Aslı Farsça olan destan (dâstân, destân), Fransızca épopée, Yunanca epos şiir karşılığıdır.
Destan; kak, Batır, Batur, Buka, Bukadır, Bahadır, Boğa, Böke, Yiğit, Cigit, Koç, Koçkar, Arslan, Kaplan, Pars, Ejder ve kahramanlık kavramlarının, epik karakterli bir yaşayışın zaman, yer ve olaylar içindeki yansımalarının olay örgüsü ile biçimlendirilmiş anlatımlarıdır.
Destan sözcüğü bugün dilimizde iki edebî türü karşılamak üzere kullanılır:
1. Destan: Toplumu geniş ölçüde ilgilendiren olayları konu edinen 8-11 heceli dizelerden oluşan ve kıta sayısı yediden yedi yüze kadar varan anonim veya bireysel halk şiirlerine destan denir.
2. Destan: Milletlerin yaşadıkları tarihî olayların efsanevî ve mitolojik unsurlarla yoğrularak oluşturduğu millî karakter taşıyan uzun manzum eserlerdir.
Destan türüne ilişkin bazı önemli hususlar
- Destanlardan tarihî kaynak olarak faydalanılabilir.
- Destanlar, mitlerden sonra en eski ikinci tür olarak kabul edilir.
- Kaşgarlı Mahmut eserinde destan türü için “koşuk” “yır” terimlerini kullanmıştır.
- Kuman, Kırım ve Çağataycada bu tür için “irtegi” terimi kullanılır.
- Kazak ve Kırgızlar ise bu tür için “comok” terimini kullanmışlardır.
- Destanlar, kutsal anlatılar değildir.
- Epik destan geleneğine göre anlatı hemen başlayıp hemen bitmez.
- Anlatı durağanlıktan coşkunluğa doğru bir seyir izler.
- Anlatı yeniden durgunluğa ulaşarak son bulur.
- Epik destan geleneğinin en önemli kuralı “dikkati başkahraman üzerine toplamaktır.
- Yeryüzündeki en eski epik destan geleneği, Türklere aittir.
Milli destanın oluşumu için geçirilen üç ana evre şu şekildedir:
- Çekirdeklenme
- Oluşum
- Tespit ve Yazıya Geçirilme
Destanlar aklın ve bilimin tam olarak kullanılmaya başlanmadığı dönemde yani ilk çağda meydana çıkmış olan bir sözlü edebiyat türüdür. Türk edebiyatındaki ozanlar destanları “kopuz” adı verilen saz eşliğinde ve coşkulu bir söyleyişle anlatırlardı.
Destanların Özellikleri:
- Anonim eserlerdir yani destanları kimin oluşturduğu belli değildir; halk arasında oluşmuşlardır ve halkın ortak hafızasının ürünleridir.
- Her destan kendi ulusunun özelliklerini okuyucuya yansıtır.
- Genellikle manzum yani şiir şeklinde kaleme alınırlar.
- Destanlar; tarihi ve sosyal olaylardan konu edinirler ve bu olaylardan etkilenerek meydana gelirler.
- Destanlarda olabilecek olaylar ve olağanüstü olaylar biraradadır.
- Destanlarda toplumu derinden etkileyen olaylar konu edinilir.
- Bu eserdeki kahramanlar olağanüstü yeteneklere ve güçlere sahiptir.
- Destanlarda özellikle yiğitlik, aşk, sevgi, özlem, kahramanlık, ölüm, yurt sevgisi gibi konular işlenmektedir.
- Destanlarda coşkulu bir söyleyiş vardır.