Metni Anlama ve Çözümleme
1. “Nuruosmaniye Kütüphanesindeki eski yazmalardan birinin arkasına bu iki kitabın adını işaret etmeniz de çok iyi oldu. Amma burada eski mürekkepten anlamanızın da tesiri var. Hayır azizim şahane bir eser yazdınız!..”
— “iyi ama ayrı şeyler değil mi bunlar? — Hayır, hiçbir suretle… Eğer içinizde bu kurt olmasa Cemal Bey’den veya herhangi bir adamdan korkmanıza imkân yoktur. Sizdeki korku kendinize imansızlıktan.”
Bu parçalarda geçen altı çizili ifadelerin anlamlarını bağlamdan hareketle belirtiniz?
Eski mürekkep: Yani eski zamanın dilinden ve kültürel dilinden işleyişte kullanılan mevzuattan anlamak gerektiği vurgulanmıştır.
Korkunun kendine imkansız olması: Yani insanın kendi korkularını yaratması insanın ancak sınırlarını kendi koyabileceği anlamı vardır.
2. Roman hâkim, kahraman, gözlemci bakış açılarının hangisiyle yazılmıştır? Seçilen bakış açısı anlatımı nasıl etkilemiştir? Açıklayınız.
Cevap: Roman hakim bakış açısı ile verilir. Çünkü romanın birçok yerinde Hayri İrdal’in psikolojik hesaplaşmalarını okuruz. Seçilen bakış açısı bizi romanın içine çeker.
3. “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” metnindeki olayların sıralanışını aşağıdaki boşluklara yazınız.
a. Şeyh Ahmet Zamanî Efendi adlı kitabın basılması.
b. Hayri irdal ile Halit Ayarcı’nın suçlanmaları
c. Cemal Bey’nin onları suçlaması
d. Onların da Cemal Bey’i suçlamaları
e. Halit Ayarcı’nın önce işleri büyütmesi, sonra Enstitü’nün kapatılmak istenmesi, Halit’in ölümü ile biter.
4. İç konuşma: Yazar anlatmak istediği şeyleri kahramanın kendi ağzından, kafasından geçenler şeklinde okuyucuya verir. Kahraman kendi kendine konuşur gibidir fakat düşünceleri düzenlidir.
İroni: Söylenenin tam tersinin kastedildiği ifadedir. Söylenen ya da yapılan eylem, ciddi görüntüsü altında, karşıt söylenceyi ya da eylemi, çelişki noktasına çekmeyi hedefler. İroni tekniği ile yazar mimik, jest ve tonlama ile söylemek istenenin altını dolaylı bir şekilde çizer.
Yukarıdaki açıklamadan hareketle metinde ironi ve iç konuşma tekniğinin uygulandığı yerleri belirleyeniz.
Cevap: “Söylemeye hacet yok ki Selma benim sadece sevgilim değildi. O biraz da mazim dediğim korkunç şeyden aldığım öçtü. Onun sayesinde arkamda bıraktığım günlere, “haydi siz de…” diyebiliyordum. “Hacalet… işte önünde küçüldüğüm tek insan kollarımın arasında”
5. Okuduğunuz metinden “Ahmet Hamdi Tanpınar bireyin iç dünyasını esas alan eserler kaleme almıştır.” cümlesini doğrulayan parçalar gösteriniz.
Cevap: Özellikle Hayri İrdal’ın kendi iç konuşmalarının olduğu kendi iç hesaplaşmalarını yaptığı bölümleri örnek olarak gösterebiliriz. Örneğin: “Söylemeye hacet yok ki Selma benim sadece sevgilim değildi. O biraz da mazim dediğim korkunç şeyden aldığım öçtü. Onun sayesinde arkamda bıraktığım günlere, “haydi siz de…” diyebiliyordum. “Hacalet… işte önünde küçüldüğüm tek insan kollarımın arasında” kısımları buna örnek teşkil eder.
6. “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” romanının adının bir kurum ismi olmasıyla yazarın eleştirisi ve vermek istediği mesaj arasında nasıl bir ilişki vardır?
Cevap: Aslında devletin kimi kurumlarının gereksizliği, bu kurumların hantallığı ve bu kurumlarda görev alan bazı devlet görevlilerinin kötü niyetlerle nasıl halkı kandırdığı kendilerine çıkarlar sağladıklarını anlatmak istemiştir.
7. Toplumda Hayri irdal ve Halit Ayarcı tipleri var mıdır? Varsa bu insanlara karşı nasıl davranılmalıdır?
Cevap: Kesinlikle vardır. Çünkü toplumda her zaman saflar ve bu safları bulundukları mevkiler aracılığı ile kandırmak isteyen sivri akıllılar bulunur.
8. Aşağıda numaralanmış cümlelerde tanıtılan kahramanların isimlerini boş bırakılan yerlere yazınız.
I. Hayri İrdal: eserin kahramanı ve anlatıcısıdır. Eserdeki tüm tuhaflıklar onun etrafında gelişir. Saatleri Ayarlama Enstitüsünde Halit Ayarcı’nın sağ kolu olarak görev yapar.
II. Selma: İrdal’ın ikinci eşi olup sinema artistlerine özenen ve bir çeşit hayal dünyasında yaşayan biridir.
III. Cemal Bey: Selma Hanım’ın eski eşidir. Boşanmanın ardından irdal’la birlikte olmaya başlayan eski karısını kıskanmaya başlar. Bu yüzden Hayri irdal ve Halit Ayarcı hakkında dedikodular yayılır.
9. Yazar hakkında yapmış olduğunuz araştırmadan hareketle sanatçı ve eseri arasında nasıl bir ilişki kurulabilir? Açıklayınız.
Cevap: Yazar, maneviyatı bir toplum için gerekli şart kabul eder. Yazar için ahlak ve erdem değerlidir ve insanı geliştirir. Böylece de cemiyet yani toplum gelişir. Bunun yolu da kurumlar ve insanıyla çalışkan üretken insan olabilmekten geçer.
10. Okuduğunuz romanın kurgu zamanı nedir? Açıklayınız.
Cevap: Okuduğumuz roman Cumhuriyetin ilk yıllarında geçmektedir. Çünkü yeni kurulan devletin yeni bir kurumu gibi anlatılan Enstitü üzerinden kurgulanmıştır.
11. Okuduğunuz romanın tarihsel zamanı hakkında metinden ifadeler bulunuz.
Cevap: Metnin başında yer alan “Roman, Abdülhamit Devri’nde İstanbul’da doğan, böylece Tanzimat, Meşrutiyet, savaş yılları ve Cumhuriyet Devri’hi yaşayan, bütün bu dönemlerin aksayan yönetimini, manasız bürokrasi çarklarını ve ahlaki ilişkilerini kaybetmiş insanların bütün çelişkilerini anlatan Hayri İrdal’in kaleminden yazılmıştır.” İfadeleri örnek olarak gösterilebilir.
1. ETKİNLİK
Aşağıya “Saatleri Ayarlama Enstitüsü” romanındaki kahramanların karakteristik özelliklerine uygun hayalî bir diyalog oluşturunuz?
Halit Ayarcı - Hayri, nerdesin? Çok büyük bir projem var.
Hayri İrdal - Hayırdır, Halit ne oldu?
Halit Ayarcı - Öyle bir şey buldum ki çok para kazanacağız. Tartacağız.
Hayri İrdal - Tartacağız mı? Ama neyi?
Halit Ayarcı - Boş zamanları tartacağız. Böylece herkes boş zamanının ne kadar ağır olduğunu görecek.
Hayri İrdal - Abi boş bakkal dükkandaki sinekleri tartarmış. Sen bizi bu duruma düşürmeyesin bak. En iyisi mi sen beni görmemiş kabul et. İyi günler sana.
2. ETKİNLİK
Aşağıdaki iki romanı mekân ve mekânların özellikleri bakımından karşılaştırınız.
| Yaprak Dökümü | Saatleri Ayarlama Enstitüsü | |
| Mekân | Ali Rıza Bey’in ilk evi ve sonra taşınmak zorunda kaldığı ev | Enstitü. |
| Mekânın Özellikleri | İlk ev büyük ve ferahtır. İkinci ev ise daha küçük ve köhnedir | Burası saatlerin ayarlandığı yerdir. Hantal ve işe yaramaz projelerin üretildiği bir yerdir. |