Deneyler, sosyal ve fen bilimleri açısından yapılan deneyler olmak üzere ayrılmaktadır. Deney, gözlem ve araştırma unsurları genel olarak bazı kurallara bağlı kalınarak yapılmaktadır. Deneylerdeki değişkenlerin varlığı deneylerin en iyi şekilde gerçekleşmesi, geçerlilik ve güvenirliğin sağlanması açısından oldukça önemlidir.
Bağımlı değişken, bağımsız değişken ve kontrollü değişken gibi kavramlar deneylerde kullanılan unsurları ilgilendiren kavramlar olarak bilinmektedir. Bir deneyi yapmak bütün değişkenleri gözlemlemek ve değişkenlerin değişme aralıklarını ve nedenlerini ortaya çıkarmak için gereklidir.
Bağımlı değişken, deneylerde değişkenlerden birinin değişmesine bağlı olarak değişen sonuçlardır. Bağımsız değişkenler de bir şeye bağlı olmadan değişen ve daha çok neden oluşturan değişkenlerdir. Kontrollü değişken ise deneyde değişmeyen ve sabit olan değişken olarak bilinmektedir.
Sigara içmenin kanser yapması olayında sigara içmek bağımsız değişken, kanser olmak da sigaraya bağlı olarak gerçekleştiği için bağımlı değişken olarak bilinir. Kontrollü değişken ise hasta bireyin erkek ya da kadın olması ve bu deneyin sadece erkekler ya da sadece kadınlar üzerinde uygulanması olabilir. Genel olarak sigaranın insan akciğeri üzerindeki etkilerinde insan da kontrollü değişken olarak karşımıza çıkabilir. Neden olan bağımsız, sonuç olan bağımlı değişken olarak bilinmektedir. Buna göre deneylerin yapılması daha verimli olmaktadır.