9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Ödev Yayınları Sayfa 131
1. Aşağıdaki metinde yer alan edatları bulup edatların metindeki işlevlerini belirleyiniz.
“Bir varmış, bir yokmuş… Evvel zaman içinde kalbur saman içinde, bir padişahın iki kızı varmış. Büyük kızın adı Yaprak, küçük kızın adı da Fidan’mış.
Yaprakla Fidan henüz pek küçük yaşta iken anneleri hastalanarak ölüvermiş.
Padişah, “Çocuklarım anne yokluğu duymasınlar.” diye, çok geçmeden bir kadınla evlenmiş. Üvey anneleri, Yaprak’la Fidan’a, kendi öz çocukları gibi bakar, onları sever, okşarmış.
Her iki çocuk da gittikçe büyümüşler. Fidan yedi, Yaprak da sekiz yaşına gelmiş. Ama gelgelelim, her iki çocuk da çirkinmiş. Sadece yüzleri çirkin olsa neyse… Doğrusu, ahlakları da pekiyi değilmiş.”
– Kadınla (ile): Birliktelik, beraberlik anlamı katmıştır.
– Gibi: Aynı biçimde, eşit bir şekilde anlamı katmıştır.
– Sadece: Yalnız anlamı katmıştır.
2. Aşağıdaki metinde yer alan bağlaçları bulup bağlaçların metindeki işlevlerini belirtiniz.
“Padişah, balığa karşılık vermek istiyor fakat korkudan dili tutulduğu için ağzından bir tek kelime bile çıkmıyormuş. Balık, şöyle diyormuş:
– Küçük kızına eli boş mu gideceksin? Hem o senin terbiyeli çocuğun… Götüreceğin armağan için sana önceden teşekkür eden de o değil miydi? Gemiyi çabuk geri döndür, yoksa batırırım!
Balık, sözünü bitirir bitirmez, gürültü ile suya dalmış. Koca dalgalar gemiyi sallamış. Balık sonra tekrar ortaya çıkarak gemiye birkaç defa kuyruk vurmuş; sulara gömülüp kaybolmuş. Padişah da büyük bir korku içinde yatağından fırlamış.”
– fakat: İki cümleyi bağlamıştır, cümleye olumsuz bir anlam katmıştır.
– bile: Dahi anlamında kullanılmıştır.
– de: Anlamı kuvvetlendirmek amacıyla kullanılmıştır.
– da: Bundan sonra, bunun ardından anlamı katmıştır.
3. Aşağıdaki metinde yer alan ünlemleri bulup ünlemlerin metindeki işlevlerini belirtiniz.
Bir dala konmuştu karga cenapları;
Ağzında bir parça peynir vardı.
Sayın tilki kokuyu almış olmalı,
Ona nağme yapmaya başladı:
“Oooo! Karga cenapları, merhaba!
Ne kadar güzelsiniz; ne kadar şirinsiniz!
– Oooo: Birisini gördüğüne çok memnun olma, ona iltifat etme anlamı katmıştır.
– Merhaba: Seslenme, selamlaşma anlamında kullanılmıştır.
4. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere cümlenin bağlamına uygun ünlemleri yazınız.
a) Ah, ne yer ne yâr kaldı!
b) Sakın, orada durma!
c) Of, canımı sıkmaktan bıkmadın mı?
ç) Hah, işte geldi!
d) Ey şehit oğlu şehit!
9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Ödev Yayınları Sayfa 132
5. Aşağıdaki cümlelerde ünlem işaretinin kullanım amaçlarını belirtiniz.
– Babacığım, siz neyi uygun görürseniz, onu getiriniz!
– Padişah!.. Padişah!.. Büyük kızınla ortanca kızına istediklerini aldın da küçük kızına neden bir şey götürmüyorsun?
– Küçük kızına eli boş mu gideceksin? Hem o senin terbiyeli çocuğun… Götüreceğin armağan için sana önceden teşekkür eden de o değil miydi? Gemiyi çabuk geri döndür, yoksa batırırım!
– Abla senin de bileziğin koluna pek yakıştı. Güle güle sağlıcakla kullan!
– Getiriniz! : Seslenme, rica etme.
– Padişah! : Seslenme, uyarı.
– Batırırım! : Seslenme, uyarı.
– Kullan! : Seslenme, iyi dilekte bulunma.
6. Aşağıdaki cümlelerde bulunan “ki” nin yazımı ile ilgili hangi kurallara ulaşılabilir?
Sıra küçük Dal’a gelmiş. O demiş ki:
– Babacığım, siz neyi uygun görürseniz, onu getiriniz!
Kaval parçaları, yüzlerine değer değmez, her iki kıskanç kız da o kadar çirkinleşmişler, o kadar çirkinleşmiş- ler ki yüzlerine bakılacak hâlleri kalmamış.
Tam Alaaddin’i kızına eş olarak kabul etmek üzereymiş ki kıskançlıktan ne yapacağını bilemez hâle gelen veziri Sultana:
Lambanın yardımı olmadan sarayı buraya nasıl taşıyabilirdi ki diye sormuş kendi kendine.
– Demiş ki: Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
– Çirkinleşmişler ki: Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
– Üzereymiş ki: Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
– Taşıyabilirdi ki: Bağlaç olan ki ayrı yazılır.
7. Aşağıdaki cümlelerde geçen “de” nin yazımıyla ilgili hangi kurallara ulaşılabilir?
Üvey anneleri de babaları da kendilerini pek çok sevdikleri, çocuklarının her isteğini hemencecik yerine
getirdikleri hâlde, onlar, hiç söz dinlemezlermiş.
Yaprak ile Fidan, bu işe de sevinmemişler.
– Ben de babacığım, demiş, sizden altın bilezik istiyorum.
– Dalgalardan sarsıla sarsıla, deniz üzerinde haftalarca yol aldıktan sonra Hindistan’a varmışlar.
Padişah da büyük bir korku içinde yatağından fırlamış.
Sen de gümüş tasını güle güle kullan, dememişler.
– Anneleri de babaları da: Bağlaç olan de/da ayrı yazılır.
– Hâlde: Bulunma durumu eki olan –de/-da bitişik yazılır.
– Bu işe de: Bağlaç olan de/da ayrı yazılır.
– Ben de babacığım: Bağlaç olan de/da ayrı yazılır.
– Üzerinde: Bulunma durumu eki olan –de/-da bitişik yazılır.
– Padişah da: Bağlaç olan de/da ayrı yazılır.
– İçinde: Bulunma durumu eki olan –de/-da bitişik yazılır.
– Sen de: Bağlaç olan de/da ayrı yazılır.
8. Aşağıdaki fablda geçen altı çizili kelimelerin türlerini (edat, bağlaç, ünlem) belirleyiniz.
MEŞE İLE KAMIŞ
Bir gün meşe dedi ki kamışa:
“Tabiattan şikâyet etmekte hakkınız var.
Tarla kuşuyla bile çıkamazsınız başa.
Esmeye görsün ufacık bir rüzgâr,
Suyu şöyle karıştıracak kadar,
Yerlere yatarsınız hemencecik.
Oysaki benim alnım dağlar misali dimdik.
Gün ışığını kestiği yetmiyormuş gibi
Dinlemez ne kasırga ne de tipi
– ki: Bağlaç
– bile: Bağlaç
– kadar: Edat
– oysaki: Bağlaç
– gibi: Edat
– ne… ne… : Bağlaç
– de: Bağlaç
9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Ödev Yayınları Sayfa 133
A. Metin Tür ve Tekniklerini Tanıma
Masal/Fabl Yazma Aşamaları
1. Hazırlık
Hazırlık aşamasında masalın/fablın konusu, teması, kahramanları ve bunların özellikleri belirlenir.
a. Konu ve temayı belirleme: İnsanı ilgilendiren cesaret, yardımlaşma, tutumluluk gibi soyut bir konu, olay örgüsüyle somutlaştırılarak işlenir.
b. Hayvanları ve temsil edecekleri insani özellikleri belirleme: Fablda olay örgüsü; iyi-kötü, saf-kurnaz gibi zıt özellikleri temsil eden hayvanların mücadelesine dayanır. Kahramanlar, fablın önceden belirlenen konusuna ve temasına uygun olarak seçilir. Kaplumbağanın, yavaşlığı; aslanın, gücü temsil etmesi bu hayvanları sembolleştirir. Kahraman hayvanlar, temsil ettiği sembollere uygun seçilmelidir.
2. Planlama
Planlama aşamasında çatışmaya bağlı olay örgüsü hazırlanır. Masalın veya fablın hangi bölümünde neler anlatılacağı önceden belirlenir. Olayın geçtiği yer, zaman ve kahramanlar belirlenir.
3. Taslak Metin Oluşturma
Masalın/fablın kahramanları, zaman ve mekân ile olay örgüsü ana çizgileriyle belirlenir. Yararlanılacak olağanüstülükler belirlenir. Planlama aşamasında planı yapılan masalın veya fablın taslak metnini oluşturma sürecine geçilir.
a. Plan doğrultusunda metni yazma: Belirlenen plan doğrultusunda taslak metnin yazım aşamasına geçilir. Serim bölümünde kahramanlar ve çevre tanıtılır. Düğüm bölümünde olay, verilmek istenen mesaja göre gelişir, düğüm oluşur. Sonuç bölümünde düğüm çözülür.
b. Hayalî ve olağanüstü unsurları kullanma: Fablda hayvanlara insan özellikleri kazandırılarak hayvan kahramanlar, kişileştirilir. Metinde hayalî ve olağanüstü öğelerden yararlanılır.
c. Öğüt bölümünü yazma: Fabllar; ders verici, öğretici eserlerdir. Fablda her zaman bir ders yer alır. Bu ders; kısa, açık ve doğru olmalıdır.
4. Metni Düzeltme ve Geliştirme
Taslak metin, tutarlılık bakımından değerlendirilir. Yazım ve noktalama bakımından kontrol edilir. Taslak metindeki anlatım bozuklukları ile yazım ve noktalama yanlışları giderilir.
a. Metin tutarlılığını değerlendirme: Taslak metin; kurgusu, kahramanların ilişkili olduğu insani özelliği temsil gücü, olay örgüsünün fablın vermek istediği derse uygunluğu bakımından kontrol edilir. Belirlenen tutarsızlıklar giderilir.
b. Anlatım bozukluklarını düzeltme: Taslak metin dil ve anlatım özellikleri bakımından incelenir, belirlenen anlatım bozuklukları giderilir.
c. Yazım ve noktalama hatalarını düzeltme: Metin yazım ve noktalama bakımından kontrol edilir, tespit edilen yazım ve noktalama yanlışları düzeltilir.
5. Yazılan Metni Paylaşma
Yazılan metin sınıfta okunur, duvar gazetesinde ya da okul dergisinde veya gazetesinde yayımlanır.
Etkinlik
1. Yazma aşamaları verilen bir masal ya da fabl yazınız.
Etkinlik için verilen yazma aşamalarına göre bir fabl yazalım:
1. Hazırlık
a. Konu ve Tema: Yardımlaşma b. Hayvanlar ve İnsani Özellikler: Karınca (çalışkanlık), Cırcır Böceği (tembellik)
2. Planlama
- Yer: Ormanın içinde, karınca yuvasının yakınları
- Zaman: Yaz sonu
- Kahramanlar: Karınca, Cırcır Böceği
3. Taslak Metin Oluşturma
Karınca, her gün ormanda yiyecek arayarak kışa hazırlık yapıyordu. Cırcır Böceği ise şarkı söyleyip oyun oynayarak günlerini geçiriyordu.
a. Plan Doğrultusunda Metni Yazma: Serim: Ormanda, yaz sonuna yaklaşırken, karınca kışa hazırlık için yoğun bir şekilde çalışıyordu. Cırcır Böceği ise ağaçların altında şarkı söylüyor ve dans ediyordu. Düğüm: Kış gelip çattığında Cırcır Böceği aç kaldı ve karıncadan yardım istedi. Sonuç: Karınca, Cırcır Böceği’ne yiyecek verdi ve ona çalışmanın ve hazırlıklı olmanın önemini anlattı.
b. Hayalî ve Olağanüstü Unsurlar: Karınca ve Cırcır Böceği konuşabiliyor ve insani duygulara sahip.
c. Öğüt Bölümü: “Her zaman eğlenmekle geçen günler, zor zamanlarda sizi zor durumda bırakabilir. Önceden hazırlıklı olmalı ve geleceği düşünmelisiniz.”
4. Metni Düzeltme ve Geliştirme
Taslak metni kontrol ederek anlatım bozuklukları, yazım ve noktalama hataları düzeltildi.
5. Yazılan Metni Paylaşma
Bu fablı sınıfta okuyabilir, duvar gazetesine koyabilir ya da okul dergisinde yayımlayabilirsiniz.
Fabl: Karınca ve Cırcır Böceği
Ormanda, yaz sonuna yaklaşırken, karınca kışa hazırlık için yoğun bir şekilde çalışıyordu. Cırcır Böceği ise ağaçların altında şarkı söylüyor ve dans ediyordu. Kış geldiğinde Cırcır Böceği yiyecek bulamadı ve aç kaldı. Yardım için karıncanın yanına gitti. Karınca ona yiyecek verdi ve “Her zaman eğlenmekle geçen günler, zor zamanlarda sizi zor durumda bırakabilir. Önceden hazırlıklı olmalı ve geleceği düşünmelisiniz,” dedi.
2. Harnâme adlı metni günümüz Türkçesiyle yeniden yazınız.
HARNAME (Günümüz Türkçesiyle)
Bir zamanlar zayıf ve zavallı bir eşek vardı.
Yük taşımaktan yorgun düşmüş, yaralanmıştı.
Bazen odun, bazen su taşırdı.
Çoğu zaman iş içinde, yorgunluktan bitap düşerdi.
O kadar ağır yükler taşırdı ki,
Sırtında bir tüy bile kalmamıştı.
Et ve derisi o kadar incelmişti,
Yüklerin altında derisi kanamıştı.
Bakışları o kadar bitkin ve yorgundu ki,
Kambur yürüyen, yüzü düşmüş biri gibi görünüyordu.
Dudakları sarkmış, boyunu büküyordu.
Bir sinek bile konduğunda yorulurdu.
Vücudu o kadar zayıflamıştı ki,
Bir avuç saman gördüğünde gözleri parlıyordu.
Kargalar kulağında dolaşıyor,
Sinekler gözlerinin etrafında uçuşuyordu.
Eğer sırtındaki yükü alırsan,
Kalanı sanki köpek artığı gibiydi.
Bir gün, birisi ona acıdı.
Yüklerini aldı ve otlamaya bıraktı.
Biraz ilerleyip otlarken,
Otlakta güçlü öküzleri gördü.
Bazılarının gözleri ateşli, geniş göğüsleri vardı.
Otluğu öyle bir yerlerdi ki,
Onlardan tereyağı yapılırdı.
Bazılarının boynuzları hilal şeklindeydi,
Kimisininki ise halka halka dönüyordu.
Birbirleriyle böğüşünce,
Sesleri dağlarda, kapılarda yankılanırdı.
Zavallı eşek, kendi halindeyken,
Bu öküzleri hayranlıkla izledi.
Bazıları sakin ve nazikti,
Bazıları yaylada, bazıları ise kışlada geziyordu.
Ne yular derdi, ne yük taşıma sıkıntısı vardı.
Ne de yük altında acı çeken bir hali.
Eşek, şaşkın bir şekilde durup düşündü.
Kendi durumunu hayal etti.
“Biz bunlarla aynı yaratılışta değil miyiz?
Aynı şekil ve surette, aynı ayak ve elde.
Neden onların başlarında taç var da,
Bizde bu yoksulluk ve ihtiyaç var?” diye düşündü.
3. İncelediğiniz metinlerden edindiğiniz düşüncelerden hareketle farklı türlerde (deneme, söyleşi vb.) yazma çalışması da yapabilirsiniz.
Cevap: Biz sizler için yukarıdaki fablı yazdık.
9. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Cevapları Ödev Yayınları Sayfa 135
Yaratıcı dinleme: Dinleyicinin konuşmacının sözlerini yorumlaması ve bunlardan yeni düşünce ve hayaller üretmesine dayalı dinleme çeşididir. Yaratıcı dinlemede dinleyiciden beklenen, dinledikleri hakkında yorum yapabilmesi ve bu yorumlardan yeni düşünceler üretebilmesidir.
Konuşmacının sözlerinden yararlanmak için yönlendirici sorular sorulur veya cesaretlendirici sözler söylenir.
Seçici dinleme: Dinleyici tarafından dinlenenlerin içinden ilgi ve ihtiyaca yönelik olanların seçilerek dinlenmesidir. İnsan çevresindeki seslerin tamamını değil kendisince önemli bulduğu bir kısmını dinlemektedir. Bu özellik seçici dinlemede de kendini gösterir. Dinleyici ilgi ve ihtiyacına göre seçerek dinler.
Eleştirel dinleme: Konuşmanın sebep-sonuç ilişkisi kurularak doğruluk, tutarlılık bakımından sorgulanarak dinlenmesidir. Dinleyici, konuşmada ifade edilen görüşlerin nedenlerini, gerekçelerini sorgular; mantığa uygunluğunu denetler, sadece anlamak için değil yorumlamak, yargılamak için de dinler. Konuşmadaki açık ve örtük iletileri belirler.
Eleştirel dinlemede dinleyici, konuşmacıyı, amacı ve davranışları bakımından değerlendirir. Konuşmacının görüşlerine katılmasa da onu saygıyla dinler. Konuşmacının hem davranışlarını gözler hem söylediklerini anlamaya çalışır. Konuşmacının verdiği bilgilerin birbiriyle çelişip çelişmediğine bakar, doğruluğunu denetler. Dinlediklerini ön bilgileriyle karşılaştırır. Konuşmayı, konu akışındaki uyum; olaylar, bilgiler ve düşünceler arasındaki tutarlılık açısından değerlendirir.
Dinleyici; konuşmacının yaptığı sunumun yalnızca içeriğine değil hitabet tarzına, dinleyicilerle olan diyaloguna, konuşmayı başarılı ya da başarısız kılan etkenlere, yöntem ve tekniklere de dikkat eder.
Etkili Dinlemenin İlkeleri
Konuşma sırasında dinleyici kendini konuşmacının yerine koymalıdır. Dinleme, hazırlık gerektiren bir süreçtir. Hazırlık süreci zihinsel ve fiziksel özellik taşır. Bu süreçte dinleyici dikkatini konuşmacının anlattıklarını anlamaya yöneltmelidir.
Etkin dinlemenin gerçekleşmesi için çevrede yer alan dinlemeyi bozucu etkenleri dikkate almamak gerekir. Dinleyici bu konuda kendisini güdülemelidir. Dinleyici konuşmacının vücut dilini, jest ve mimiklerini takip etmelidir.
Etkin dinlemede konuşmacının sözleri belli aralıklarla özetlenmelidir. Konuşmacıyla göz teması kurulmalı, başka bir şeyle meşgul olunmamalıdır.
Araştırmacı bir bilince sahip olmak, her konuyu ilgiyle dinlemeye yardımcı olur. Konuşmacı ilgiyle dinlenmeli, konuşmacının sözü kesilmemeli, konuşmacıya açıklayıcı sorular yöneltilmelidir.
Eğitim ve öğretimin amacına ulaşması etkin dinleme ile mümkündür. Dinlemeyi doğru gerçekleştirmek için dinleme amaçlı, istekli, eleştirel olmalı; not alarak, tahmin ederek yapılmalıdır.
ETKİNLİK
Sınıfta bir etkili dinleme etkinliği gerçekleştiriniz. Bunun için,
a. Yazdığınız masal veya fablı sınıfta okuyabilirsiniz.
Fabl: Karınca ve Cırcır Böceği
Ormanda, yaz sonuna yaklaşırken, karınca kışa hazırlık için yoğun bir şekilde çalışıyordu. Cırcır Böceği ise ağaçların altında şarkı söylüyor ve dans ediyordu. Kış geldiğinde Cırcır Böceği yiyecek bulamadı ve aç kaldı. Yardım için karıncanın yanına gitti. Karınca ona yiyecek verdi ve “Her zaman eğlenmekle geçen günler, zor zamanlarda sizi zor durumda bırakabilir. Önceden hazırlıklı olmalı ve geleceği düşünmelisiniz,” dedi.
b. Çizgi film hâline getirilmiş bir fabl izleyebilirsiniz.
Cevap: Aslan ve Fare çizgi filmini izleyebilirsiniz.