Bu eser bize Türk milletinin örf, adet ve gelenekleri, inanış, değer yargıları, kültürü ve sosyal hayatı hakkında fikir veren bir belge niteliğindedir.
12,13 ve 14. Asırlarda Azerbaycan ile Anadolu’nun doğusunda yaşayan Oğuz Türklerinin Gürcüler, Abazalar, Trabzon Rumları ile yaptıkları savaşları ve Türk boylarının iç mücadelelerini konu alır.
Destandan hikayeye geçiş niteliğinde olan bu eseri halk hikayesi ile destan arasında bir tür olan destani hikaye diye belirtmek doğru olur.
Kahramanlar çoğunlukla destan kişilerine benzemektedir. Kahramanların yüzde doksanı beyler, hatunlar , bey oğulları olup yüksek soydan gelirler. Kişilerin bir kısmı insanüstü kuvvete sahiptirler.
Oğuz Türklerinin İslamiyeti yeni kabul ettikleri ve İslam dinini tam olarak öğrenemedikleri bir zamanda geçmektedir.
Hikâyelerde daha çok Oğuzların, düşmanları ve insanüstü güçlerle savaşımları anlatmaktadır.
Destan (epope) geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş döneminin ürünüdür. Milli destan ve halk hikâyesi özelliklerini taşımaktadır. Çok az yönüyle masalı da andırmaktadır.
Atasözü ve deyim niteliği taşıyan bir takım kalıplaşmış cümleler ve manzum söyleyişler sık sık tekrarlanmaktadır. Her hikaye bağımsız olmak beraber , çoğunda ortak kahramanlar bulunur ve her hikayenin sonunda Dede Korkut söz alır.
Dede Korkut Hikâyelerinin Özellikleri:
- Eser, bir önsöz ile12 hikâyeden oluşur.
- Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
- Hikâyelerde olaylar nesir, kahramanların duygu ve düşünceleri nazımla dile getirilmiştir.
- Hikâyelerde arı bir dil kullanılmış, olağanüstü olaylara yer verilmiştir. Türkçenin canlı ve doğal anlatım güzelliğini gösteren hikâyelerde ses tekrarları da sıkça yer almaktadır.
- Bu hikâyeler; Türk ruhu, düşüncesi, kültürü ve hayat tarzına ışık tutar.
- Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özellikler de vardır.
- Dede Korkut kahramanlara, iyiliği ve doğruluğu öğütler.
- Güçsüzlerin, çaresizlerin, her zaman yanındadır.
- Türk milletinin birlik ve beraberliğini, millî dayanışmayı ön plana çıkartır
- Eserde geçen "Dede Korkut" meçhul bir halk ozanıdır.
- Hikâyelerde Oğuzlar'ın çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır.
- Hikâyelerin konuları; aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
- 15. yy'da yazıya geçirilmiştir.
- Eserin yazarı belli değildir.
- Nazım ile nesir iç içedir.
- Azerî Türkçesi ile oluşturulmuştur.