1. Okuduğunuz metinde geçen “derleme”, “tarama”, “basımevi” kelimelerinin anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi sözlükten kontrol ediniz. Kelimeleri birer cümlede kullanarak defterinize yazınız.
Derleme: Derleme merak edilen bir konuda gerçekleştirilmek istenen bir amaç doğrultusunda, var olan geçerli ve güvenilir bilgilerin toplanarak sistemli olarak düzenlenmesiyle çok yönlü bilgi birikimi sağlamak için bir ya da daha fazla kişi tarafından hazırlanan yazılı metindir.
Tarama :Tarihe kaynaklık edebilecek her türlü bilgi ve verilerin bulunması aşamasıdır.
Basımevi: Basım işi yapılan yer, matbaa
2. Bundan bin yıl önce o dönemin olanaksızlıklarına rağmen Kaşgarlı Mahmut’un sözlük hazırlayacak kadar ileri görüşlü bir aydın olmasını değerlendiriniz.
Cevap: Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügâti't-Türk adlı eserini, Araplara Türkçe öğretmek amacıyla yazar. Kendi ifadesine göre, eserine her Türkçe kelimeyi almaz. Sadece o gün için kullanılan kelimeleri alır. Bunu da eserinin daha kullanışlı olmasını istediği için yaptığını söyler. O, Türkçe-Arapça bir sözlük olan eserinde açıklamaları, hedef kitlesinin diliyle, Arapça yapar. Kelimeleri gerek gördüğünde cümle içinde kullanır. İçinde bu kelimelerin geçtiği atasözlerine yer verir. Kelimeleri cümle içinde kullanılırken gelişigüzel hareket etmez. Bunların günlük hayatta kullanım sıklığı yüksek olan şeklini tercih eder. Dil öğretiminde amacın kültürün aktarılması ve dolayısıyla yaygınlaştırılması olduğu düşünülürse, Kaşgarlı Mahmut'un söz konusu eserinde uyguladığı Türkçe öğretim yöntemiyle, Türk kültürü adına bunu başarıyla yerine getirdiği rahatlıkla söylenebilir. Kaşgarlı’nın yaşadığı dönemlerde o coğrafya bilim, sanat gibi konularda çok üst düzeyde idi. Gelişmiş bir kültür anlayışı vardı. Böyle bir coğrafyada bilim insanları ve sanatçılar korunmakta ve desteklenmekteydi. Kendini iyi yetiştiren ve iyi bir eğitim alan Kaşgarlı’da sözlük hazırlayacak kadar ileri görüşlü bir aydın olmuştur.
3. Tarihî süreç içinde Türkçe üzerine hazırlanmış sözlüklerde kelime sayısının fazla olmasının gerekçeleri sizce nelerdir?
Cevap: Türkçe ya da Türk dili, batıda Balkanlar’dan başlayıp doğuda Hazar Denizi sahasına kadar konuşulan Türkî diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dil. Türki diller ailesinin Oğuz dil grubundan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Başta Türkiye olmak üzere eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulan Türkçe, dünyada en fazla konuşulan 22. dildir. Türkçenin sondan eklemeli olması kullanılan herhangi bir eylem üzerinden istenildiği kadar sözcük türetilebilmesine olanak sağlamaktadır. Türkiye Türkçesi bu yönünden dolayı diğer Türk dilleriyle ortak ya da ayrık bulunan onlarca eke sahiptir. Türkçe geniş kullanımıyla birlikte zengin bir dil olmasının yanı sıra genel itibarıyla “özne-nesne-yüklem” biçimindeki cümle kuruluşuna sahiptir.
4. Günümüzde TDK gibi kurumlan, Türkçeye katkıları açısından değerlendiriniz.
Cevap: TDK gibi kurumlar dilimizin yeni kalmasına katkı sağlamaktadır.
5. Aşağıdaki metni okuyunuz. Metindeki düşünceleri kendi düşüncelerinizle karşılaştırınız.
“Son zamanlarda basılı sözlüklerin yerini yavaş yavaş dijital sözlükler almaya başladı. Hem dijital sözlükler hem de İnternet’teki sözlükler, kullanım olarak basılı sözlükleri geçmiş durumda. Çantamızda taşıma imkânı bulamadığımız çok hacimli sözlükleri artık küçücük hafıza kartlarında taşıyabilir olduk. Ama her ne kadar teknolojiyi yakından takip edip onu kukansak da dijital sözlükler eski sözlüklerimizin tadını vermiyor. Bu tür sözlükler kitabi sözlüklerin yerini tamamıyla alamayacağa benziyor.” (Adem Balaban, Sözlükler Okunur mu? Sözlüklere Bakılır mı?)