Bir bilginin bilimsel olarak kabul edilmesi yöntemsel olmasına bağlıdır. Bilim insanları, bir problemin çözümünde farklı yöntemler kullanabilirler. Problemin niteliği, bilim insanının olaya bakış açısı ve hayal gücü ayrıca içinde bulunulan şartlar bilimsel çalışma sırasında hangi yöntemin kullanılacağını belirler. Bilimsel bilgiye ulaşabilmek için tümevarım, tümdengelim yaklaşımlarının da yer aldığı planlı çalışmaların yapılması gerekir. Bilimsel yöntem, bir problemi çözmek amacıyla gerçekleştirilen; mantık, ölçme, gözlem ve deneylere dayalı, sistemli çalışmaların bütünüdür. Bilimsel yöntem bir sorgulama sürecidir. Bilimsel bir çalışma yapılırken çoğunlukla şu sıralama takip edilir:
Bilimsel Yöntem Basamakları
- Gözlemlerin yapılması ve verilerin toplanması
- Problemin tespit edilmesi
- Hipotez oluşturulması
- Hipoteze dayalı tahminler yapılması
- Kontrollü deneylerin tasarlanarak uygulanması
- Sonuçların değerlendirilmesi
- Sonuçlar hipotezi desteklemiyor ise
- Hipotezin gözden geçirilerek yeni bir hipotez kurulması
- Sonuçlar hipotezi destekliyor ise
- Deneylerin tekrarlanması, sonuçların başka araştırmacılar tarafından doğrulanması
- Hipotezin gerçek hâline gelmesi
Bilimsel Araştırma Basamakları Örnek
1- Problemin / Konunun saptanması: Her bilimsel araştırma, mevcut bir problemin tanımlanması ya da bilim bir konunun belirlenmesi ile başlar. Ya güncel bir soruna çözüm getirmek ya da belli bir konu hakkında sonuca ulaşmak için yapılır. Kesin bir sonuca ulaşmak için sistemli ve sıralı bir şekilde ilerlenir.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan insanların Alzheimer'a yakalanma riski diğerlerine oranla daha düşüktür.
2- Gözlem: Konu belirlendikten sonra ikinci aşamada gözlem yapılır. Gözlem, nicel ve nitel olmak üzere iki türe ayrılıyor. Günümüzde daha çok nicel gözlem yapılmaktadır. Nicem gözlemlerin sonucunda elde edilen veriler çok daha nesneldir.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan ve okumayan insanlar üzerinde yapılan görsel ve yazınsal hafıza testleri.
3- Verilerin toplanması: Üçüncü aşamada gözlem ya da deneylerin sonucunda elde edilen veriler toplanır ve tasnif edilir.
Örnek: Hafıza testlerinden çıkan sonuçlar bir araya getirilir ve kitap okuyanlar ve okuyanların test sonuçları karşılaştırılır.
4- Hipotez: Araştırma basamaklarının en önemli kısımlarından biri oluşturur. Bu aşamada verilere dayalı incelemeler yapılır.
Örnek: Hafıza testlerinin karşılaştırılmasının sonucunda istatistiki ve somut veriler elde edilir.
5- Tahmin - Tespit: Verilerin sınıflandırılması, karşılaştırılması ve incelenmesi aşamalarından sonra tahmin ve tespitlerde bulunulur.
Örnek: Kitap okuyan kişilerin görsel ve yazınsal hafızaları, okumayan insanlara göre %80 oranında daha gelişmiştir.
6- Deney: Elde edilen sonucun gerçekliğini test etmek için deney yapılır. Deneylerin amacı eldeki verileri daha geniş bir alana yaymak ve sonuçtan emin olmaktır. Deneyler fiziksel kanıt içermek zorundadır.
Örnek: Düzenli olarak kitap okuyan insanların beyinlerinin incelenmesi Kitap okumanın kısa süreli, uzun süreli ve duyusal hafızaya etkilerinin tespit edilmesi.
7-Analiz ve Raporlama: Yapılan tüm test ve deneylerden elde edilen sonuçlar karşılaştırılır. Eğer net bir sonuca ulaşıldıysa deney başarılı olmuştur.
Örnek: Yapılan araştırma ve deneylerin sonucunda kitap okumanın insan beynine ve hafızasına olan olumlu etkileri bilimsel olarak kanıtlanmıştır.