1. Ünite Sonu Ölçme ve Değerlendirme
Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere tabloda verilen terimlerden uygun olanı yazınız.
1. Adenin ve guanin, çift halkalı Pürin bazları grubunda yer alır.
2. Gen aktarımı ile yapısal özelliği değişmiş DNA’ya Rekombinant DNA denir.
3. Bazı canlıların somatik hücrelerinde ikiden fazla kromozom takımına sahip olması durumuna Poliploidi denir.
4. Aynı çeşit proteinden kısa sürede ve çok miktarda üretilmeyi sağlayan, bir mRNA üzerine birden fazla ribozomun tutunmasıyla oluşan yapıya Polizom denir.
5. Bir nükleik asit zincirinde iki nükleotit arasında Fosfodiester bağları bulunur.
6. Modern biyoteknolojinin insan sağlığı ve çevreye zarar vermeden uygulanmasını sağlamak için alınması gereken politik ve işlevsel önlemlerin tümüne Biyogüvenlik denir.
7. Replikasyonun başlangıç noktasına Replikasyon orijini denir.
8. Bakteri üremesini engelleyen veya bakterileri öldüren biyosentetik kökenlerine göre doğal, yarı sentetik ya da sentetik biyoteknolojik ürünlere Antibiyotikler denir.
9. Proteinler ile birlikte rRNA ribozomun yapısına katılır.
10. Hasarlı veya işlevini yitirmiş bir organın yerine doku mühendisliği yoluyla mekanik ve biyomalzemelerden üretilen organlara Yapay organ denir.
Aşağıdaki ifadelerde DNA, RNA ve protein sentezine ait bazı özellikler verilmiştir. İfadelerden DNA’ya ait olanların başına ”D’; RNA’ya ait olanların başına “R” ve protein sentezine ait olanların başına da “PS” yazınız. (Virüsler hariçtir.)
11. (PS) Kodon-antikodon eşleşmesi vardır.
12. (R) Yapısında urasil bazı bulunur.
13. (D) Kendini eşleyebilir.
14. (R) Kendini eşleyemez.
15. (R) Tek zincirden oluşur.
16. (D) Çift zincirden oluşur.
17. (PS) AUG kodonu ile başlar.
18. (D) Üzerinde genler bulunur.
19. (D, R) Ökaryotların çekirdeğinde, sitoplazmasında, mitokondri ve kloroplast gibi organellerinde bulunur.
20. (R) Üç çeşidi vardır.
21. (D) Protein sentezine şifre verir.
22. (PS) Ribozom organeli görev alır.
23. (D) Yapısında deoksiriboz şekeri vardır.
24. (D) Hücrenin yönetici molekülüdür.
25. (PS) Amino asitler kullanılır.
26. (PS) Monomerler arasında peptit bağı kurulur.
Aşağıda yapılandırılmış gridde (harflendirilmiş kutucuklar) nükleik asitler, protein sentezi, genetik mühendisliği ve biyoteknoloji ile ilgili kavramlar verilmiştir. Kutucuktaki harfleri kullanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.
27. Replikasyon, onarım ve rekombinasyon sırasında DNA parçalarını birbirine bağlayan enzim hangisidir? (j)
28. Deney ve araştırmalarda kullanılmaya uygun özellikleri taşıyan canlılar hangileridir? (f)
29. Nükleotidin yapısında yer alan baz ve şekerden oluşan yapı hangisidir? (n)
30. Replikasyon sırasında yeni sentezlenecek zincirin ucuna nükleotit ekleyen enzim hangisidir? (a)
31. Yenilenme gücü yüksek olan in vivo ve uygun in vitro ortamlarda sürekli bölünebilen ve farklı hücre tipine dönüşebilen farklılaşmamış hücreler hangileridir? (b)
32. Protein sentezini başlatan mRNA kodonu hangisidir? (g)
33. DNA ile birlikte nükleozom yapısını oluşturan proteinler hangileridir? (i)
34. Birbirine fosfodiester bağlarıyla bağlanmış nükleotit zinciri hangisidir? (ö)
35. Canlılarda bulunan işlevi ve yapısı bozuk genlerin tespit edilerek değiştirilmesi ve onarılmasını sağlayan uygulamalar hangileridir? (p)
36. DNA sentezinde görev alan enzimler hangileridir? (a, j ve ı)
37. Bir ailedeki genetik bir bozukluğun araştırılması, tanısı, testleri ve tedavisini içeren genetik danışman ve danışanlar arasında sürdürülen kapsamlı iletişim süreci hangisidir? (a, j ve ı)
38. Bakteri, virüs, parazit ve tümör hücrelerine karşı bağışıklık sistemi tarafından oluşturulan doğal proteinler hangileridir? (e)
39. İnsanların bütün genlerinin haritalandırılmasının ve anlaşılmasının amaçlandığı proje hangisidir? (ğ)
40. Aynı türün iki farklı arı dölünün çaprazlanmasından ya da iki farklı türün çaprazlanmasında elde edilen yavru hangisidir? (r)
41. Canlı organizmaların kullanımı ile ilgili etik konular üzerinde karar verme çalışmaları hangileridir? (ş)
42. Chase ve Hersheynin yaptıkları deneyi iki faj grubu ile gerçekleştirmişlerdir. İlk gruptaki virüslerin DNA’sını işaretleyebilmek için fosfatın radyoaktif izotopunu (32P), ikinci gruptaki virüslerin protein kılıfını işaretleyebilmek için de kükürdün radyoaktif izotopunu (35S) kullanmışlardır. İşaretlenmiş bakteriyofajları ayrı ayrı E. coli bakterileriyle aynı ortama koymuşlar ve bir süre bakteriyofajların bakteri içinde çoğalmasını beklemişlerdir. Son aşamada ise tüpleri santrifüjleyerek konsantre hücre içeren çökelti elde etmişler ve tüplerin dibindeki çökeltinin ve üstte kalan sıvının radyoaktivitesini ölçmüşlerdir. Deneylerinin sonuçlarını aşağıdaki grafikte göstermişlerdir.
a) Chase ve Hershey deneyde neden radyoaktif izotopları kullanmışlardır? Açıklayınız.
Cevap: Kalıtımda rol oynayan molekülün DNA mı yoksa protein mi olduğu sorusunu cevaplayabilmek için radyoaktif izotoplama yöntemi kullanılmıştır.
b) Tüpün üst kısmındaki sıvıda hangi radyoaktif molekülün yoğunluğu daha fazladır? Bu neyi kanıtlar?
Cevap: 35S fazladır. Bakteriyofajların protein kılıflarının bakteri içine girmediğini kanıtlar.
c) Tüpün dibine çöken kısımdaki radyoaktiviteyi gösteren grafiği çizerek yorumlayınız.
ç) Kalıtsal bilgi proteinler tarafından taşınsaydı tüpün dibine çöken kısımdaki grafik nasıl olurdu? Çizerek yorumlayınız.
43. “DNA kendini nasıl eşler?” sorusu bilim insanları tarafından deneylerle açıklanmaya çalışılmıştır. Üç model ileri sürülmüştür. Bu hipotezler; parçalı eşleme, tam korunumlu eşleme ve yarı korunumlu eşlemedir. Matthew Melson ve Franklin Stalh yaptıkları deneyle DNA’nın yarı korunumlu eşlendiğini kanıtlamışlardır. Deneylerinin sonuçları aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
a) Deneyde azot atomunun ve izotoplarının kullanılmasının nedeni nedir?
Cevap: Farklı ağırlıkta DNA elde etmek için 14N ve 15N kullanılmıştır.
b) Parçalı eşleşme modeli neden çürütülmüştür?
Cevap: İkinci replikasyondan sonra bir hafif bir de hibrit (melez) bant meydana gelmiştir. Eğer dispersif model doğru olsaydı tek hibrit bant meydana gelirdi.
c) Bakteriler, 14N’lü ortamda çoğaltılıp 15N’li ortama aktarılsaydı deney sonucu nasıl olurdu?
Cevap: Sonuç değişmezdi.
Aşağıdaki 44 ve 45. soruları metinlerden yararlanarak cevaplayınız.
44. Erwin Chargaff, sitozinin hücre içindeki sayısının guanin sayısına eşit olduğunu kanıtlamış timin sayısının adenin sayısına eşit olduğunu göstermiştir. A ve T arasında ikili, G ve C arasında üçlü zayıf hidrojen bağları vardır. Hidrojen bağları sayısının fazla olduğu DNA’lar ısıya daha dayanıklıdır. Farklı canlılarda eşit sayıda nükleotit içeren DNA parçalarının nükleotit oranları analiz edildiğinde aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır.
a) Hangi canlının DNA’sının iki ipliğini birbirinden ayırmak için gerekli ısı miktarı daha yüksektir? Nedenini açıklayınız.
Cevap: DNA’daki çift sarmalın dayanıklılığı GC/AT oranına bağlıdır. GC/ AT >1 ise üçlü bağ sayısı fazladır. Bu durumda B canlısının DNA’sı en dayanıklıdır.
b) C canlısının A-T nükleotitlerinin hücredeki oranı nedir? Nedenini açıklayınız.
Cevap: % 40’dır. Çünkü DNA’daki tüm nükleotitlerin toplamı (A + T + G + C) = 1’dir.
45. Moleküler biyoloji teknolojisinin temelini oluşturan gen, izole edilebilen ve çoğaltılabilen bir üründür. Gen izolasyonu ve çoğaltılması, canlı bir hücrede kopyalanabilen vektör veya bir DNA molekülünün içine ilgili genin yerleştirilmesi ve klonlanması ile gerçekleştirilir. Farklı kaynaklı bu iki DNA birleştirilerek yeni bir DNA molekülü oluşturulur. Doğada kendiliğinden oluşamayan, genellikle farklı bir biyolojik türden elde edilen DNA moleküllerinin genetik mühendislik teknolojisiyle kesilmesi ve elde edilen bu farklı DNA parçalarının birleştirilmesi işlemine rekombinant DNA teknolojisi denir. Rekombinant DNA teknolojisi ile üretilmiş ürüne rekombinant DNA adı verilir.
a) Rekombinant DNA teknolojisinde niçin vektör kullanılır? Canlıya ait proteinin sentezinden sorumlu geni aktarmak için vektör olarak hangi yapılar kullanılabilir? Yazınız.
Cevap: Protein sentezinden sorumlu geni aktarmak için vektör kullanılır. Bakteri plazmitleri kullanılır.
b) Yukarıdaki metinden hareketle biyoteknolojik yöntemlerle üretilmiş rekombinat DNA içeriğinde hangi yapıların bulunduğunu yazınız.
Cevap: Aktarılmak istenen geni içeren plazmit (rekombinant DNA)
Aşağıdaki soruları yönergelerine uygun şekilde cevaplayınız.
46. DNA’nın yapısıyla ilgili verilen şekilde harflerle gösterilen kısımların adlarını yazınız.
a. Timin
b. Sitozin
c. Guanin
ç. Glikozit bağı
d. Fosfoester bağı
e. Hidrojen bağları
47. Aşağıda hücrede protein sentezi ile ilgili verilen şekil üzerinde harflerle gösterilen yapı ve olayların adlarını uygun boşluklara yazınız.
a. DNA
b. Transkripsiyon
c. mRNA
ç. Çekirdek
d. mRNA’nın sitoplazmaya geçmesi
e.Sitoplazma
f. Translasyon
g. Polipeptit
48. Aşağıda bir polipeptit sentezine katılan dört farklı amino asidin kodon ve antikodonları verilmiştir. A amino asidi — CCG antikodonu B amino asidi — ACU kodonu C amino asidi — GGU kodonu D amino asidi — UUG antikodonu Buna göre sentezlenen polipeptit zincirinde A-B-C-D-A amino asit sıralaması olduğuna göre şifre veren DNA zincirinin ilgili bölümünde kaç tane pirimidin nükleotiti bulunur?
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11
Cevap: C
49. 100 aminoasit kullanılan bir protein sentezinde
I. En fazla kodon çeşit sayısı
II. mRNA çeşit sayısı
III. tRNA sayısı
hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? (Stop kodon hesaba katılacaktır.)
A) 1 62 100
B) 62 1 1 00
C) 1 1 00 61
D) 64 1 1 00
E) 64 1 61
Cevap: B
50. DNA→mRNA → Polipeptit Yukarıda polipeptit sentezinin şeması verilmiştir. Buna göre verilen ifadelerden hangisi doğrudur?
A) 1. olay sırasında hücredeki ribonükleotit sayısı artar.
B) 1. olayda sentezlenecek proteinin şifresi tRNA’ya aktarılır.
C) 2. olayda amino asitler arasında fosfoester bağı kurulur.
D) 2. olay transkripsiyondur.
E) 2. olay ökaryot hücrenin sitoplazmasında gerçekleşir.
Cevap: E
51.
A amino asidi — GUC, UCU, CAU
B amino asidi — AGA, AGG, CGU, CGC,
ACA C amino asidi — GUU, GUA, GCA,
GUG D amino asidi — UGC, UGU
Yukarıda verilen amino asit çeşitlerinden sentezlenen bir proteinin yapısına 4 tane A, 2 tane C, 5 tane B, 3 tane D amino asitleri katıldığına göre bu protein sentezinde en az ve en çok kaç tRNA çeşidi görev almıştır? (Başlangıç kodonu hariçtir.)
A) 5 12
B) 6 11
C) 4 14
D) 5 11
E) 4 12
Cevap: E
52. Kök hücrelerle ilgili
I. Uygun bir büyüme ortamında çoğaltılabilir.
II. Embriyonik kök hücrelerin daha hızlı çoğalma ve daha fazla hücre tipine dönüşebilme yetenekleri vardır.
III. Kök hücreler deri, kemik iliği ve yağ dokuda bol miktarda bulunur.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
Cevap: E
53. Biyoteknolojik araştırmalarda kullanılan model organizmaların seçiminde hangi özellik tercih edilmez?
A) Gen haritasının çıkartılmış olması
B) Hayat döngüsünün uzun olması
C) Genomunun küçük olması
D) Kolay yetiştirilebilmesi
E) Etik açıdan sorun oluşturmaması
Cevap: B
54. Aşağıda DNA ve RNA molekülleri ile ilgili verilen bilgilerden hangisi doğrudur?
A) Yalnız mRNA, DNA üzerinden sentezlenir.
B) DNA ve RNA çeşitlerinin tümünde hidrojen bağları bulunur.
C) DNA’daki guanin bazı yerine RNA’da urasil bazı bulunur.
D) Nükleik asitlerin yapısına toplam 8 çeşit nükleotit katılır.
E) Fosfoester bağlar yalnızca DNA’da bulunur.
Cevap: D
55. Tabloda verilen amino asit ve antikodonlarla ilgili
I. Metiyonin amino asidini AUG kodonu şifreler.
II. Bir antikodon çeşidi, birden fazla amino asidi şifreleyebilir.
III. Bir amino asidi birden fazla antikodon çeşidi şifreleyebilir.
IV. Tirozin aminoasidini şifreleyen anlamlı zincirde timin nükleotiti bulunmaz.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) I ve II B) II ve III C) I ve V D) II ve IV E) III ve IV
Cevap: D
56. Ökaryot hücrelerde protein sentezi sırasında gerçekleşen
I. mRNA nükleotitleri arasında fosfodiester bağların oluşturulması
II. mRNA’nın çekirdekten çıkıp sitoplazmadaki ribozomun küçük alt birimine bağlanması
III. Amino asitler arasında peptit bağlarının kurulması
IV. tRNA’nın antikodonunun mRNA’nın kodonu- na hidrojen bağıyla bağlanması
olaylarının meydana gelme sırası aşağıdakiler- den hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) I – IV – III – II
B) I- II – IV – III
C) II – IV – I – III
D) IV – II – III – I
E) II – I – III- IV
Cevap: B
57. Gen klonlama çalışmasının basamakları karışık olarak aşağıda verilmiştir.
I. Oluşan rekombinant vektör DNA’nın alıcı hücreye aktarılması
II. Rekombinant DNA molekülünün çok sayıda kopyasının oluşması
III. Gen taşıyan DNA’nın saf olarak elde edilmesi
IV. Genin çıkarılması, gen taşıyan DNA’nın kesim (restriksiyon) enzimi ile kesilmesi
V. Taşıyıcı (vektör) DNA’nın elde edilmesi ve aynı restriksiyon enzimi ile kesilmesi
Buna göre çalışma basamakları, hangi seçenekte doğru olarak sıralanmıştır?
A) I – II – V – III – IV B) I – III – IV – II – V C) II – III – V – IV – I
D) III – I – V – II – IV E) III – IV – V – I – II
Cevap: E
58. Bir bilim insanı, bir balık fosilinin DNA’sını yakın akraba olduğunu düşündüğü bir balık türünün DNA’sı ile karşılaştırmak istemektedir. Fosil balığa ait DNA’nın miktarının artırılması için aşağıdaki yöntemlerden hangisi kullanılmalıdır?
A) Gen terapisi B) Agaroz jel elektroforez C) Kök hücre tekniği
D) Polimeraz zincir reaksiyonu E) Poliploidi yöntemi
Cevap: D
59. Aşağıda verilen biyoteknolojik uygulamaların kullanım alanları ile ilgili örneklerden hangisi yanlıştır?
A) Polimeraz zincir reaksiyonu yöntemiyle az miktarda DNA örneği çoğaltılabilir.
B) Transgenik canlı kullanılarak şeker hastaları için insülin hormonu üretilebilir.
C) Klonlama ile bir canlının kopyası üretilebilir.
D) Transgenik canlı ile kirli suların temizlenmesi sağlanır.
E) Polimeraz zincir reaksiyonu yöntemiyle böceklere dirençli bitkiler üretilebilir.
Cevap: E
60.
I. Büyüme hormonu geninin sağlıklı insandan elde edilip bakteriye klonlanması
II. İstenilen özelliklere sahip sperm ve yumurtanın yapay olarak birleştirilmesi
III. Fermantasyon ile peynir yapımı
IV. Kök hücre yöntemiyle elde edilen sinir hücreleri sayesinde sinir hastalıklarının tedavi edilmesi
Yukarıdaki ifadelerden hangileri modern teknoloji çalışmalarına örnek olarak verilebilir?
A) I, II B) I, II, III C) I, II, IV D) II, III, IV E) I, II, III, IV
Cevap: C
61.
I. Peptit bağlarının oluşması
II. Fosfoester bağlarının oluşması
III. mRNA’nın ribozoma bağlanması
IV. RNA polimeraz enziminin çalışması
olaylarından hangileri transkripsiyonda meydana gelir?
A) Yalnız I B) II ve III C) II ve IV D) I, II ve III E) I, III ve IV
Cevap: C
62. Çileklere soğuğa dayanıklılık geni aktarılması işlemi aşağıdaki hangi uygulama alanına girer?
A) Kök hücre tekniği B) Canlı klonlama C) DNA parmak izi
D) Genetik mühendisliği E) Klonlama
Cevap: D
63. DNA’ya ait bazı bilgiler aşağıda verilmiştir.
I. Kendini eşleyebilmesi
II. İki zincirin zayıf hidrojen bağlarıyla bağlı olması
III. Nükleotit diziliminin bireye özgü olması DNA parmak izi yöntemi kalıtsal hastalıkların tanısında kullanılmaktadır.
Bu yöntemin güvenilir olması DNA’nın hangi özelliğine dayanmaktadır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: C
64. Radyoaktif azot içeren kültür ortamında E. coli bakterilerinin bir süre çoğalması bekleniyor. Oluşan yeni bakterilerin RNA’larındaki
I. Fosfat
II. Guanin
III. Timin
IV. Riboz
moleküllerinden hangisinin ya da hangilerinin yapısında radyoaktif izotoplu azot bulunabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve IV
Cevap: B
65. Hücredeki genetik materyalin organizasyon basamaklarının büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Nükleotit-Kromozom-Gen-Üçlü şifre
B) Kromozom-DNA-Gen-Nükleotit
C) Üçlü şifre-Gen-Nükleotit-Kromozom
D) Kromozom-Nükleotit-Gen-DNA
E) Nükleotit-Üçlü şifre-Kromozom-Gen
Cevap: B
66. Bir DNA molekülünün şifre veren ipliğinden sentezlenen mRNA’daki sitozin ve adenin nükleotit sayıları ile karşı iplikteki timin sayısı bilindiğine göre
I. mRNA’daki urasil sayısı
II. Sentezde görev yapan DNA’daki toplam hidrojen sayısı
III. DNA’daki toplam timin sayısı
IV. DNA’daki toplam fosfat sayısı
niceliklerinden hangileri bulunabilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, III ve IV E) II, III ve IV
Cevap: B
67. Bir lale bitkisinin kök hücrelerinden klonlama sonucu oluşan iki farklı lale bitkisinin
I. Gen çeşidi
II. Fotosentez hızı
III. Hücre sayısı
özelliklerinden hangisi ya da hangileri farklı olamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap: A