Öznesi gerçek özne olan ve öznesinin hem işi yapan hem de yaptığı işten etkilenen fiillere dönüşlü fiiller denir. Dönüşlü fiil özel olarak sorulmadığında bu fiilleri etken fiil kabul etmek gerekir.
- Öznenin hem işi yaptığı hem de işten etkilendiği çatıdır.
- Fiil kök ve gövdelerine “-l ve –n” eklerinin getirilmesiyle yapılır.
- Dönüşlü çatının edilgen çatıdan farkı öznenin belli olmasıdır. Özne gerçektir.
- Dönüşlü çatılarda “kendi kendinelik” anlamı vardır.
- Dönüşlü çatıyla edilgen çatıyı karıştırmamak gerekir. İki çatıda da “-l ve –n” ekleri vardır; ancak dönüşlü çatıda işi yapan kişi bellidir.
| Edilgen Çatı Örnekleri | Dönüşlü Çatı Örnekleri |
| Düşmanın etrafı hemen sarıldı. | Adam yıllardır görmediği arkadaşına birden sarıldı. |
| Teröristlerin telefonları uzun süre dinlendi. | Okuldan gelince yemekten sonra dinlendi. |
| Yapımı tamamlanan okul törenle açıldı. | Okul ortamına alışan çocuk zamanla açıldı. |
| Sınıfımız, 23 Nisan günü süslendi. | Dışarı çıkacağı zaman süsleniyor. |
| Para kasanın içine büyük bir özenle koyuldu. | Ahmet büyük bir hevesle işe koyuldu. |
| Temiz çamaşırlar titizlikle katlanıyor. | Başına gelen olaylara sabırla katlandı. |
Çocuk annesine sarıldı. (Sarılma işini yapan çocuk, işten etkilen de çocuk)
Taşınacakmış, dün hazırlandı. (Hazırlanan “o”, işten etkilenen de “o”)
Yeni elbisesini giyinmiş bizimki. (Giyinen bizimki, işten etkilenen de bizimki)
Çocuk oyun oynarken masanın altına saklandı. (Saklanan çocuk, işten etkilenen de çocuk)
Babam yorgunluktan kanepeye uzandı. (Uzanan babam, işten etkilenen de babam)
Tanım: Fiilde işi yapanla, yapılan işten etkilenen aynı kişi ise bu fiiller Dönüşlü fiillerdir. Dönüşlü fiiller -l, -n ekleriyle yapılır.
Çocuk, sınavı kazandığına çok sevindi.
Annen bu habere çok sevinecek.
Not: 1. Ünlü fiillerden sonra -n eki gelir.
O, her sabah süslenir.
Çocuk yıkandı, tarandı ve güzelce temizlendi.
2. Ünsüz ile bitiyorsa -ıl, -il, -ul, -ül, -ın, -in, -un, -ün ekleri gelir.
Bu habere çok sevindi.
Ali okuldaki bilgisayar kursuna yazılmış.
Kullanımı:
Not: Hem dönüşlü hem de Edilgen fiillerde ekler -l ve -n dir. Bu fiiller birbiriyle karıştırılmamalıdır.
1. Dönüşlü fiillerde işi yapan bellidir. İşi yapan kişi aynı zamanda işten etkilenir. Bu fiillerde kendi kendine yapılma anlamı vardır.
2. Edilgen fiillerde işi yapan belli değildir. Edilgen fiillerde başkası tarafından yapılma anlamı vardır.
Çocuk yıkandı.
(Dönüşlü fiil) Kim yıkandı? - Çocuk
( İşi yapan bellidir ve aynı zamanda etkilenmektedir.)
Bulaşıklar yıkandı. (Edilgen fiil)
Kim yıkadı? - ……..
(İşi yapan belli değildir. İş başkası tarafından yapılmaktadır.)
Gelin misafirlerin hepsine gör-ün-dü. (Dönüşlü fiil)
Kim göründü? - Çocuk
(İşi yapan bellidir ve aynı zamanda etkilenmektedir.)
Çocuk parkta görüldü. (Edilgen fiil)
Kim gördü? - ……..
(İşi yapan belli değildir. İş başkası tarafından yapılmaktadır.)
Not: -lan ve -len yapım eki fiile dönüşlülük anlamı verir.
Adam yaşlandı.
Arkadaşım evlendi.
Annesi hastalandı.