İçtihat, sözlükte zor ve meşakkatli bir işi gerçekleştirmek için güç ve çaba sarf etmek manasında kullanılmaktadır. İçtihadın terim anlamı, ayet ve hadislerden hareketle fıkhî konularda fıkıh usulü ilkeleri doğrultusunda, bütün ilmî ve zihnî gücü kullanarak yeni hükümler ortaya çıkarmaktır. Bu şekilde Kur’an-ı Kerim ve hadislerde açıkça karşılığı bulunamayan yeni konulara Kur’an-ı Kerim ve sünnet çerçevesinde yeni çözümler bulabilmek için çalışan ve çözüm üreten İslam hukuk bilginlerine de müçtehit denilmektedir.
Müslümanlar, içtihat sayesinde kıyamete kadar karşılaşacakları her meseleyi çözebilecek bir metoda sahiptirler ve içtihat aracılığı ile karşılaştıkları dinî meselelere çözüm üretebilmektedirler. İçtihat yapmaya ehil olabilmek için;
- Arapça’yı bilmek, Fıkıh usulü bilginleri müçtehidin Arapça’ya hakim olmasının gerekliliği noktasında ittifak etmişlerdir.
- Kur’an ilmine sahip olmak, Müçtehit, başta ahkam ayetleri olmak üzere Kur’an’ın tamamını bilmenin yanı sıra Kur’an ilimlerini de bilmelidir.
- Sünneti bilmek, bu şart üzerinde de ittifak vardır. Hadislerin âmm-hâs, mutlak-ı mukayyed, nâsihmensûh gibi durumlarını, rivâyet yollarını, râvilerin derece ve hallerini, adâlet ve zabt gibi vasıflarını bilmek gerekir.
- Üzerinde icmâ veya görüş ayrılığı olan konuları bilmek
- Kıyası bilmek: İçtihat, bütün yönleriyle kıyası bilmeyi gerektirir.
- Hükümlerin amaçlarını bilmek.
- Doğru bir anlayış ve takdir gücüne sahip olmak.
- İyi niyetli ve sağlam inanç sahibi olmak.
İçtihat, ayet ve hadislerden hareketle fıkhî konularda fıkıh usulü ilkeleri doğrultusunda, bütün ilmî ve zihnî gücü kullanarak yeni hükümler ortaya çıkarmaktır. Yeni hüküm çıkaran kişiye müçtehit denilmektedir