Anne karnında başlayıp yetişkin bir birey olana kadar devam eden boy ve kütle artışına büyüme denir. Büyümenin yanında fiziksel, duygusal, sosyal ve kültürel değişiklikleri de içine alan sürece gelişme denir. Hayvanlarda büyüme ve gelişmeye etki eden faktörler şunlardır:
1. Yeterli ve dengeli beslenme
2. Anne ve babadan aktarılan genler
3. Salgılanan çeşitli hormonlar
4. Yaşam koşulları ve iklim şartları
5. Çevreye uyum kabiliyeti (adaptasyon)
Tohumdaki embriyonun uygun şartlarda bitkinin kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarını oluşturmaya başlamasına çimlenme denir. Çimlenme için uygun şartlar yeterli miktarda su (nem), oksijen (hava) ve uygun sıcaklıktır. Bir bitkinin yapısına yeni maddeler eklenerek boy ve kütle gibi özelliklerini artırmasına büyüme denir. Bitkilerde büyüme ve gelişmeye etki eden temel faktörler şunlardır: su (nem), oksijen (hava), sıcaklık, ışık ve karbondioksit.
1- Çocuklarda Büyümeyi Etkileyen Faktörler
Hem erkek hem kız çocuklarında büyümeyi etkileyen faktörler. Bu faktörlerin başında genetik gelir. Aynı zamanda ''genetik yatkınlık'' adı verilen biyolojik unsurlar da boy, kilo ve genel sağlık verileri bakımından belirleyicidir. Örneğin annesi ve babası uzun boylu olan kişilerin ergenlik ve sonrasında hızlı bir şekilde boy atma ihtimalleri %50'den fazladır. Kalıtımsal özellikler kiloyu da doğrudan ya da dolaylı olarak etkiler.
Bebekler ortalama 45 - 50 cm. aralığında doğar. Büyüme evresinde erkek çocukları kız çocuklarına göre daha hızlı boy atar. Aralarında boy farkı 6 -7 cm. olabilir. Ancak bunun genel bir kıstası yoktur. Bazı kız çocukları erkeklerden çok daha hızlı büyüyüp çok daha uzun boylu olabilir.
Boy ve kilo dışında büyüme gerçekleştikçe kemikler ve bağışıklık sistemi güçlenir, metabolizma hızı artar. Ergenlik dönemine girilmesi ile birlikte büyüme yerini gelişmeye bırakır.
2- Çocuklarda Büyüme ve Gelişmeyi Etkileyen Diğer Faktörler
1.A. Cinsiyet:
Özellikle ergenlik döneminden sonra kız ve erkek çocuklarının arasındaki farklılıklar iyice belirginleşir. Bu ayrım da en önemli unsur cinsiyet farkıdır. Kız çocuklarının ergenliğe girme yaşı 12 -13 aralığında iken, erkeklerde 15 - 16'dır. Ergenlikte hem fiziksel hem de ruhsal değişimler yaşanır ve cinsiyet hormonlarının sayısı artar. Erkek cinsiyet hormonuna testosteron, kızlarınkine östrojen denir.
1.B. Doğumsal Anomaliler:
Hamilelik sürecinde yaşanan belli başlı rahatsızlıklar büyüme ve gelişme evrelerini olumsuz yönde etkileyebilir. Örneğin fetüs halindeyken fazla miktarda radyasyona maruz kalmak bu anomalilerin başında gelir. Annenin rahmindeki kist ve şekil bozuklukları da en sık görülen anomali çeşitlerinin başında yer alır. Aynı zamanda hamileyken tüketilen zararlı yiyecek ve içecekler, annenin sağlığına yeteri kadar dikkat etmemesi ve buna benzer etkenler de ciddi kalıtsal hasarlara yol açabilir.
1.C. Hijyen
Bebek doğduktan sonra hijyene özen gösterilmemesi en büyük çevresel handikaplardan biridir. Bebeğin çevresinin hijyenik olmaması birçok sağlık sorununa yol açabilir. Bu ise hassas olan bağışıklık sistemlerinin çökmesine ve büyümenin durmasına neden olabilir.
1.D. Beslenme
Beslenme hem büyüme hem de gelişme evresinde kritik bir öneme sahiptir. İnsan vücudu için gerekli olan protein ve karbonhidrat ağırlıklı beslenmeye özen gösterilmelidir. Demir, bakır, gümüş ve kobalt gibi vitaminler de çocukların çok daha hızlı ve sağlıklı bir şekilde büyümesini sağlar.
Bunların dışında kromozomlar, enfeksiyonlar ve plasenta büyümeyi ve gelişmeyi etkileyen faktörler arasında yer alır.
3- Hayvanlar ve Bitkilerde Büyümeyi - Gelişmeyi Etkileyen Faktörler
Hayvanların zeka gelişimleri minimum düzeydedir. Bu nedenle insanlardan çok hızlı bir şekilde gelişir. Onların gelişmesinde de genetik faktörler önemli bir yer tutsa da çevresel etkenlerin de payı büyüktür. İklim şartları ve çevre koşulları hayvanların çok daha hızlı gelişmesini sağlayabilir. Diğer faktörler arasında yaşadıkları bölge ve besin kaynaklarına ulaşılabilirlik de yer almaktadır.
Bitkilerde ise su, hava ve toprak gibi çevresel unsurlar büyüme ve gelişme evrelerini doğrudan etkiler.