Metni Anlama ve Çözümleme
1. Şair, “zamandan demir almak” sözüyle ne anlatmak istemiştir? Buradaki örtük iletiyi bulunuz.
Cevap: Burada insan ömrünün dolması ve ölüm anı anlatılmaktadır. “Zamandan demir almak günü” sözleriyle insan ömrünün bitme vaktinin gelmesi anlatılmaktadır.
2. Bu şiirde sizce geride kalanların yaşadığı hüzün hangi beyitte anlatılmaktadır? Açıklayınız.
Cevap: “Rıhtımda kalanlar bu seyâhatten elemli” dizelerinde de görüleceği üzere geriden kalanların yaşadıkları acı anlatılmaktadır.
3. Şair, son beyitte gidenlerin geri dönmemesini nasıl açıklıyor? Siz bu konuda şaire katılıyor musunuz? Açıklayınız.
Cevap: Şair burada öldükten sonra ahirete gidenlerden geri dönenlerin olmamasını gidenlerin gittikleri yerden memnun olmaları gibi bir sebebe bağlayarak anlatmaktadır
4. Şiirdeki birimlerin hangi tema etrafında birleştiğini açıklayınız.
Cevap: İlk bölümde geminin kalkışı, kalkış anında olanlar, rıhtımda kalanları durumu, onların günlerce nasıl elem ve keder içinde bekledikleri anlatılmaktadır. Yani bu bölümde; cenazenin kaldırılışı, yakınlarının o anki durumları, bekleyişleri anlatılmaktadır.
İkinci bölümde ise, ölü hadisesinin her an devam ettiği, hayatın ayrılık ve üzüntülerle dolu olduğu, sevmiş ve sevilmiş olanların boşa bekledikleri, giden sevgililerin dönmeyeceği anlatılmıştır.
5. Şiirde ritim hangi ölçüyle sağlanmıştır? Ölçünün şiirin yapısına olan etkisini açıklayınız.
Cevap: Şiirde ritim ahenk kafiye ve rediflerle sağlanmaktadır. Ölçü ise aruz ölçüsüdür. Aruz ölçüsü şiire daha okunurluk katmıştır.
6. Şiirdeki edebî sanatları belirleyiniz. Bunların şiirin anlamına katkısını değerlendiriniz.
Cevap: “Artık demir almak günü gelmişse zamandan / Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan” beytinde söz sanatı olarak açık istiare ve kapalı istiare kullanılmıştır. Şiirin ikinci dizesinde meçhule giden gemi tabuttur. Liman ise insanların ölüyü uğurlamak için toplandıkları bu dünyadaki son duraktır. Yani bu dizede de süreğen bir istiare çeşitliliği vardır. Ayrıca biçare, hicranlı ve matem kelimeleri ile tenasüp sanatı yapılmıştır. Beşinci beyitte şair ölen kişilerin bir daha sevdiklerine geri dönemeyeceklerini belirtmektedir. Burada sevilmiş, seven, sevgili kelimeleri ile iştikak sanatı vardır. Çünkü bu kelimeler aynı kökten türemiştir.
7. Şiirde, imge ve mazmunlara yer verilip verilmediğini arkadaşlarınızla tartışınız.
Cevap: Şu imgeler göze çarpmaktadır. “Demir almak” sözü ölmeyi, “meçhul gemi” tabutu, “liman” mezarı, “yolcu” ölüyü, “seyahat” ölüm yolculuğunu, “hicran” dünyadan ayrılmayı, “matem” ölünün arkasından tutulan yası karşılamaktadır.
8. Okuduğunuz şiiri ve şairin biyografisini de dikkate alarak şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Yahya Kemal, Türk tarihini, inancını çok iyi bilen şairdir. Sessiz Gemi şiirinin konusu ölüm sonrasında geride kalanların yaşadığı acıdır. Türk edebiyatında ölüm teması, genel olarak yolculuk motifi üzerinden işlenmiştir. Bunun en önemli nedeni gerek Göktanrı inancında gerekse İslam dininde ölümün bir son olmadığı, bir döngünün süreğen bir parçası olduğu düşüncesidir. Hatta bu durumu anlatmak için halk şiirinde devriyeler yazılmıştır.
9. Okuduğunuz şiirde, şiirin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları ve şiirin dönemin gerçekliğiyle ilişkisini tespit ederek şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Türk edebiyatında ölüm denilince tabut motifi de geleneksel olarak açık istiare içerir. Sessiz Gemi şiirinin incelemesi bağlamında tabut “gemi” olarak eşlenirken diğer şiirlerde farklı binek araçlarına tabut görevi verilmiştir. Örneğin Ahmet Hamdi Tanpınar, Necip Fazıl Kısakürek ve Ahmet Muhip Dıranas şiirlerinde tabut, attır. Gemi de Türk ve dünya edebiyatında sıkça kullanılan sembollerdendir. Geminin rıhtımdan yavaş yavaş uzaklaşması, ayrılık ve ölüm temasını ima etmektedir.
1. Etkinlik
a. Sessiz Gemi ve Düşünce şiirlerini aşağıdaki tabloda verilen başlıklar doğrultusunda karşılaştırınız.
Benzerlikler
- Düşünce: bireysel konular işlenmiş dil sade imgeli bir söyleyiş var
- Sessiz Gemi: bireysel konular işlenmiş dil sade imgeli bir söyleyiş var
Farklılıklar
- Düşünce: bu şiirde sevgiliye duyulan özlem ağır basar. Ölçü hece ölçüsü birim ise dörtlüktür
- Sessiz Gemi: bu şiirde ölüm ve veda duygusu ağır basar. Ölçü aruz ölçüsü birim ise beyittir
Tema
- Düşünce: bu şiirde tema sevgiliye duyulan özlem, hasrettir
- Sessiz Gemi: bu şiirde tema ölüm ve ayrılık üzüntüsüdür
Ölçü
- Düşünce: Hece ölçüsü
- Sessiz Gemi: Aruz ölçüsü
Bağlı Olduğu Gelenek
- Düşünce: Beş Hececiler
- Sessiz Gemi: Öz şiiri savunan bireysel şairler
Kafiye Şeması
- Düşünce: abab
- Sessiz Gemi: aa ba
Kelime Bilgisi hâb: Uyku.
şâh-ı âlem: Âlemin şahı. cilve kılmak: Çıkmak.
hayme-i gerdûn-cenâb: Felek kadar eşiği olan çadır.
hâk-i cenâb-ı südde-i devlet-me’âb: Şerefli padişahın yüce eşiğinin tozu.
2. Etkinlik
a. Bâkî, bu şiirini 16. yy.da Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümü üzerine yazmıştır. Cumhuriyet Dönemi’nde yazılan Sessiz Gemi şiiri ile aynı geleneğe aittir. Bu iki şiiri dil özellikleri bakımından karşılaştırınız. Aşağıdaki tabloyu uygun şekilde doldurunuz.
Bâkî’nin Şiiri Dil Özellikleri: Baki’nin şiirinde Arapça ve Farsça sözcükler çok fazladır. Bunun yanında benzetmelere dayalı süslü sanatlı ve ağır bil dil kullanılmıştır.
Sessiz Gemi Dil Özellikleri: Sessiz Gemi şiirinde ise ağır olmakla beraber Baki’nin şiirinde göre daha sade ve halkın anlayacağı bir dil göze çarpar. Bunun yanında yine de sanatlı bir söyleyiş vardır.
b. Sizce ölçüye bağlı kalmak şair için sınırlayıcı bir unsur mudur? Sessiz Gemi şiirinde ölçüye bağlı kalmak adına dikkatinizi çeken farklı kullanımlar var mıdır? Açıklayınız.
Cevap: Ölçüye bağlı kalmak bazen sınırlasa da aslında şair ne kadar iyiyse sınırlar da o kadar etkisizdir. Bundan dolayı bence çok da önemli değildir. Bu şiirde de göz çarpan şey şairin bazen rediflere başvurarak ölçüyü tutturma düşüncesidir.
3. Etkinlik
Yukarıdaki şiirlerde bulunan edebî sanatları ve bu sanatların nasıl yapıldığını noktalı yerlere yazınız.
“Artık demir almak günü gelmişse zamandan,
Meçhûle giden bir gemi kalkar bu limandan.”
Yahya Kemal Beyatlı,
Yahya Kemal Bütün Şiirleri
- Edebî sanat: Temsili istiare
- Açıklama: Şiirde en dikkat çekici söz sanatı temsili istiaredir. Nitekim şiirin tamamında “gemi” kelimesi “tabut”u çağrıştıracak şekilde kullanılmıştır.
********
“Beni içerine aldın ağ gibi,
Doldun gözlerime bir rüyâ gibi.
Ben de güneş gibi, yüce dağ gibi
İçinde kaybolsam yayla dumanı!”
Ömer Bedrettin Uşaklı,
Ömer Bedrettin Uşaklı, Hayatı ve Eserleri
haz.: Evrim Yeşilyurt
- Edebî sanat: Benzetme sanatı
- Açıklama: Ağ gibi diyerek sevgilinin kendisini kabul etmesini ağına alınan bir av gibi anlatmıştır şair.
********
“Öpelim temizse dudaklarımız
Fakat basmasın toprağına
Temiz değilse ayaklarımız.”
Arif Nihat Asya,
Bir Bayrak Rüzgâr Bekliyor
- Edebî sanat: Kişileştirme
- Açıklama: Ayak bir insan gibi düşünülmüştür.
********
“Tarihin dilinden düşmez bu destan,
Nehirler gazidir, dağlar kahraman,
Her taşı yakut olan bu vatan
Can verme sırrına erenlerindir.”
Orhan Şaik Gökyay, Bu Vatan Kimin?
- Edebî sanat: Hem kişileştirme hem de benzetme sanatı vardır.
- Açıklama: Her taşı yakut derken benzetme düşmesin dilinden derken de tarih kişileştirilmiş ve sanatlar yapılmıştır.
4. Etkinlik
Yukarıdaki dizelerde yer alan imgeleri bularak bu imgelerin sizde çağrıştırdığı anlamları aşağıdaki tabloya yazınız.
İmge
- Merdiven imgesi
- yaprak imgesi
- yüzün perde perde solması
- akşam imgesi
Çağrıştırdığı Anlam
- Yaş / olgunluk
- doğa ve zamanın akması
- yaşlanmak
- karanlık ve yolculuk