Organizmalar öldüklerinde azotun doğaya dönüşü için ayrıştırıcıların etkinlikleri başlar. Böylece canlı atıkları, ayrıştırıcıların etkinliği ile yeniden üreticilerin kullanabileceği azotlu bileşiklere dönüştürülür. Topraktaki azotlu bileşiklerin bir bölümü bitkiler tarafından yeniden kullanılıp tüketicilere aktarılır. Bir bölümü ise azot ayrıştırıcı bakteriler tarafından azot gazına dönüştürülerek atmosfere verilir. Topraktaki azotun havaya, havadaki azotun ise toprağa karışmasına azot döngüsü denir.
Biyosfer yer kabuğunu saran atmosferin ince bir tabakasıdır. Azot bileşikleri bu ince kabuk içinde birbirine dönüşür. Bu işlemlere azot çevrimi denir. Azot çevrimi yaşamın sürekliliğini sağlayan bir doğa olayıdır.
Gündelik yaşamdan birçok insan ve öğrenciler azot döngüsünün ne olduğunu merak ediyor. Azot döngüsü madde döngüleri arasında yer alan ve sayılan bir döngü olarak ele alınmaktadır. Ekosistemi devamını sağlamak amaçlı temel yapı taşlarından biridir. Besin kaynakları içerisinde yer alan azot, bu yol üzerinden farklı canlılara geçiş ile beraber bir döngü yaratır. Bu döngü sayesinde hayat herhangi bir sorun olmadan düzenli şekilde devam eder.
Pek çok farklı organik bileşiğin içerisinde azot bulunur. Bu arada azot simgesi (N) olarak temsil edilmektedir. Diğer yandan atmosfer içerisinde %78 gibi bir oran ile beraber en çok bulunan madde olarak öne çıkıyor. Fakat bakterilerin dışında hiçbir canlı azottan doğrudan faydalanamaz. Bu doğrultuda azotlu bileşikler ototrof, diğer bir deyişle otobur canlılar tarafından üretilmektedir. Heterotrof canlılar ise ototrof canlıları tüketmek suretiyle besin kaynakları üzerinden azot temin eder.
Daha sonra ölen organizmalar üzerinden organik kalıntılar ayrıştırıcılar ve çürükçüller vasıtasıyla geri kazanım üzerinden tekrar toprağa ulaştırılır. Böylece bir döngü yaratılır ve bu döngü sürekli olarak yaşam içerisinde devam eder. Hem canlıların azot ihtiyacı karşılanmış olur hem de doğa içerisindeki azot birçok farklı noktada varlığını sürdürür.
Azot döngüsünün aşaması ve özellikleri
Azot döngüsünü aşaması ve özellikleri maddeler halinde dile getirilebilir.
- Yıldırım ve şimşek, volkanik faaliyetler 7 atmosferik etmenler ile azot serbest kalır.
- Serbest kalan azot oksijenle birleşmek suretiyle nitrit ve nitrata dönüşür.
- Nitrit ve nitrata dönüşen azot gazı yağmurlarla toprağa karışır.
- Azot bağlayıcı bakteriler ile beraber toprak üzerinden azot bitkilere aktarılır.
- Bitkiler üzerinden otçul canlılara daha sonra da otçullar üzerinden etçillere azot geçer.
- Bitkiler ve hayvanlar öldüğü zaman ayrıştırıcı ve çürükçüller, organik maddeleri parçalayarak azotu amonyağa dönüştürür.
- Mikroorganizmalar oluşan amonyağı nitrit ile beraber daha sonra nitrata dönüştürür.
- Nitrat halinde yer alan azotun bir kısmı bitkiler tarafından emilirken bir kısmı ise atmosfere karışır.