Dünya'nın güneş etrafında yaptığı dolanıma yıllık hareket denir. Dünya, Güneş etrafındaki bir turunu 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu dolanım elips şeklindeki yörüngenin etrafında olur ve güneş bu elipsin en sağ odak noktasında yer alır. Güneş ışınlarının yörüngede oluşturduğu düzleme ise ekliptik düzlem denir. Ekliptik düzlem ile yer ekseni arasında 23°27' açı oluşur. Bu açıya eksen eğiklik açısı denir. Eksen eğiklik açısı mevsimlerin oluşmasında esas nedendir. Mevsimlerin oluşması gece-gündüz sürelerinin yıl içinde değişmesine neden olur. Yaz mevsiminde gündüzler uzun geceler kısa olurken kışın geceler uzun, gündüzler kısa olur.
Dünya’nın yörüngesinin elips şeklinde olmasının sonuçları şu şekildedir.
a. Dünyanın elips şeklindeki yörünge etrafında dolanırken güneşe hep aynı uzaklıkta kalmaz. Bazı tarihlerde çok yaklaşır bazı tarihlerde ise uzaklaşır. Dünya’nın güneşe en çok yaklaştığı tarih 3 Ocak (günberi yada perihel);en çok uzaklaştığı 3-4 Temmuz(günöte ya da aphel) günüdür.
b. Güneş’in Dünya üzerindeki çekim etkisi değişir. Bu durumun sonucu olarak Dünya’nın yıllık hareket esnasında hızı da değişir. Bunun sonucunda:
- Temmuz ve Ağustos ayları 31 gün sürer.
- Şubat ayı 28 gün sürer.
- Eylül ekinoksu iki gün gecikir.
- Kuzey yarım kürede yaz mevsimi Güney yarım kürede kış mevsimi uzun sürer.
Dünya'nın ekseni yörünge düzlemine 23° 27' eğiktir. Eksen eğikliğinin ve yıllık hareketin sonuçları aşağıdaki gibi sıralanır.
a. Güneş ışınlarının geliş açısı yıl boyunca değişir. Bunun sonucunda;
- Yıllık sıcaklık farkları oluşur.
- Cisimlerin gölge boyu yıl içinde değişir.
- Mevsimlere bağlı basınç farkları görülür. Bu durum Muson rüzgârları oluşturur.
b. Mevsimler oluşur.
c. Farklı yarım kürelerde aynı anda farklı mevsimler yaşanır. Örneğin ocak ayında Kuzey yarım küre kışı yaşarken Güney yarım kürede yaza mevsimi yaşanır.
d. Yıl içinde gece - gündüz süresi uzayıp kısalır. Ekvator’dan uzaklaştıkça gece - gündüz süreleri arasındaki fark artar. Kutup dairelerinde ise gece ve gündüz süreleri 24 saati bulur.
e. Güneşin her gün doğup battığı yer ile doğma batma zamanları değişir.
f. Işınların geliş açısı değişir. Işınların geliş açısına bağlı olarak dönenceler, kutup daireleri ve matematik iklim kuşakları oluşur. Işınlar yılda iki kez Ekvator’a birer kez de dönencelere dik gelir. Dönenceler dışında kalan yerlere hiçbir zaman 90°'lik açı ile gelmez.
21 Haziran durumu (Gündönümü)
Mevsimlerin başlangıç tarihleri eksen eğikliğine bağlı olarak değişir. Buna göre;
- Güneş ışınları 21 Haziran tarihinde Yengeç Dönencesi’ ne dik gelir. Yengeç Dönencesi’nin geçtiği yerlerde cisimlerinin gölge boyu 0 m dir.
- Bu tarihte Yengeç Dönencesine düşen güneş ışınlarının atmosferden geçerken uğradığı tutulma oranı en azdır.
- Kuzey yarım küre de yaz güney yarım kürede kış mevsimi başlar.
- KYK’de en uzun gündüz GYK en uzun gece yaşanır. Kuzeye doğru gittikçe gündüzler, güneye indikçe geceler uzar
- Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey kutup dairesinde 24 saat süren gündüzler yaşanır.
Örnek soru: Aşağıdakilerden hangisi eksen eğikliğinin sonuçları arasında gösterilemez?
A) Gece ve gündüzün oluşması
B) Yıl içinde cisimlerin gölge boyunun değişmesi
C) Yıl içinde gündüz süresinin uzayıp kısalması
D) Aynı anda KYK de yaz yaşanırken GYK kış yaşanması
Cevap: A
21 Aralık Durumu(Gündönümü)
- Güneş ışınları 21 Aralık tarihinde Oğlak Dönencesi’ ne dik gelir. Oğlak Dönencesi’nin geçtiği yerlerde cisimlerinin gölge boyu öğle vakti 0 m’dir.
- Bu tarihte Oğlak Dönencesine düşen güneş ışınlarının atmosferden geçerken uğradığı tutulma oranı en azdır.
- Kuzey yarım küre de kış, Güney yarım küre de yaz mevsimi başlar.
- KYK 'de en uzun gece, GYK'de en uzun gündüz yaşanır. Kuzeye doğru gittikçe geceler, güneye indikçe gündüzler uzar.
- Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer. Kuzey Kutup dairesinde 24 saat süren geceler Güney Kutup dairesinde ise 24 saat süren gündüzler başlar.
21 Mart-23 Eylül Durumu(Ekinoks)
- Güneş ışınları Ekvator’a dik gelir. Bütün dünyada gece-gündüz eşitliği yaşanır. Bu duruma ekinoks denir.
- Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda güneş aynı anda doğar aynı anda batar.
- 21 Mart tarihi KYK de ilkbaharın GYK de sonbaharın başladığı tarihtir.
- 23 Eylül tarihi KYK de sonbaharı GYK de ise ilkbaharın başladığı tarihtir.
- 21Mart tarihinden sonra KYK güneş ışınları daha dik açılarla gelmeye başlar.
- 23 Eylül tarihinden sonra GYK ışınlar daha dik açılarla gelir.
- Aydınlanma çemberi ile dünya ekseni çakışır.