Metni Anlama ve Çözümleme
1. Edebiyat ve psikoloji arasındaki ilişkiyi maddeler hâlinde söyleyiniz.
- Hem psikoloji hem de edebiyatın merkezinde insan yer alır.
- Her iki alan da insanı bir bütün olarak ele alır ve insanın iç dünyasını anlamaya çalışır.
- İnsan psikolojisi ve edebiyat iç içe düşünülmüş ve eserlerin ortaya çıkmasında psikolojiden yararlanılmıştır.
- Edebiyat ve psikoloji iç içe girmiş iki farklı alan olarak birbirini besler.
- Romanlarda kişilerin tahlil edilmesinde psikolojiden yararlanılır.
- Edebiyat, psikolojinin çağrışım metotlarından yararlanmış ve “Bilinç Akışı” tekniğini oluşturmuştur.
2. Okuduğunuz metnin konusunu, amacını ve hedef kitlesini belirtiniz?
Cevap: Okuduğumuz metin edebiyatın psikoloji ile olan ilişkisini ortaya koymakla beraber edebiyatın psikolojik kaynakları üzerinde durmaktadır. Edebi eserdeki kahramanın psikolojik çözümlemesi için bilinmesi gereken kaynaklardan bahsedilmektedir. Amaç eseri daha iyi çözümleyebilmektir. Ayrıca da eserde hedef kitle 12. Sınıf edebiyat öğrencilerinin yanında iyi edebiyat okurlarıdır da.
3. Aşağıdaki düşünceyi geliştirme yollarına metinden örnek cümleler yazınız. Bunların metindeki işlevlerini belirtiniz.
Karşılaştırma: Edebiyatın bilimleşmesi de psikolojinin bilimleşmesi gibi oldukça geç bir dönemde gerçekleşmiştir.
Örneklendirme: Klasik döneme özgü biyografik yaklaşımlar bir tarafa bırakılırsa 1950’lere kadar Hypolyte Taine’in (Hipolit Teyn) bir edebî metnin oluşumuna doğrudan yahut dolaylı katkıda bulunan ırk, zaman ve mekân üçlüsü dışında hemen hiçbir çözümlemeden bahsedilmiyordu.
4. Okuduğunuz metnin üslup özelliklerini akıcılık, öznellik, duygusallık, coşkunluk bakımından aşağıda boş bırakılan yerlere bir cümle hâlinde yazınız.
Akıcılık: Metnin dili sade ve akıcıdır. Okur çok rahat okuyabilmektedir.
Öznellik: Metinde öznel yargılara yer verilse de daha çok nesnel yargılar fazladır.
Duygusallık: Metinde duygusallığa çok yer verilmemekte daha çok düşünceler ön plana alınmaktadır.
Coşkunluk: Metinde coşkun ifadeler yer yer olsa da asıl çoğunluk düşünsel ifadelerdir.
5. Metindeki açık ve örtük iletileri tespit ediniz.
Açık İleti: Metinde açık ileti olarak edebiyat psikoloji ilişkisi ile edebiyatın psikolojik kaynaklarından bahsedilmektedir.
Örtük İleti: Örtük ileti olarak ise edebiyatın diğer bilimlerle özellikle de psikoloji ile olan ilgisinden ilişkisinden bahsedilmektedir.
6. Metinde yazar ile anlatıcının aynı kişi olmasını neye bağlıyorsunuz? Açıklayınız.
Cevap: Metinde düşüncelerini paylaşan kişi yazarın kendisi iken aynı zamanda bunu bize metindeki anlatıcı rolüyle de vermektedir. Bence metnin inandırıcılığını arttırmakta ve metni daha güvenilir kılmaktadır bu özellik.
7. Psikoloji, edebiyat sanatı ve edebiyat bilimini nasıl etkilemiştir? Açıklayınız.
Cevap: İnsanı anlamayı ve gerçekçi bir şekilde ortaya koymayı amaçlayan edebiyat, bu anlamda psikolojinin sınırları içine girer çünkü psikoloji de insanı ele alıp onu anlamaya çalışan bir bilim dalıdır. Bu noktadan bakarsak edebiyat ile psikoloji arasındaki ilişki daha net ortaya çıkmış olur. Psikoloji bilimi etkisini tüm dünyada arttırmakla birlikte edebiyat sanatını da derinden etkilemiştir. Ondan önce farklı sanat akımlarıyla başka noktalara odaklanan yazarlar realizm akımının etkisiyle eserlerinde insan davranışlarını anlamaya, davranışların altında yatan psikolojik etkenlere ağırlık vermişlerdir.
8. Metinde yazar, konuyu nesnel bir şekilde ele almış mıdır; okuyucuya yönlendirme yapmış mıdır? Açıklayınız.
Cevap: Nesnel bir şekilde ele almaya çalışsa da öznel yargıları da çoktur. Okuru yönlendirmektedir. Çünkü kendi bakış açısının doğruluğuna göre tespitlerde çıkarımlarda bulunmaktadır.
9. Metinde geçen “eserden yazara gitme” yöntemi ne demektir? Açıklayınız.
Cevap: Yani eseri okuyarak yapacağımız çıkarımlarla yazarı hakkında yorumda bulunmak kast edilmektedir. Bu bakımdan eserin aslında yazarının bir gölgesi ya da bir aynası olduğu görüşü de vardır.
10. Metindeki yardımcı düşüncelerden hareketle ana düşünceyi belirleyiniz.
Cevap: Metinde ana düşünce edebiyatın psikoloji ile olan ilişkisi ve edebiyatın psikolojik kaynaklarının ne olduğunun anlatılmaya çalışılmasıdır diyebiliriz.
11. Metinle eklenen görsel arasında nasıl bir anlamsal ilişki vardır? Yorumlayınız.
1. ETKİNLİK
Yatağın kenarına oturdu. Soyunamayacak kadar yorgundu fakat uykusu yoktu. Bir müddet kımıldamadı. Tambur sesi gelmiyordu. Bitişikte de çıt yoktu. Yalnız kulağında fakat içinde mi, dışında mı olduğunu fark edemediği bir acayip ses, kalın bir demir telin fiskelendiği zaman çıkardığı uğultuya benzer bir vınlama vardı. Buna, çok uzaklarda çakal ulumalarına yahut boğuk insan haykırışlarına benzer sesler karışıyor, başı da dönüyordu.
Peyami Safa, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu
Parçada söz edilen kahramanın psikolojisini değerlendiriniz.
Cevap: Sözü edilen kahraman yorgun bitkindir. Bunun da tesiriyle sanırım uzaklardaki sesleri hayalindeki seslerle birleştirmektedir. Bu da aslında kahramanın psikolojik olarak kafa dolgunluğunda bazı rahatsızlıkların eşiğinde olduğunu gösterir bizlere.
2. ETKİNLİK
Edebiyat psikolojisinin malzemesi genellikle edebî metinlerdir. Bu alan, sanatçıyı anlamak için eserde tekrarlanan biçimleri, tipleri, imgeleri kullanır. Kimi zaman da eser dışı ilişkiler (sanatçıyla dolaylı ilişkili belgeler) bu çözümlemeye yol gösterir. Yapıttaki biçimsel düzen, oran ve denge, çizgiler ve renklerin duygusal değerleri, aslında sanatçının kişiliğinin yansımalarıdır. Özetle psikolojik analizde bir sanat eserinin psikolojik olarak oluşum süreci ve sanatsal yaratı süreçleri üzerinde durulur.
Ömer Solak, Edebiyat Biliminin Disiplinlerarası İmkânları
Metinden hareketle yazar-eser-psikoloji ilişkisini açıklayınız.
Cevap: Her insanın, duyguları, düşünceleri, bir psikolojisi olduğu gibi, yazarların da vardır. İşte yazarlar, eserlerini yazarken o anki psikolojik durumlarını belli oranda eserlerine yansıtırlar. Ancak bunun birebir yansıma olduğu söylenemez. Yazar, duygu ve düşüncelerini, psikolojisini olduğu gibi aktarmaz. Bu metinde de benzer bir durum söz konusudur.
3. ETKİNLİK
Şair ve yazarlar, eserlerinde psikolojik yapılar hakkında bilgiler verirler. Sanatçı bir bakıma toplumun sözcüsü durumundadır ve eseri vasıtasıyla bastırılmış duyguları ortaya koyar. Örneğin; Cahit Sıtkı Tarancı’nın şiirlerindeki ölüm söylemi onun psikolojisinden izler taşır. Şairin iç çatışmalarının kaotik düzlemde oluşturduğu trajik durumlar onun poetikasının önemli bir yönünü özetler.
Mustafa Karabulut, Cahit Sıtkı Tarancı’nın Şiirlerine
Psikanalitik Bir Yaklaşım
Parçadan hareketle “Otuz Beş Yaş” şiirini inceleyerek şairin psikolojisi hakkında çıkarımda bulununuz.
Cevap: Baudlaire’e özenen Cahit Sıtkı, sembolizm ve romantizmin etkisinde kalmıştır. Bu eserinde de görüleceği üzere yaş sembolü üzerinden aslında insan yaşamının gelip geçiciliğini ve ölüm duygusunun ne kadar kuvvetli olduğunu bizlere anlatmaktadır.
4. ETKİNLİK
Demek ki seviyordu, demek ki bir seneden beri belki, belki daha evvelinden beri, belki senelerden beri seviyor ve bunu gizliyordu. Necip’in kendine karşı bu kadar ciddi davranıp kalbinin duygularını hiçbir suretle açıklamaması, onu ruhunun derinliklerinde saklaması, kalbinden istemeye istemeye hissettiği memnuniyete şimdi teşekkür eden, bir hürmet ilave ediyordu; bu hareketi o kadar samimi, temiz, büyük görülüyordu. Bir kere anlaşılınca tereddütler, korkular, şüpheler, bunlar gelip geçen, geldikleri zaman bile bu emniyeti yok edemeyen birtakım küçük bulutlar oldu; asıl olarak “O beni seviyor.” emniyeti ve bunun memnunluğu vardı.
Mehmet Rauf, Eylül
Metinde hangi anlatım tekniği kullanılmıştır? Anlatım tekniklerinin psikolojiyi yansıtmadaki etkisini açıklayınız.
Cevap: Metinde öyküleme tekniği ile bilinç akışı tekniklerinin kullanıldığı bir metindir. Bilinç akışı kullanılarak okurun metni ve kahramanları daha iyi kavramaları kolaylaştırılmıştır.