Edatlar, cümle içinde öge olabilmek için; isim, sıfat ve zamirlerle edat grubu oluşturmaktadır. Bu şekilde oluşturulan gruplarda edatlar yardımcı kelime, diğer ögeler ise ana kelime olarak nitelendirilmektedir.
Edat, dil bilgisi kapsamında ele alınan ve öğretilen bir konudur. Dilimizde edat olarak görev yapan pek çok sözcük bulunmaktadır. Bu sözcükler; ile (la ve le), gibi, için, diye, üzere, kadar, yalnız (bir, tek, sadece), ancak, e doğru (doğru), karşı (karşı), den başka (başka), den dolayı, den ötürü, beri ve göre olarak sıralanmaktadır.
Edat özellikleri nelerdir
Edatlar, yalnızken bir anlam ifade etmeyen ancak cümlede kullanıldığında önceki kelime ile bağ kurabilen bir yapıya sahiptir. İlgeçler, anlam ifade etme konusunun dışında da pek çok özelliğe sahiptir. Buna göre edatların başlıca özellikleri aşağıdaki gibi listelenmektedir.
- Genellikle kendinden bir önceki kelime ile bağ kurarlar.
- Edatların kurduğu anlam ilgisi; neden, amaç ve yön ile ilgili olabilmektedir.
- Kelimelerle ilgi kurdukları için aynı zamanda yardımcı kelime olarak da isimlendirilmektedir.
- Farklı sözcüklerle birleşip, sıfat ya da zarf olarak görev yapabilirler.
- Edat cümleden çıkarıldığında, anlamda daralma ve bozukluklar meydana gelir.
- Bazıları yalnızca hal eki alabilirken, bazılarına diğer ekler de ilave edilebilmektedir.
- Edatlar isim tamlamasında isim olarak kullanılabilir. Ekfiil aldığında ise yüklem olabilirler.
Edat çeşitleri nelerdir
Türkçe dil bilgisi içerisinde incelenen edatlar, genellikle cümleye kattıkları anlama bakılarak gruplandırılmaktadır. Bu kapsamda edat çeşitleri; koşulneden, beraberlikzaman, karşılaştırma, eşitlik ve benzetme bildirenler ile ayrılma hal eki ve yönelme hal eki alanlar olarak sıralanmaktadır. Edatlar, bazı durumlarda bağlaç olarak kullanılabildiği için karışıklıklara neden olmaktadır. Bu sebeple her bir edatın kendi içerisinde detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.
Yalnız ve Ancak
Yalnız ve ancak, cümleye “tek, bir” anlamı katmaktadır. Bu kelimelerin yerine “sadece” getirildiğinde cümlenin anlamı bozulmuyorsa, edat olarak kabul edilmektedir.
İçin, Üzere ve Diye
Bu kelimeler cümlede; amaç, neden, koşul, şart ve hakkında anlamlarıyla kullanılmaktadır. Bu edatlar arasında yer alan “için” sözcüğü ara sıra isim köklü kullanıldığı için bazı karışıklıklara neden olabilmektedir.
İle
İle edatı, cümleye neden ve araç ilişkisi katmaktadır. İle aynı zamanda bağlaç olarak da kullanılabilen bir sözcüktür. Bağlaç ve edat olarak kullanılan “ile” sözcüğünü ayırabilmek içinse yerine “ve” sözcüğü getirilmektedir. İki kelime değiştikten sonra cümledeki anlam bozuluyorsa ile sözcüğü edat olarak kabul edilmektedir.
Dolayı ve Ötürü
Dolayı ve ötürü edatları cümlede ayrılma hal eki almış bir biçimde kullanılmaktadır. Bu kelimeler cümleye neden ve sebep anlamları katmaktadır. Dolayı ve ötürü edatlarına benzer şekilde “e doğru” edatı da yönelme hal ekiyle beraber kullanılmaktadır. Bu edatın cümleye kattığı anlam ise yön ve yer bildirmektir.
Gibi
Gibi edatı kullanılan cümlelerde eşitlik ve benzetme anlamlarına rastlanılmaktadır. Gibi, yalnızca edat görevi üstlenen bir kelimedir.
Edatlar; kendi başına anlamsız, cümle içinde anlam kazanan ve diğer yapısal sözcükler ile karıştırılma potansiyeline sahip bir sözcük grubudur. Her edat kendi içerisinde farklı görevler üstlenmekte ve değişik sözcükler ile karıştırılabilmektedir. Aşağıda yaygın kullanılan edatlar için örnek cümleler verilmiş ve edatlar kalın olarak işaretlenmiştir.
- Burnundaki bozukluktan dolayı ameliyat olmak istedi.
- Sinirlenince elindeki telefonu duvara doğru fırlattı.
- Babası gibi o da asker olmak istiyormuş.
- Yağmurun sesiyle kendinden geçti.
- Para kazanabilmek için okulunu yarıda bıraktı.
- Kalbim yalnız senin için çarptı.