçüktür.
Kimyasal Değişim: Başka bir maddeye dönüşmek, yanıcı olup olmamak, su, asit ya da bazla tepkime verip vermemek kısacası başka bir madde ile tepkimeye girip (aktiflik) girmemek (asallık) gibi maddenin iç yapısı ile ilgili olan özellikler “kimyasal özellik” olarak adlandırılır. Bunlar maddenin kimlik özellikleridir. Kimyasal değişim, maddenin iç yapısının yani elektron düzeninin ve bağ yapısının değişmesidir. Paslanma, solunum, gümüşün kararması gibi olaylar kimyasal değişime örnek verilebilir. Bu değişimlere genellikle 40 kj/mol’den büyük enerjiler eşlik eder.
Örnek:
Aşağıdaki olayları fiziksel/kimyasal ve 40 kj/mol’den büyük/40 kj /mol’den küçük olarak belirtiniz.
a) Ham petrolden benzin eldesi
b) Sudan hidrojen ve oksijen gazı eldesi
c) Toz şekeri pudra şekerine dönüştürme
Çözüm:
a) Ham petrolden benzin eldesi, petrolü bir rafineride ayrımsal damıtma yoluyla bileşenlerine ayrıştırma işlemidir. Fiziksel bir olaydır, bu işleme eşlik eden enerjinin 40 kj/mol’den küçük olması beklenir.
b) Sudan hidrojen ve oksijen gazı eldesi, suyu bileşenlerine ayrıştırma işlemidir. Kimyasal bir olaydır, bu işleme eşlik eden enerjinin 40 kj/mol’den büyük olması beklenir.
c) Toz şekeri pudra şekerine dönüştürme işlemi şekerin boyutunu fiziksel yollarla küçültme işlemidir. Şekerin kimliğinde değişim meydana gelmez, fiziksel bir olaydır. Bu işleme eşlik eden enerjinin 40 kj/mol’den küçük olması beklenir
Fiziksel değişim hangi olaylarda görülür
1. Hal değişimi Buzun erimesi, suyun buharlaşması, yağın donması
2. Çözünme Şekerin, tuzun suda çözünmesi
3. Ufalanma Peynirin rendelenmesi, buğdayın öğütülmesi
4. Yırtılma Kağıdın yırtılması, kumaşın yırtılması
5. Kırılma Camın kırılması, buzun kırılması
6. Karışımlar Kum ve çakılın karışması, kokunun odaya karışması
7. Genleşme-Büzülme Sıvıların genleşmesi, demirin büzülmesi
8. Fiziksel Sindirim Besinlerin ağızda dişlerle parçalanması, yağların safra sıvısı ile yağ damlacıklarına dönüşmesi fiziksel sindirimle gerçekleşir.
Fiziksel değişim örnekleri
- Akşamları gökyüzünün renginin maviden
- kızıla dönüşmesi
- Alkolün buharlaşması
- Altından bilezik yapılması
- Bakır telin elektriği iletmesi
- Bakırdan tencere yapılması
- Balın şekerlenmesi (Isıtılınca tekrar
- şekerlenme kaybolur)
- Besinlerin çiğnenmesi
- Buzun erimesi
- Camın buğulanması
- Camın erimesi
- Camın kırılması
- Cevizin ezilmesi
- Çaya şeker atılması
- Çaydanlıktaki suyun buharlaşması
- Demirin genleşmesi
- Demirin tel veya levha haline getirilmesi
- Dondurmanın erimesi
- Ekmeğin dilimlenmesi
- Ekmeğin ufalanması
- Elektriğin iletilmesi
- Elmanın soyulması
- Erimiş cama şekil verilmesi
- Etten kıyma yapılması
- Gökkuşağı'nın oluşması
- Hamura şekil verilmesi
- Hamurun yoğrulması
- Havadaki su buharının çimlerde
- kırağılaşması
- Havanın sıkıştırılması
- Havucun rendelenmesi
- İpin kopması
- İyodun süblimleşmesi
- Kablonun kopması
- Kâğıdın yırtılması
- Kumla suyun karışması
- Küp şekerin ezilerek toz şeker haline
- getirilmesi
- Mumun erimesi
- Naftalinin süblimleşmesi
- Odunun kırılması
- Odunun talaş haline getirilmesi
- Oksijenin suda çözünmesi
- Patatesin dilimlenmesi
- Petrolün damıtılması
- Saçın kesilmesi
- Salatanın karıştırılması
- Sarımsağın ezilmesi
- Su buharının yoğuşması
- Sulu boyanın kuruması
- Suyun donması
- Suyun buharlaşması
- Suyun kaynaması
- Suyun yoğuşması
- Süte su katılması
- Sütten yağın ayrılması
- Şekerin suda çözünmesi
- Taşın toprağa dönüşmesi
- Tebeşirin toz haline getirilmesi
- Tuzun suda çözünmesi
- Üzümün suyunun sıkılması
- Yağın erimesi
- Yağların safra sıvısı ile fiziksel
- sindirilmesi
- Yağmur ve kar oluşumu
- Yağmurun yağması
- Yayın gerilmesi
- Yoğurttan ayran yapılması
- Yumurtanın kırılması
Kimyasal değişim hangi olaylarda görülür
1. Yanma Kağıdın yanması, kömürün yanması, ekmeğin yanması
2. Çürüme Domatesin çürümesi, yaprakların çürümesi, tahtanın çürümesi
3. Paslanma Çivinin paslanması, bakırın paslanması, gümüşün kararması (paslanması)
4. Pişirilme Etin pişmesi, yemeğin pişmesi
5. Kızartılma Patatesin kızartılması, balığın kızartılması
6. Mayalanma Hamurun mayalanması, sütün mayalanması
7. Kokuşma Etin kokuşması, yemeğin kokuşması
8. Küflenme Peynirin küflenmesi, ekmeğin küflenmesi
9. Kimyasal Sindirim Besinlerin tükürük, mide öz suyu, pankreas sıvıları içerisinde bulunan enzimlerle sindirilmesi
10. Solunum Canlıların soluk alıp vermesi
11. Fotosentez Bitkilerin fotosentez yapmaları
12. Kimyasal Tepkimeler (Reaksiyon) Nötralleşme tepkimesi (Asit baz tepkimesi) Ayrışma tepkimesi (Bir bileşik ısı ile parçalanabilir yeni madde oluşur. )
Kimyasal Değişime Örnekler
- Arının bal yapması
- Asit yağmurlarının oluşması ve canlılara zarar vermesi
- Ateş böceğinin ışık üretmesi
- Bakırın paslanması
- Benzinin yanması
- Besinlerin çürümesi
- Besinlerin enzim ile sindirilmesi
- Bitkilerin fotosentez yapması
- Bitkinin büyümesi
- Bulaşıkların deterjanla yıkanması
- Canlıların büyümesi
- Canlıların ölmesi
- Canlıların solunum yapması
- Canlıların yaşamsal faaliyetleri (Dolaşım, boşaltım, sindirim vb.)
- Çamaşır suyunun kumaşı beyazlatması
- Çaya limon sıkılması
- Çimentonun katılaşması
- Çivinin paslanması
- Demirin paslanması
- Dinamitin patlaması
- Dişlerimizin çürümesi
- Doğal gazın yanması
- Domatesin olgunlaşması
- Domatesin, elmanın (meyve ve sebzelerin) çürümesi
- Ekmeğin küflenmesi
- Elmadan sirke yapılması
- Etin haşlanması
- Etin, köftenin, balığın kızartılması
- Etten kavurma yapılması
- Gümüşün açık havada zamanla kararması, paslanması
- Hamurun mayalanması Hamurun pişirilerek ekmek yapılması
- Hidrojen ve oksijenin suyu oluşturması
- Kabartma tozuna limon sıkılması
- Kabartma tozuna sirke damlatılması
- Kabartma tozuna su katılması
- Kâğıdın yanması
- Kanın pıhtılaşması
- Kekin fırında pişirilmesi
- Kesilmiş elmanın açık havada renk değiştirmesi (Elmanın kararması)
- Kibritin yanması
- Köftenin pişmesi
- Kum, kireç ve suyun karıştırılarak beton yapılması
- Kumdan cam yapılması
- Leşin çürümesi
- Limon suyu ile sirkenin karışması
- Metalin asit çözeltisinin içine atılması
- Metan gazı patlaması
- Meyvelerin çürümesi
- Mum fitilinin yanması
- Odunun çürümesi