9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 81 Cevabı
Aşağıdaki şiirde “ay” sözcüğünü geceleyin gökyüzünde görülen, Dünya’nın uydusu anlamıyla okuyunuz. Sonra da aynı sözcüğü ünlem sözü olarak korku, sevinme, can sıkıntısı, bıkkınlık gibi çeşitli duyguları yansıtacak biçimde okuyunuz. İki okuyuş arasındaki farkın anlamı etkileyip etkilemediğini belirtiniz.
AY KARANLIK
Maviye
Maviye çalar gözlerin,
Yangın mavisine
Rüzgârda âsi,
Körsem,
Senden gayrısına yoksam,
Bozuksam,
Can benim, düş benim,
Ellere nesi?
Hadi gel,
Ay karanlık…
(…)
Ahmed Arif
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 82 Cevabı
Metni Anlama ve Çözümleme
1. “Gözüne mil çekilmiş bir âmâ gibi evler”, “Yolumun zafer tâkı, gölgeden taş kemerler” dizelerindeki altı çizili kelimelerin anlamlarını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizin doğruluğunu sözlükten kontrol ediniz.
mil çekilmek: Birinin gözlerini kızgın mille kör etmek (mil:Türlü işlerde kullanılmak için yapılan ince ve uzun metal çubuk) ama: Görme engelli, kör
tâk: Şenliklerde sokaklara kurulan süslü kemer, şenlik kemeri
kemerler: Mimaride; İki sütun veya ayağı birbirine üstten yarım çember, basık eğri, yonca yaprağı vb. biçimlerde bağlayan ve üzerine gelen duvar ağırlıklarını, iki yanındaki ayaklara bindiren tonoz bağlantı
2. Kaldırımlar adlı şiirin temasını belirleyiniz.
Cevap: Yalnızlık / Geçmişe özlem.
3. “Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi /Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır” dizeleriyle anlatılmak istenen nedir? Açıklayınız.
Cevap: Şair bu dizelerle dikkatleri kaldırımlara çeker ve adeta onlara sığınır. Nitekim kaldırımları çilekeş yalnızların annesine benzetir. Bu bir çeşit sığınma psikolojisinin dışa vurumudur. Kaldırımların, ‘içinde yaşamış bir insan’ olduğunu ifade eden şair, bu dörtlükte kendisini tamamen kaldırımlarla özdeşleştirir.
4. Şiirdeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz.
Açık ileti:
Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında;
Yürüyorum, arkama bakmadan yürüyorum.
Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık
Örtük ileti:
Yolumun karanlığa saplanan noktasında,
Sanki beni bekleyen bir hayal görüyorum.
Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar.
İn cin uykuda, yalnız iki yoldaş uyanık;
5. “Kaldırımlarda şairin içinde bulunduğu dekor, neresi olduğu belirtilmeyen büyük bir şehrin sokaklarıdır. Şiir, şairi bu dekor ortasında gösteren bir mısra ile başlıyor:
Sokaktayım, kimsesiz bir sokak ortasında.
Şairin hareket halinde olmasına rağmen, bir dehlizi andıran bu dar, karanlık ve kapalı dekor devam eder. Kaldırımlar ve sokak kelimelerinin sık sık tekrarlanmasıyla bu kasvetli mekân, bir musallat fikir, daha doğru bir deyişle, şairin hayatına şekil veren bir kader haline geliyor. Onun dünyası bu dar ve karanlık sokaklardan ve kaldırımlardan ibarettir.
Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri
Yukarıdaki metinde Mehmet Kaplan, Necip Fazıl Kısakürek’in Kaldırımlar şiiriyle ilgili görüşlerini dile getirmektedir. Metindeki görüşlerle kendi düşüncenizi karşılaştırınız.
Cevap: Kaldırımlar şiirinde şair iç dünyasındaki yalnızlık, korku ve ölüm gibi duygularını gece karanlığında büyük bir şehrin uzayıp giden kaldırımlarıyla ve bu kaldırımlarda yaptığı yolculuktaki gözlemleriyle somutlaştırmıştır.
Nasıl da çınlıyor kulaklarım,
Dağlar, ormanlar sürükleniyor sularla…
Coşkun Ertepınar
Nasıl da çınlıyor kulaklarım,
Dağlar, ormanlar sürükleniyor sularla…
Coşkun Ertepınar
a. Yukarıdaki dizelerde asonansları ve aliterasyonları bulunuz.
Cevap: Asonans: En çok tekrar eden sesler “a, ı”
Aliterasyon: “l” ünsüzüyle aliterasyon yapılmıştır.
b. Dizelerdeki asonans ve aliterasyonların şiire katkısını belirtiniz.
Cevap: Dizedeki asonans ve aliterasyonlar şiirin ahenkli olmasını sağlıyor.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 83 Cevabı
Burcu burcu yayla kokar, ellerin
Türkü türkü, mâni mâni dillerin
Dilâver Cebeci
“lerin” redif; “l” yarım kafiye
sahici mi elinden tuttuğum o kartal kanadı
sen tuttun acıdan benim ellerim kanadı
Turgut Uyar
Cevap: “kanadı” cinaslı kafiye
Hâtırası bile yabancı gelir.
Hayata beraber başladığımız
Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir;
Cahit Sıtkı Tarancı
Cevap: Redif yok, “-ir” tam kafiyedir.
Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!
Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kaafilelerle…
Yahya Kemal Beyatlı
Cevap: “lerle” zengin kafiye
a. Yukarıdaki şiirlerin kafiyelerini bulunuz.
Cevap: Şiirlerin kafiye türleri de yukarıda verildi
b. Şiirlerde kullanılan kafiyelerin türlerini kutucuklara yazınız.
Cevap: Şiirlerin kafiye türleri de yukarıda verildi
Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim;
Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları!
Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim;
Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları.
a. Yukarıdaki dizelerde ölçüyü ve durakları bulunuz.
14’lü hece ölçüsüyle yazılmıştır. Durakları 7+7
b. Ölçü ve durağın şiire katkısını ifade ediniz.
Cevap: Ölçü şiirde ritim ve ahengi sağlar. Hece ölçüsünde durak, dizelerde müzikalitenin, şiirin tümünde bir iç ahengin doğmasını sağlar.
Ne arzum, ne emelim,
Yaralanmış bir elim,
Ben gurbette değilim,
Gurbet benim içimde!
Kemalettin Kamu
a. Yukarıda verilen dizelerdeki “el” sözcüğünü iki ayrı anlama (organ adı, yabancı) gelebilecek şekilde ayrı ayrı okuyunuz.
b. Okuyuşunuzdan hareketle doğru telaffuzun şiirin anlamına sağladığı katkıyı değerlendiriniz.
Cevap: Doğru telaffuz anlam değeri katar, anlamın kavranmasını kolaylaştırır, duyguları belirginleştirir.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 84 Cevabı
Hece Ölçüsü – Aruz Ölçüsü – Serbest Ölçü
Şiirler ( İLK ŞİİR SERBEST ÖLÇÜSÜ, 2.Sİ HECE ÖLÇÜSÜ, 3.SÜ ARUZ ÖLÇÜSÜ)
Kardaş, senin dediklerin yok,
Halay çekilen toprak bu toprak değil. SERBEST ÖLÇÜ
Çık hele Anadoluya,
Kamyonlarla gel, kağnılarla gel gayrı,
O kadar uzak değil.
Gümüş bir dumanla kapandı her yer;
Yer ve gök bu akşam yayla dumanı; HECE ÖLÇÜSÜ
Sürüler, çimenler, sarı çiçekler,
Beyaz kar, yeşil çam yayla dumanı!
Cennette bugün gülleri açmış görürüz de ARUZ ÖLÇÜSÜ
Hâlâ o kızıl hâtıra titrer gözümüzde!
a. Yukarıdaki şiirlerin ölçü türlerini tablo üzerine işaretleyiniz.
Cevap: “Kilim” şiirinde ç sesinin sürekli yinelenmesi şiirin anlamını güçlendiriyor. Sesteki sivrilik, tizlik, anlamdaki olumsuzluğa katkıda bulunuyor, pekiştiriyor: “Çiğnenir -çok çiğ çağ- ayaklar altında yabansı.
b. Kullanılan ölçü türlerinin şiirlere katkısını açıklayınız.
KİLİM
(…)
Sakladığım baharlar nerde bu kilim için,
Nerde yıllarca önce, ben sana…
Ne yaptın baharları, baharsız çok çiğ, topraklarda…
Çok çiğ, çiçek –hiç yok– hani bu kilimde?
Hani beyaz, beyaz, beyaz… Beyazları ne yaptın?
Çok çiğ bu kızgın yaz, çiğ bu karakış!
Bâri biraz kışlarda… Çıplak, çok çiğ!
Çok çiğ bu çığlık, bu en bol renk: Kara! Ben sana
Hiç kara koyma demiştim, nerden düştü, çok çiğ
(…)
Çok çiğ kesik öksürük, çiğ çatlak çağıltı.
(…)
Behçet Necatigil
a. Yukarıdaki şiiri bir arkadaşınıza yüksek sesle okutunuz.
b. Şiirdeki “ç” seslerinin telaffuzunun şiirin içeriğini yansıtmadaki rolünü tartışınız.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 85 Cevabı
Biz dalgalar, fırtınalar kahramanı yiğitleriz.
Ufuklardan ufuklara haber sorar, gezeriz.
Güneşlerde uyuklayan yamaçları,
Kalbi durgun tarlaları bıraktık.
Gölge veren ağaçları
Sevmiyoruz biz artık.
Sevgilimiz,
Ey deniz!
İşte biz:
Nihayetsiz
Mavilikler yolcusu!
Ruhumuzun kardeşidir
Güneşlerde parlayan bu yeşil su.
Bayrağımız yeşil sular ateşidir.
Biz bayrağın fedaisi sayısız Türk genciyiz.
Biz hilale şan arayan korku bilmez gemiciyiz.
Ey vatandan müjdelerle bize kadar gelen rüzgâr!
O sarışın sahillerde kara gözlü genç kızlar,
Yaz gecesi mehtap ile konuşurken,
Doğru söyle, sordular mı bizleri?..
Nasıl cevap verdi gökten
Gemimizin rehberi,
O vefakâr
Yıldızlar?..
Poyraz var;
Yelken dolar.
Gemi sanki kanatlı!
Enginlerde pembe güneş
Gülümserken bu yolculuk ne tatlı!
Çal sazını kalenderce yiğit kardeş!
Nağmelerin yorulmayan dalgalardan bahtiyar.
Gönderelim bu ahengi o sevgili yurda kadar…
Enis Behiç Koryürek
a. Yukarıdaki şiirin ahenk ve şekil özelliklerini belirleyiniz.
GEMİCİLER
Bu bölümdeki kafiye ve redifler:
Bu bölümün kafiye ve redifleri:
Bu bölümün kafiye ve redifleri
b. Bu şiirde dizelerin uzunluğu kısalığı aracılığı ile içeriğin görsel olarak şiirin şekline nasıl yansıtıldığını açıklayınız.
Cevap: Bu şiir uzun-kısa dizelerle şiirin içeriği görsel olarak şiirin şekline yansımıştır.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 86 Cevabı
Sarmal kafiye Kafiye
Belki rüyâlarındır bu tâze açmış güller, (a)
Bu yumuşak aydınlık dalların tepesinde, (b)
Bitmeyen aşk türküsü kumruların sesinde, (b)
Rüyâsı ömrümüzün çünkü eşyaya siner (a)
Ahmet Hamdi Tanpınar
***************
Düz Kafiye
Ben de duman olsam senin yerine, (a)
Dağılsam dağların şu mahşerine; (a)
Güzelin saçına ve gözlerine (a)
Ben girsem, ben dolsam yayla dumanı! (b)
Ömer Bedrettin Uşaklı
***************
MANİ TİPİ Kafiye
Bu dağlar mı o dağlar (a)
Top sesleriyle çağlar, (a)
O kanlı mâcerâyı (b)
Söyler, söyler de ağlar. (a)
Hüseyin Suad Yalçın
a. Yukarıdaki şiirlerin kafiye örgüsünü tespit ederek tablodaki uygun yerlere örnekteki gibi yazınız.
Cevap: Cevabı yukarıda verildi
b. Kafiye örgüsünün şiire katkısını yukarıdaki örneklerden hareketle ifade ediniz.
Cevap: Kafiye örgüsü şiirde ahengi ve müzikaliteyi sağlar.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 87 Cevabı
Hazırlık
Aşağıdaki dizeler sizde ne gibi çağrışımlar yapmaktadır? Açıklayınız.
Baharı seller götürdü boğuldu yaz
Kırıldı kristal vakitler güz kadehi
Sezai Karakoç, Kış
Cevap: Kış mevsimini çağrıştırıyor
Bütün renkler aynı hızla kirleniyordu,
Birinciliği beyaza verdiler.
Özdemir Asaf, Jüri
Cevap: Bütün değerlerin yozlaştığı, kirlendiği günümüzde en çok dürüstlük, doğruluk ve erdem bozuluyor.
Ilık karanlık şarkı söylerdi,
Ay ışığı öperdi susamış toprağı.
Kemanlar inler…
Neyler duâ eder,
Ve güzel sesler avuturdu her derdi.
Halide Nusret Zorlutuna, Urfa Geceleri
Cevap: Bir yaz gecesinde çok sıcak ve kurak iklime sahip bir yerdeki eğlence ortamını çağrıştırıyor.
Seçkin bir kimse değilim
İsmimin baş harflerinde kimliğim
Bağışlanmamı dilerim
A. Cahit Zarifoğlu, Sultan
Cevap: Allah’ın büyüklüğü karşısında kendini sıradan, günahkar ve ACiZ hisseden birinin bağışlanyı dilemesini çağrıştırıyor
Ağlamadan
dillerim dolaşmadan
yumruğum çözülmeden gecenin karşısında
şafaktan utanmayıp utandırmadan aşkı
üzerime yüreğimden başka muska takmadan
konuşmak istiyorum.
İsmet Özel, Mazot
Cevap: Duygularını samimi, akıcı bir şekilde anlatmak açığa vurmak isteyen birini çağrıştırıyor
Bulutların çıkınında
Mis kokulu güvercinleri gökyüzünün
Çıldırtırlar insan gözlü kedileri
Ay doğar kuyulara yalınayak
Telgrafın tellerinde gemi leşleri
Oktay Rifat, Perçemli Sokak
Cevap: Gerçeküstülüğü, akıl ve mantıkla izahı zor birtakım durumları, şairin bilinçaltının dışavurumunu çağrıştırıyor.
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 90 Cevabı
Metni Anlama ve Çözümleme
1. Akıncı adlı şiirde çocuklar gibi şen olanlar kimlerdir, bunların mutluluklarının sebebi nedir? Açıklayınız.
Cevap: Çocuklar gibi şen olan akıncılardır. Mutluluklarının sebebi büyük bir orduyu yenmeleridir.
2. Şiirdeki olağanüstü ögeleri belirleyerek bunların anlatıma katkısını belirtiniz.
Cevap: Yerden yedi kat arşa kanatlandık ifadelerinde olağanüstülük vardır. Bu dizede akıncıların ruhu kuşlara benzetilmiş ve kapalı istiare yapılmıştır.
Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan
dizelerinde Türk atlarının şimşek kadar hızlı olduğu belirtilmiştir. Olağanüstü ögeler sözün anlatım gücünü ve etkileyiciliğini artırmıştır.
3. Dördüncü beyitte “dolu dizgin boşanan atlar” ifadesiyle anlatılmak istenen nedir? Açıklayınız.
Cevap: Atı, dizginini gevşetip son hızla koşturarak, çok hızlı sürerek, son hızla gitmesi anlatılmaktadır.
4. Şiirde nasıl bir savaş ortamı tasvir edilmiştir? Açıklayınız.
Cevap: Şiir geçen “Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!” dizelerinde sayıca az olan Türk akıncılarının kendilerinden sayıca çok fazla olan büyük bir orduyla savaştığı, doludizgin ilerleyen atların, sonunda zafer mutluluğunun olduğu bir savaş ortamı tasvir edilmiştir.
5. Akıncı adlı şiirdeki millî ve manevi değerleri belirleyiniz.
Cevap: Vatan sevgisi, fetih ve akıncılık, din ve vatan uğruna ölenlerin şehitlik mertebesine yükselmesi şiirdeki milli ve manevi değerlerdir.
6.
2. Şiirdeki olağanüstü ögeleri belirleyerek bunların anlatıma katkısını belirtiniz.
Cevap: Yerden yedi kat arşa kanatlandık ifadelerinde olağanüstülük vardır. Bu dizede akıncıların ruhu kuşlara benzetilmiş ve kapalı istiare yapılmıştır.
Şimşek gibi bir semte atıldık yedi koldan
Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan
dizelerinde Türk atlarının şimşek kadar hızlı olduğu belirtilmiştir. Olağanüstü ögeler sözün anlatım gücünü ve etkileyiciliğini artırmıştır.
3. Dördüncü beyitte “dolu dizgin boşanan atlar” ifadesiyle anlatılmak istenen nedir? Açıklayınız.
Cevap: Atı, dizginini gevşetip son hızla koşturarak, çok hızlı sürerek, son hızla gitmesi anlatılmaktadır.
4. Şiirde nasıl bir savaş ortamı tasvir edilmiştir? Açıklayınız.
Cevap: Şiir geçen “Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik!” dizelerinde sayıca az olan Türk akıncılarının kendilerinden sayıca çok fazla olan büyük bir orduyla savaştığı, doludizgin ilerleyen atların, sonunda zafer mutluluğunun olduğu bir savaş ortamı tasvir edilmiştir.
5. Akıncı adlı şiirdeki millî ve manevi değerleri belirleyiniz.
Cevap: Vatan sevgisi, fetih ve akıncılık, din ve vatan uğruna ölenlerin şehitlik mertebesine yükselmesi şiirdeki milli ve manevi değerlerdir.
Akıncı – Kaldırımlar
- Tür: ŞİİR ŞİİR
- Biçim: BEYİTLER(GAZEL) DÖRTLÜK(SERBEST)
- Üslup: Sanatlı süslü Sade akıcı
- İçerik: Tarihin Şanlı Akıncıları Yalnızlık
9. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 91 Cevabı
Aşağıdaki metinlerin konularını belirleyiniz.
Cehennem olsa gelen, göğsümüzde söndürürüz;
Bu yol ki Hak yoludur, dönme bilmeyiz, yürürüz!
Düşer mi tek taşı, sandın, harîm-i nâmûsun?
Meğerki harbe giren son nefer şehîd olsun.
Mehmet Akif Ersoy, Berlin Hâtıraları
Cevap: Vatan için birlik ve beraberlikle sonuna kadar mücadele edileceği
Çarh bozulmuş dünya ıslah olmuyor
Ehli fukaranın yüzü gülmüyor
Ruhsati de dediğini bilmiyor
Yazı belli değil hat belli değil
Ruhsatî
Cevap: Yozlaşmış, bozulmuş dünya ve toplum düzenine eleştiri
Yağmur yağar mor sünbüller bitirir
Yel estikçe kokuların yetirir
Sarı çiçek sarvan kurmuş oturur
Karışmış güllere çimenin dağlar
Karacaoğlan
Cevap: Baharla birlikte tabiatta meydana gelen değişimler
Bir gün gelir de unuturmuş insan
En sevdiği hatıraları bile
Bari sen her gece yorgun sesiyle
Saat on ikiyi vurduğu zaman
Beni unutma
Ümit Yaşar Oğuzcan, Beni Unutma
Cevap: Şairin unutulmama isteği
Güzel dil, Türkçe bize,
Başka dil, gece bize.
İstanbul konuşması
En saf, en ince bize.
Ziya Gökalp, Lisan
Cevap: Türkçenin güzelliği