Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’ya yönelik fetih hareketleri hızlandı. Bunda Büyük Selçuklu Hükümdarı Alp Arslan’ın fethedilen bölgeyi fetheden komutana kılıç hakkı olarak vermesi de etkili oldu. Selçuklu komutanları kısa sürede Anadolu’nun önemli yerlerini ele geçirdi. Başlangıçta Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlı olan komutan ve beyler, zamanla Büyük Selçuklu otoritesinin zayıflamasından faydalanarak bağımsız hareket etmeye başladılar. Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurulan ilk Türk devlet ve beylikleri şunlardır:
Saltukoğulları: Erzurum ve civarında, Ebu Kasım tarafından kurulan Saltukoğulları, Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliğidir. 1200'lü yıllarda Süleyman Şah tarafından yıkılmaktan kurtulamamışlardır.
Mengücekoğulları: Mengücekoğulları ismini kurucusu olan Mengücek Gazi'den alır. Erzincan civarında kurulan bu beyliğe 1. Alaeddin Keykubat, 1228 yılında son vermiştir.
Danişmendoğulları: Tokat, Amasya ve Kayseri sınırlarını kapsayan bölgede, Sivas merkez olmak üzere Gazi Ahmet Bey tarafından kurulmuştur. Haçlı ordularının saldırısına karşı tüm gücüyle direnen Danişmendoğulları, Anadolu'daki ilk medrese olan Yağı Basan Medresesi'ni yapmışlardır. Ayrıca ilk kez para bastıran beylik olması ile de bilinir. Danişmendoğulları'na 2. Kılıçarslan son vermiştir.
Artukoğulları: Artukoğulları ismini kurucularının babasından alır. Artuk Bey'in oğulları bu beyliği kurmuştur. Artukoğulları o kadar gelişmiştir ki kısa zamanda 3 kola ayrılmışlardır. Bunlar; Hasankeyf kolu, Mardin kolu ve Harput koludur. Artukoğulları Türk tarihinde birçok köprü yapmalarıyla bilinir. Bu köprüler Güneydoğu Anadolu Bölgesi topraklarının sınırları içerisindedir. Köprülerden bazıları; Deve geçidi, Haburman, Amarçay ve Hasankeyf'tir. Ayrıca birkaç adet daha Artukoğullarından kalma köprüler bulunur.
Çaka Beyliği: İlk Türk denizcisi olan Çaka bey tarafından, İzmir civarında kurulan bu beylik aynı zamanda denizcilik faaliyeti gösteren ilk beyliktir. Türk beylikleri döneminde denizcilik faaliyetinden bahsedildiğinde akla gelen ilk isimdir.
Sökmenoğulları: Van gölü çevresinde konumlanmış bir beyliktir.
Anadolu toprakları üzerinde kurulan diğer beylikler ve kuruluş merkezleri ise şunlardır; Dilmaçoğulları (Bitlis), Çubukoğulları (Harput), Yınaloğulları (Diyarbakır), Tanrıvermişoğulları (Efes).
Beyliklerin Bıraktıkları Tarihi Eserler
Artukoğulları'ndan kalan bazı tarihi eserler; Mardin ve Harput Ulu Camileri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan köprüler, Artuklu Sarayı.
Danişmendoğulları'ndan kalan tarihi eserlerden bazıları; Niksar ve Kayseri Ulu Camileri, Melik Danişment Kümbeti ve Emir Gazi Kümbeti.
Saltukoğulları'ndan kalan eserler; Erzurum Kale ve Erzurum Ulu Cami, Saat Kulesi, 1-2 adet kümbet.
Mengüceklioğulları'ndan kalan eserler; Divriği Kale Cami, Divriği Külliyesi, hat sanatı ile olan ünüyle bilinen Divriği Ulu Cami bünyesinde bulunan şifahanesi.
Beylikler döneminde yapılmış bazı medreseler; Dündar Bey Medresesi, Hatuniye Medresesi, Köşk Medrese, Emir Sinaneddin Medresesi.
Ayrıca birçok şifahane, külliye, kervansaray, kümbet ve türbeler ile bol miktarda cami de Anadolu'da kurulan ilk beylikler tarafından tarihe adını yazdırmış eserlerdir.