Metni Anlama ve Çözümleme
1. Aşağıdaki sözcük gruplarını metinden hareketle açıklayınız.
altın çağını yaşama: En iyi dönemini geçirme, en verimli çağında olma.
hummalı bir çalışma: Çok derin çalışma, çalışırken çok ciddi olma.
kendine dert edinme: Bir sorunu çok düşünme, üzerine vazife alma.
2. Okuduğunuz metnin konusunu, amacını ve hedef kitlesini açıklayınız.
Cevap: Metnin konusu sözlük çalışmalarının dil için önemi ve Türkçede yapılan sözlük çalışmalarıdır. Amaç dilin gelişmesini, korunmasını sağlamak hedef kitle ise Türkçe bilen herkes ile araştırma yapacak bütün insanlardır.
3. “Türkçenin makûs talihi” nasıl yenilmiştir? Açıklayınız.
Cevap: Atatürk sayesinde “Türk” kimliğiyle beraber “Türkçe” de âdeta makûs talihini yenmiş; layık olduğu değeri görmeye başlamıştır. 1928 yılında yapılan Harf inkılabı ve 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti (Türk Dil Kurumu), Türkçenin gelişiminde ve kullanımında milât oluşturmuştur. Atatürk’ün Türk dilini koruma ve kullanmada bütün kurumların ve şahsiyetlerin hassas olması gerektiği konusundaki tavsiyesi Türkçenin gelişimine ve kullanımına çok önemli katkıda bulunmuş ve bu doğrultuda çok önemli çalışmalar daha o hayatta iken başlamış ve bu durum zaman zaman sekteye uğrasa da günümüze kadar devam etmiştir.
4. Metinden hareketle Cemil Meriç’in “Kamus, bir milletin hafızasıdır yani kendisidir.” ifadesini açıklayınız.
Cevap: Dil yaşayan bir varlıktır. Doğal olarak her dilde her yıl birçok yeni sözcük türer ve kullanıma girer. Sözlükler; başvuru kitapları olarak bir dilin kelime hazinesini düzenlemeli, açıklamalı, kelimelerin tam anlamını vermelidir. Böylece dilin zenginliği ve tarihi yani namusu korunmuş olacaktır.
5. Sözlüklerde kelimeler nasıl sıralanmıştır? Açıklayınız.
Cevap: Kelimeler dilde liste hâlinde bulunmaz, cümle içinde bir bağlamla anlam kazanır. Her bir kelime bir bağlam içinde canlanır. Doğru kullanımları ve gerçek anlamları da bu bağlamlar içinde ortaya çıkar. Dolayısıyla iyi bir sözlük, sınırsız sayıdaki bağlamdan oluşan birçok metnin taranması sonucunda hazırlanır.
6. Metinden hareketle Türkçenin konuşulduğu coğrafya ve sözlükçülük ilişkisini değerlendiriniz.
Cevap: Türk dillerinin konuşulduğu coğrafya; Anadolu, Azerbaycan, Kafkasya, İran, Irak, Afganistan, Batı ve Doğu Türkistan’ın büyük bölümü, güney, kuzey ve batı Sibirya ile Volga bölgesini kapsar. Bundan dolayı 1991 yılında Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanan “Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü” adlı eserin veri tabanına aktarılmasından oluşan bu çalışmada Türkiye Türkçesi ile birlikte Azerbaycan, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen ve Uygur lehçelerinin söz varlığından seçilmiş sözler bulunmaktadır.
7. Türk Dil Kurumunun yaptığı sözlük çalışmaları nelerdir? Maddeler hâlinde defterinize yazınız.
Hâlen TDK’nin yaptığı sözlük çalışmaları şunlardır:
- Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu
- Türkçede Batı Kökenli Yabancı Kelimeler Sözlüğü
- Osmanlı Türkçesi Sözlüğü
- Derleme Sözlüğü
- Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Araştırmaları
- Türkçeye Emek Verenler Dizisi
- Yayın Çalışma Grubu
- Diş Hekimliği Terimleri
- İktisat Terimleri
- İlaç ve Eczacılık Terimleri
- Su Ürünleri Terimleri Sözlüğü
- Tıp Terimleri
- Türk Tarihi Terimleri
8. Metinden hareketle “Türkçe Sözlük”ün genel ağda sunulması nasıl bir etki yapmıştır? Değerlendiriniz.
Cevap: Türkçe Sözlük, dilimizde yaşanan gelişmelere bağlı olarak sürekli güncellenmektedir. Bu da insanların sözcüklerle ilgili en güvenilir bilgiye çok kolay bir şekilde ulaşmasını sağlamaktadır.
9. Okuduğunuz metinden bilgiye dayalı ve yoruma açık cümlelere örnekler bulunuz.
Bilgiye dayalı: 2011 yılı itibarıyla sözlükte 121.509 anlam bulunmaktadır. / 2011 yılı itibarıyla “Büyük Türkçe Sözlük”te söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır.
Yoruma açık: “Kamus, bir milletin hafızasıdır yani kendisidir.” der Cemil Meriç.
10. Metinde kullanılan anlatım biçimi ve düşünceyi geliştirme yollarını belirleyiniz.
Cevap: Metinde daha çok açıklama ve örnekleme düşünceyi geliştirme yolları kullanılırken anlatım biçimi olarak ise özellikle açıklamadan yararlanıldığını görürüz.
11. Metindeki görselden hareketle “Sözlük, Özgürlüktür!” sloganını yorumlayınız.
Cevap: Sözlük dilin dış müdahaleler karşısında güçlü kalmasını, tarihe not düşülmesini ve bağımsızlığın dil üzerinden sonsuza kadar sürmesini sağlayan sembol bir şeydir. Bu nedenle sözlüğe sahip çıkma aslında özgürlüğe sahip çıkmaktır.
Dil Bilgisi
1. Aşağıdaki metinde yay ayraçla belirtilen yerlere uygun noktalama işaretlerini getiriniz.
Konfüçyüs’e sordular( : ) ( “ )Bir ülkeyi yönetmeye çağrılsaydınız yapacağınız ilk iş ne olurdu( ? ) ( “) Büyük filozof şöyle cevap verdi( : ) ( “ )Hiç kuşkusuz dili gözden geçirmekle işe başlardım( . ) Şöyle ki( : ) Dil kusurlu olursa sözcükler düşünceyi iyi anlatamaz( . ) Düşünce iyi anlatılmazsa yapılması gereken şeyler doğru yapılamaz. Ödevler gereği gibi yapılmazsa töre ve kültür bozulur( . ) Töre ve kültür bozulursa adalet yanlış yola sapar( . ) Adalet yoldan çıkarsa şaşkınlık içine düşen halk ne yapacağını( , ) işin nereye varacağını bilemez( ; ) işte bunun içindir ki dil( , ) çok önemlidir( . ) ( “ )
2. Okuduğunuz metinden gerçek, mecaz ve terim anlamlı kelimelere örnekler bulunuz. Bulduğunuz örnekleri aşağıda belirtilen yerlere yazınız.
Gerçek Anlam
Cevap: sordular, kültür, adalet, iş, dil
Mecaz Anlam
Cevap: yanlış yola sapmak, dili gözden geçirmek
Terim Anlam
Cevap: dil, adalet, töre, kültür, ödev
3. Aşağıdaki metinlerde bulunan altı çizili sözcük veya sözcük gruplarının anlamını bağlamdan hareketle tahmin ediniz. Sözlüklerden yararlanarak tahminlerinizi doğrulayınız.
a. Kapı aniden açılır ve Burak; kızarmış yüzü, fal taşı gibi açılmış gözleriyle içeri dalar. Annesine çok önemli, çok heyecanlı bir şey söyleyeceği açıktır.
fal taşı gibi açılmış tahminin: Şaşkınlıktan çok hayretlere düşmüş gibi olmak
fal taşı gibi açılmış sözlük anlamı: Birden bire şaşkınlık öfke nedeni ile gözlerinin çok açılması.
b. Pek çok anne ve babanın, çocuklarının gelişimi konusunda kuruntulara kapılıp olayı büyüterek bir belirtiyi kalıp hâline getirdikleri görülür. Dilsel gelişiminin bu doğal dönemi sorun hâline getirilirse akıcı olmayan konuşma kekelemeye dönüşebilir.
kuruntulara kapılıp tahminin: Bazı boş evhamlara, şüphelere düşmek
kuruntulara kapılıp sözlük anlamı: (üçüncü tekil şahıs geniş zaman çekimi kuruntuya kapılır). Boş yere tasalanmak.
c. Her köklü dil gibi Türk dilinin de bir tarihi ve bu tarih içinde bir gelişme, dallanıp budaklanma seyri vardır. Bu seyrin türlü safhaları ile açık bir şekilde resmedilmesi, konunun sağlıklı olarak öğrenim ve öğretimi açısından önemlidir.
dallanıp budaklanma tahminin: Gittikçe daha da karmaşık hale gelme.
dallanıp budaklanma sözlük anlamı: Bir iş, bir sorun, büyüyerek karışık duruma gelmek (getirilmek).
1. ETKİNLİK
Aşağıdaki tabloda genel ağdaki dil yanlışları hakkında bilgi verilmiştir. Buna göre genel ağdaki Türkçe kullanımı konusunda düşüncelerinizi belirtiniz.
Genel Ağdaki Dil Yanlışları
İngilizcede kullanılmayan Türkçe karakterli harflerin yerine İngilizce karşılıklarının kullanılması: (ş > s, ü > u, ç > c, ğ > g)
İngilizcede kullanılmayan Türkçe karakterli harflerin yerine onların İngilizce yazımındaki harflerin kullanılması: (ş > sh, ç > ch)
Türkçe harfin okunuşuna benzeyen İngilizce harflerin kullanılması: (v > w, k > q)
Kelime sonlarındaki akıcı ünsüzlerin kullanılmaması: bişi [bir şey], geliyo [geliyor]
Sözcüklerin sesli harflerini yazmama: slm [selam], nbr cnm [ne haber canım]
Sözcüklerin sessiz harflerini yazmama: sölüceem [söyleyeceğim]
Sözcüklerin bünyesindeki harflerin yazımındaki değişiklikler: saol kusen [sağ ol kuzen]
Eklerin yapısıyla ilgili yanlış kullanımlar: Beni dinlemio [Beni dinlemiyor], dönecem [döneceğim]
Cevap: Ne yazık ki kötü etkilediğini görürüz. Dilin yabancı etkilere açık olduğunu, dilin gittikçe yapısal olarak bozulduğunu çıkarırız. Bu da dil bilincinin ağ yüzünden zayıfladığının göstergesidir.
2. ETKİNLİK
Toplumsal değişimin, teknoloji ve sosyal medya kullanımının dili nasıl etkilediği hakkında defterinize veya bağımsız kağıtlara bir yazı yazınız.
Metninizi oluştururken aşağıdaki açıklamalara dikkat ediniz:
Bir yazıda basit, birleşik, sıralı, bağlı, eksiltili, devrik, kurallı cümle; isim cümlesi ve fiil cümlesi şeklinde farklı cümle yapıları/türlerinin kullanılması metne katkı sağlar. Yazdığınız metinleri sınıf ya da okul panosunda arkadaşlarınızla paylaşabilir, sosyal medya hesaplarınızda yayımlayabilirsiniz. Ürettiğiniz ve paylaştığınız metinlerin hukuki, ahlaki ve mesleki sorumluluğunun bilincinde hareket ediniz.
Cevap: Toplumsal Değişim , Teknoloji ve Sosyal Medya Kullanımı Dili Nasıl Etkiler?
b. Uygulama
• Hayatımıza sonradan giren teknolojik terimler üzerine bir sunum hazırlayınız. Sunum sırasında teknolojik terimlerin yazılış ve telaffuzlarına uyunuz. Ayrıca sunum esnasında beden dili ve diksiyon kurallarına dikkat ederek teknolojik aletlerden yararlanınız. Sunum esnasında etkin dinleme yaparak sunum performansına dair notlar alınız. Aldığınız notları sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
Cevap: Sunumunuz için bu kelimelerden yararlanabilirsiniz:
- Processor: İşlemci,
- Webcam: Web kamera,
- Mousemat: Mouse altlığı,
- Button: Düğme,
- Keyboard: Klavye,
- Cable Modem: Kablolu modem,
- Microphone: Mikrofon,
- Printer: Yazıcı,
- Touchpad: Laptop parmak mouse,
- Cupboard: Bilgisayar dolabı,
- Wireless modem: Kablosuz modem,
- Mainboard: Anakart,
- CPU: Merkezi işlem birimi,
- Scanner: Tarayıcı
- Algorithm: Algoritma
- App: Telefonlardaki bilgisayar programları,
- Bite/Byte: Bayt (Veri ölçüm birimi),
- Bug: Bilgisayar yazılımı sorunu,
- Keyboard: Klavye/Tuş takımı,
- Monitor: Bilgisayar ekranı,
- Software: Yazılım,
- Toolbar: Araç çubuğu,