Metni Anlama ve Çözümleme
1. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirin temasını belirleyiniz.
Cevap: Şiirin nasıl yazılacağına dair öğüt ve tavsiyeler.
2. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirdeki ahenk nasıl sağlanmıştır? Açıklayınız.
Cevap: Tekrar, kısa cümleler, imgeler ve öğüt niteliğindeki bölümlerle ahenk sağlanmıştır.
3. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirdeki öğüt niteliğindeki bölümleri belirleyiniz.
Cevap: “Çok konuşma Suskunluğa yakın dur.”, “Çağına uy,”, “Küçük bir sesteki çığlık Benzemez hiçbir çığlığa.”, “Unutulmayı iste” gibi bölümler öğüt niteliğindedir.
4. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirde dil hangi işlevinde kullanılmıştır? Belirtiniz.
Cevap: Dil, öğretici ve bilgilendirici işlevde kullanılmıştır.
5. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirin şekil özelliklerinin içerikle ilişkisini belirleyiniz.
Cevap: Şiirin şekli, kısa ve öz notlar halinde sunulmuştur. Bu, içeriğin öğüt ve tavsiyelerle dolu olmasına paralel bir yapı oluşturmaktadır.
6. Şiir Üstüne Notlar adlı şiirin konusuna göre türünü belirleyiniz.
Cevap: Didaktik şiir.
ETKİNLİK
BANA PAN ÖLDÜ DEDİLER
Bana Pan öldü dediler,
Öyleyse kimdi şakıyan sessizce
Kül rengi mürverlerle kaplı
O yeşil vadinin dibinde?
Bazen ruhumun büyüsüyle
Canlanan bir kuştu sanki öten;
Bazen denizin iniltisiydi
Karada yüreğime seslenen.
Soluk güzelliğiyle çuha çiçeklerinin
Donanmış kırlarda bile,
Eski bir acının gözyaşlarına
Rastladım menekşelerde.
Bana Pan Öldü Dediler adlı şiiri Sebil ve Güvercinler, Destan, Mohaç Türküsü, Sahipsiz Gölge ve Şiir Üstüne Notlar adlı şiirlerle biçim, içerik, tür, dil ve anlatım bakımından karşılaştırınız.
Bana Pan Öldü Dediler
- Biçim: Üç ve dört dizeden oluşan serbest tarz.
- İçerik: Doğanın, mürverlerin ve kuşların mistik bir atmosferi üzerinden Pan’ın ölümüne duyulan şaşkınlığı anlatır.
- Tür: Lirik şiir.
- Dil ve Anlatım: Sade ama derin imgelem içerir.
Sebil ve Güvercinler
- Biçim: Sebil ve Güvercin şiiri 14’lü hece ölçüsüyle kaleme alınmıştır. Uyusun / Susun ve Sun kelimelerinde cinaslı kafiye vardır. İlk iki kıtadaki kafiye şeması abba / abba şeklindedir.
- İçerik: Güvercinlerin susuzluğu, sebilin önemi ve doğanın insanla etkileşimi.
- Tür: Lirik şiir.
- Dil ve Anlatım: Lirik bir dille yazılmıştır ve zengin imgeler içerir.
Destan
- Biçim: 7 dörtlükten oluşan 11’li hece ölçüsüyle kaleme alınmıştır.
- İçerik: Şairin kendini ve hayatını anlattığı kişisel bir içeriğe sahip.
- Tür: Lirik şiir.
- Dil ve Anlatım: Samimi ve doğrudan bir dilde yazılmıştır.
Mohaç Türküsü
- Biçim: Aruz ölçüsü (Kalıbı➜mef û lü/me fâ î lü/me fâ î lü/fe û lün) ile yazılmıştır.
- İçerik: Mohaç savaşının heyecanını, zaferi ve şehitlerin fedakarlığını anlatır.
- Tür: Epik şiir.
- Dil ve Anlatım: Güçlü ve coşkulu bir dilde yazılmıştır.
Sahipsiz Gölge
- Biçim: Serbest ölçü ile yazılmış.
- İçerik: İnsanın içsel huzursuzluğunu, ölümün varlığını ve hayatın geçiciliğini ele alır.
- Tür: Lirik şiir.
- Dil ve Anlatım: Derin ve melankolik bir dilde yazılmıştır.
Şiir Üstüne
- Biçim: Farklı uzunluklarda 24 dizeden oluşur. Serbest ölçüyle yazılmıştır.
- İçerik: Şiir yazma sanatı, özgünlük, anlam ve ifade üzerine düşünceler.
- Tür: Didaktik şiir.
- Dil ve Anlatım: Özlü ve doğrudan bir dilde yazılmıştır.
1. Çözülen bir demetten indiler birer birer,
Bırak, yorgun başları bu taşlarda uyusun.
Tutuşmuş ruhlarına bir damla gözyaşı sun.
Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler…
Bu dörtlükteki sıfatları bulup sıfatların çeşitlerini tabloda verilen örnekteki gibi belirleyiniz.
| İşlevleri | Çözülen | bir | yorgun | bu | bir | bembeyaz | tutuşmuş |
| İsimleri niteleme görevinde kullanılmıştır. | ✔ | ✔ | ✔ | ✔ | |||
| İsimleri belirtme görevinde kullanılmıştır. | ✔ | ✔ | ✔ |
2. Bu dörtlükteki sıfatları bulup sıfatların çeşitlerini tabloda verilen örnekteki gibi belirleyiniz.
Bizdik o hücumun bütün aşkıyla kanatlı;
Bizdik o sabah ilk atılan safta yüz atlı.
Yahya Kemal Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz
- Sıfatlar: O hücum ,bütün aşkıyla ,o sabah ,ilk atılan safta, yüz atlı
- Metindeki İşlevi: O hücum ,bütün aşkıyla ,o sabah ,ilk atılan safta, yüz atlı
Şimdi bomboş sebilden selviler bir şey sorar.
Hatırlatır uzıyan dem çekişleri, rüzgâr.
Mermer basamaklarda uçuşur beyaz tüyler.
Ziya Osman Saba, Geçen Zaman
- Sıfatlar: Bomboş sebil , bir şey, uzayan dem çekişleri ,mermer basamaklarda , beyaz tüyler
- Metindeki İşlevi: “Bomboş, uzayan, mermer, beyaz” niteleme ; “bir” belirtme görevinde kullanılmıştır.
Şu açık alnımda kara istemem!
İzzet-i nefsimde yara istemem!
Zillete mukabil para istemem,
Evimde yiyecek bulgur aşım var!..
Rıza Tevfik Bölükbaşı,
Sarab-ı Ömrüm ve Diğer Şiirleri
- Sıfatlar: Şu açık alnımda , yiyecek bulgur
- Metindeki İşlevi: “Şu” belirme ; “açık, yiyecek” belirtme görevinde kullanılmıştır.
3. Aşağıdaki tabloda verilen şiirlerde bulunan noktalama işaretlerini belirleyiniz. Noktalama işaretlerinin kullanılış işlevlerini tablodaki ilgili yerlere yazınız.
| Şiirler | Noktalama İşaretleri | Kullanım İşlevleri |
| Nihayetsiz çöllerin üstünden hep beraber Geçerken bulmadılar ne bir ot ne bir yosun. Ürkmeden su içsinler yavaşça, susun, susun! Bir sebile döküldü bembeyaz güvercinler... En son şarkılarını dağıtarak rüzgâra, Beyaz boyunlarını uzattılar taslara... Ziya Osman Saba, Geçen Zaman | Nokta (.) (ne bir yosun) Ünlem (!) (susun, susun!) Virgül (,) yavaşça, susun) Üç nokta (...) (uzattılar taslara...) | Nokta, biten cümlenin sonuna konur. Ünlem, seslendirmelerde anlatımı pekiştirmek için kullanılır. Virgül, anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur. Üç nokta, anlatım olarak tamamlanmamış sözcüklerin sonuna konur. |
| Esirci değilim, esir değilim, Sizin kumpanyada müdür değilim. Üç tuğlu, beş tuğlu vezir değilim, Başımda sorguç yok, fakat başım var! Rıza Tevfik Bölükbaşı, Serâb-ı Ömrüm ve Diğer Şiirleri | Virgül (,) (esirci değilim) Nokta (.) (müdür değilim) | Virgül, sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. Nokta, Cümlelerin sonuna konur. Virgül (,)(tuğlu) Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur. |
4. Aşağıdaki dörtlüğü yazım kuralları bakımından inceleyiniz. Günümüz kullanımlarına aykırı kullanımları tespit ediniz.
Murâdım her neyse, ben ona yettim:
Değersiz ömrümü hayra sarfettim.
Kâbe-i maksûda dosdoğru gittim,
Benim namus gibi bir yoldaşım var!..
Cevap:
Murâdım → Muradım
“Kâbe-i maksûda” → Kabe-i maksuda
“Sarfettim” → Sarf ettim
“var!..” → var!
Açıklama yapmak gerekirse:
Yazım kuralları bakımından dörtlüğü incelediğimizde, günümüz Türkçesi kullanımlarına göre bazı eski yazım biçimleri ve noktalama işaretleri dikkat çeker:
- “Murâdım” kelimesindeki “â” harfi, günümüz Türkçesinde “a” olarak yazılır.
- “Kâbe-i maksûda” kelimesindeki “â” ve “û” harfleri, günümüz Türkçesinde sadece “a” ve “u” olarak yazılır.
- “Sarfettim” kelimesi günümüz Türkçesinde “sarf ettim” şeklinde ayrı yazılır.
- Şiirin sonundaki “var!..” kullanımı, günümüzde genellikle “var!” şeklinde yazılır, ard arda iki nokta kullanımı yaygın değildir.
A. Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma
Şiir; duygu, düşünce ve hayallerin etkili ve ahenkli bir şekilde anlatıldığı dizelerle kurulu bir edebî türdür.
Şiirde az sözle çok şey anlatılır. Şiir; düşünmeye, planlamaya ve emeğe dayalıdır. Şiir planlanırken önce konu sonra ahenk öğeleri belirlenir. Kelimelerin çağrışım değerinden yararlanılır.
Şiir, yeteneğe dayalı olsa da başarılı şairlerin şiirlerini okuyan, onları inceleyen kişiler şiir çalışmaları yapabilirler.
ETKİNLİK
Aşağıda yer alan şiir örneklerine benzer şiirler yazınız.
haliç’te bir vapuru vurdular dört kişi demirlemişti
eli kolu bağlıydı ağlıyordu
dört bıçak çekip vurdular dört kişi
yemyeşil bir ay gökte ağlıyordu
Attilâ İlhan, Ben Sana Mecburum – Bütün şiirleri
Kızılay’da bir kuytu meydan, sessiz ve derin,
Tarih suskun, zaman durmuş, düşler pek yakin.
Dört yanı hüzünle sarılı, gözleri dolu meydan,
Bir damla gözyaşı düşer, taşlar ıslanır birden.
******
Bilmezdim şarkıların bu kadar güzel,
Kelimelerinse kifayetsiz olduğunu,
Bu derde düşmeden önce.
Orhan Veli Kanık, Bütün Şiirleri
Cevap:
Gökyüzü mavisini giymiş, bulutlar yelken,
Kelimeler yetmezken, hislerim en derinden gelir elbet.
Bu yalnızlık, bu sessizlik, her şeyi anlatır elbet.
Şehir uykuda, düşlerim uyanık, hüsranım elbet.
******
Hulyâ tepeler , hayâl ağaçlar…
Durgun suda dinlenen yamaçlar…
Yahya Kemal Beyatlı, Kendi Gök Kubbemiz
Cevap:
Rüya bahçeler, düşlerin ağaçları,
Hafif bir rüzgarla savrulan yaprakları,
Durgun suların kıyısında, umutlar bir arada,
Beklerken yarını, düşlerde sararan yapraklar şahada.
******
Memleket isterim
Yaşamak, sevmek gibi gönülden olsun;
Olursa bir şikâyet ölümden olsun.
Cahit Sıtkı Tarancı, Otuz Beş Yaş- Bütün Şiirleri
Cevap:
Vatan isterim,
Sevgi gibi samimi, umut dolu ve derin,
Şikayet etmek yerine, sevgi olsun her bir yürekte yerin,
Birlik olalım, sevgiyle dolalım, bu topraklar bize yemin.
******
A. Sözlü İletişim Tür ve Tekniklerini Tanıma
Şiir dinletisi, müzik eşliğinde şiir okuma şölenidir. Önceden belirlenmiş şiirlerin bir salonda, dinleyicide estetik haz uyandıracak şekilde sunulmasıdır.
Şiir Dinletisinde Uyulması Gereken Kurallar
1. Dinletide sunulacak şiirler; temaya, konuya ya da topluluğun ilgi alanına göre seçilir.
2. Şiirler, okuyucunun ses ve söyleyişine uygun olmalıdır.
3. Şiirler sunulmadan önce şairi hakkında kısa bilgi verilmelidir.
4. Şiir dinletisi, görsel ve işitsel öğelerle desteklenmelidir.
5. Şiir dinletisinin tema ya da konusuna uygun dekor ve kostüm seçilmelidir.
6. Şiirler, vurgu ve tonlamaya uygun olarak okunmalıdır.
7. Şiirlerin vermek istediği duygu, jest ve mimiklerle yansıtmalıdır.
8. Dinleyicilerle göz teması kurulmalıdır.
9. Şiir dinletisi sonunda dinleyicilere teşekkür edilmelidir.
B. Uygulama
ETKİNLİK
Ezberlediğiniz şiirlerden oluşan bir şiir dinletisi hazırlayınız. Şiir dinletisi hazırlama sürecinde EBA’daki (Eğitim Bilişim Ağı) içeriklerden yararlanabilirsiniz.
Cevap: Ezberlediğiniz şiirlerden oluşan bir şiir dinletisi hazırlayabilirsiniz. Biz sizler için örnek şiirler hazırladık. Sunumunuzda bu şiirleri kullanabilirsiniz.
NERDESİN
Geceleyin bir ses böler uykumu,
İçim ürpermeyle dolar:-Nerdesin?
Arıyorum yıllar var ki ben onu,
Âşıkıyım beni çağıran bu sesin.
Gün olur sürüyüp beni derbeder,
Bu ses rüzgârlara karışır gider.
Gün olur peşimden yürür beraber,
Ansızın haykırır bana:-Nerdesin?
Bütün sevgileri atıp içimden,
Varlığımı yalnız ona verdim ben.
Elverir ki bir gün bana, derinden,
Ta derinden, bir gün bana “Gel” desin.
Ahmet Kutsi TECER
GÜLÜMSE
Hadi gülümse bulutlar gitsin
İşçiler iyi çalışsın, gülümse
Yoksa ben nasıl yenilenirim
Belki şehre bir film gelir
Bir güzel orman olur yazılarda
İklim değişir, Akdeniz olur, gülümse.
Sazlarım vardı, ırmaklarım vardı çok
Çakıltaşlarım vardı benim
Ama sen başkasın anlıyor musun
Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm
Tüm şehir bana küskün
Bir kedim bile yok anlıyor musun
İklim değişir, Akdeniz olur, gülümse.
Kemal BURKAY
HASRET
Yüz yıl oldu yüzünü görmeyeli,
belini sarmayalı,
gözünün içinde durmayalı,
aklının aydınlığına sorular sormayalı,
dokunmayalı sıcaklığına karnının.
Yüz yıldır bekliyor beni
bir şehirde bir kadın.
Aynı daldaydık, aynı daldaydık.
Aynı daldan düşüp ayrıldık.
Aramızda yüz yıllık zaman,
yol yüz yıllık.
Yüz yıldır alacakaranlıkta
koşuyorum ardından.
Nazım Hikmet
GÜZELLEME
Bak bunlar ellerin senin bunlar ayakların
Bunlar o kadar güzel ki artık o kadar olur
Bunlar da saçların işte akşamdan çözülü
Bak bu sensin çocuğum enine boyuna
Bu da yatak olduğuna göre altımızdaki
Sabahlara kadar koynumda yatmışsın
Bak bende yalan yok vallahi billahi
Sen o kadar güzelsin ki artık o kadar olur
İşe bak sen gözlerin de burda
Gözlerinin ucu da burda yaşamaya alışık
İyi ki burda yoksa ben ne yapardım
Bak çocuğum kolların işte çıplak işte
Bak gizlisi saklısı kalmadı günümüzün
Gözlerin sabahın sekizinde bana açık
Ne günah işlediysek yarı yarıya
Sen asıl bunlara bak bunlar dudakların
Bunların konuşması olur öpülmesi olur
Seni usulca öpmüştüm ilk öptüğümde
Vapurdaydık vapur kıyıya gidiyordu
Üç kulaç öteden İstanbul gidiyordu
Uzanmış seni usulca öpmüştüm
Hemen yanımızdan balıklar gidiyordu.
Cemal SÜREYA