4. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.
1. Harf İnkılabı'ndan sonra halka yeni alfabeyi ve okuma yazmayı öğretmek için Millet Mektepleri açılmıştır.
2. Cumhuriyetin ilk yıllarında halkın elinde yeterli sermaye olmaması, büyük yatırımların devlet eliyle yapılmasını zorunlu kılmış, bu da Atatürk'ün Devletçilik ilkesinin doğmasına zemin hazırlamıştır.
3. Türklerin dünya siyasi ve kültür mirasına katkılarını tespit etmek için Türk Tarih Kurumu kuruldu.
4. Türkçenin kendi benliğine, güzelliğine ve zenginliğine kavuşması için Türk Dil Kurumu kuruldu.
5. Türkiye İktisat Kongresi’nde alınan Misak-ı İktisadi Kararları, Atatürk Dönemi’ndeki ekonomi politikalarına yön vermiştir.
B. Aşağıdaki soruların cevabını boş bırakılan alana yazınız.
1. Saltanatın kaldırılmasına zemin hazırlayan gelişmeler nelerdir?
Milli Mücadele döneminin zaferle sonuçlanmasının ardından cumhuriyetin ilan edilmesi söz konusu olmuştur. Saltanat kaldırıldıktan sonra da cumhuriyet ilan edilmiştir. Saltanatın kaldırılmasına zemin hazırlayan siyasi ve sosyal olaylar da olmuştur.
Saltanatın kaldırılmasıyla beraber Osmanlı Devleti’nin fiilen ve resmen yıkılması söz konusu olmuştur. Yeni bir devlet kurma ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Saltanat ailesi de daha sonra sınır dışı edilmeye başlanmıştır. Böylece cumhuriyeti oluşturan temeller de atılmaya başlanmış ve devrimler yapılmıştır.
Saltanatın kaldırılmasına zemin hazırlayan gelişmeler şu şekildedir:
- TBMM’nin açılmasıdır.
- İstanbul Hükümeti’nin unvanını ve yetkilerini kaybetmesidir.
- Milletin egemenlik anlayışının gittikçe güçlenmesidir.
- Teşkilatı-ı Esasiye kabul edilmiştir.
Cumhuriyetin ilan edilmesiyle birlikte birçok alanda devrimler yapılmıştır. En kapsamlı devrimlerin yapıldığı alanlardan biri de sosyal hayat olmuştur. Evlilik, kişi hukuku, miras hukuku gibi insanları yakından ilgilendiren hakların sağlanması açısından Medeni Kanun’un kabul etmesi etkili olmuştur.
Medeni Kanun’un toplumsal hayata getirdiği yenilikler şu şekildedir:
- Tek eşlilik ve nikah zorunluluğu getirilmiştir.
- Evlilikte yaş sınırı getirilmiştir.
- Boşanmak şartlara bağlanmıştır.
- Mirasta kadın erkek eşitliği sağlanmıştır.
- İki kadın tanığın bir erkek tanığa denk gelmesi kuralı kaldırılarak şahit olma noktasında kadın ve erkek eşit kabul edilmiştir.
- Kadına işe girme hakkı sağlanmıştır.
- Patrikhanenin mahkeme kurma yetkisine son verilmiştir.
Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra laiklik çalışmaları kapsamında birçok faaliyet yapılmıştır. Tam olarak laiklik 1937 yılında anayasaya girmesine rağmen bundan önceki cumhuriyetin ilk yıllarında laiklik ile ilgili devrimler yapılmıştır. Bu devrimlerden biri de Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun çıkarılması olmuştur.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun kabul edilmesinin önemi, Türkiye’de eğitim ve öğretim veren bütün kurumların tek bir çatı altında toplanmasını amaçlamaktır. Böylece eğitim ve öğretim birleştirilerek laiklik düzeninde bir kurumsallaşma söz konusu olmuştur.
Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile cumhuriyetin ilk yıllarında laiklik uygulamaları başlayarak karma eğitime de geçilmiştir. Çağdaş ve modern bir eğitim ve öğretim düzeninin oluşması planlanmıştır.
Milli Mücadele yıllarında Anadolu’nun örgütlenmesinde Ankara’da kurulan meclis ve hükümet etkili olmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra da bu etki devam etmiştir. Bu nedenle Ankara gibi Türkiye’nin o dönemde güvenli bir bölgesinde bulunan şehrin başkent olması planlanmıştır. Devamında ise çıkartılan kanun ile Ankara başkent ilan edilmiştir.
Ankara’nın başkent seçilmesinde etkili olan faktörler şu şekildedir:
- Ankara’nın Türkiye’nin orta yerinde olmasıdır.
- Ankara’nın askeri ve siyasi yönden güvenli bir bölgede olmasıdır.
- Ankara’nın ulaşım ve haberleşme yönünden elverişli bir yerde olmasıdır.
- TBMM’nin Ankara’da açılmasıdır.
- Ankara’nın Milli Mücadele’nin merkezi olmasıdır.
- Ankara’nın daha önce hiç işgale uğramamış olmasıdır.
Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra birçok alanda devrimler yapılmıştır. Ticaret, sanayi, tarım gibi üretim ve ekonomik alanlarda da devrimler yapılmıştır. Kabotaj, bir ülkenin kıyı şeridinde liman ve iskelelerde gemi işletmesinin yapılabilmesi anlamına gelir. Bu bakımdan kabotaj alanında da devrim yapılmıştır.
1 Temmuz 1926 yılında çıkartılan Kabotaj Kanunu ile Türk denizlerinde Türkiye’den izinsiz denizcilik ve gemicilik faaliyetlerinin yapılamayacağı koşularak tam bağımsız bir şekilde denizlerin kontrolünün Türkiye’ye geçmesi söz konusu olmuştur.
Yük ve yolcu taşımacılığının Türkiye’den izinsiz bir şekilde yapılması ve serbestliği yasaklanmıştır. Böylece deniz kıyıları hattında işletmecilik bakımından ülkemizin bağımsızlığı güçlenmiş ve denizcilik faaliyetleri de teminat altına alınmıştır.
Cumhuriyetin ilanından sonra kalkınma ve gelişme sağlanması için birçok alanda teşvik oluşturularak ekonomik bir güç elde edilmek istenmiştir. Teşvik-i Sanayi Kanunu da 1927 yılında çıkarılan ve kalkınma planları dahilinde teşvik oluşturulması maksadıyla yürürlüğe sokulan bir kanun olmuştur.
Teşvik-i Sanayi Kanunu, sanayi alanında teşvik yapılması, işletmelerin desteklenerek yerli ve milli üretime katkı sağlaması, istihdam oranının arttırılması, ekonomik gücün sağlanması adına kalkınma ve gelişme oluşturulması için çıkarılmıştır.
Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanmaya başlayan bu kanun yaklaşık olarak on beş yıl yürürlükte kaldıktan sonra kaldırılmıştır. Sanayi üretimlerinin verimliliği düşmüş ve işsizlik oranı da artmaya devam etmiştir.
C. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1- A 2- C 3- D 4- C 5- D 6- A 7- B 8- D 9- B 10- A 11- D 12- C 13- B 14- A
Ç. Aşağıda verilen gelişmeleri kronolojik sırayı takip ederek tarih şeridine yerleştiriniz.
(Üniversite Reformu, Ankara’nın Başkent Olması, Türk Tarih Kurumunun Kurulması, Şapka Kanunu, İzmir İktisat Kongresi, Harf İnkılabı, Halifeliğin Kaldırılması)