5. Ünite Ölçme ve Değerlendirme
A- Ünitenin kavramları ile ilgili aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
(Düyûn-ı Umûmiye) 1. Osmanlı Devleti’nde Genel Borçlar İdaresi.
(Kamuoyu) 2. Bir konuyla ilgili halkın genel düşüncesi, halkoyu.
(Metropol) 3. Yoğun insan nüfusuna sahip, çevresindeki diğer şehirlere göre kültürel ve ekonomik açıdan gelişmiş yerleşim merkezi.
(Karantina) 4. Bulaşıcı bir hastalığın yayılmasını önlemek için belli bir bölgenin veya yerin kontrol altında tutulup giriş çıkışların engellenmesi biçiminde uygulanan sağlık önlemi.
(Monopol) 5. Tekelcilik (Eş anlamlısı).
(Demografi) 6. Nüfus bilimi.
(Basın) 7. Gazete, dergi gibi belirli zamanlarda çıkan yazılı yayınların bütünü, matbuat.
(Mülteci) 8. Göçmen (Eş anlamlısı).
(Mecmua) 9. Dergi (Eş anlamlısı).
(Sansür) 10. Her türlü yayının, sinema ve tiyatro eserinin hükümetçe önceden denetlenmesi işi, sıkı denetim.
B. Aşağıda verilen çoktan seçmeli sorulan cevaplayınız.
Yukarıda çeşitli dönemlerde Osmanlı Devleti’ne yapılan göçlerle ilgili verilen tablodan hareketle 1 ve 2. soruları cevaplayınız.
1. Tabloya göre,
I. En çok göç Balkanlardan yapılmıştır.
II. Göçlerin yaşanmasında Rusların rolü söz konusudur.
III. 93 Harbi ve Balkan Savaşları göçleri tetiklemiştir.
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
2. Tablodan hareketle,
I. Osmanlı Devleti’nin sınırları daralmasına rağmen nüfusu artmıştır.
II. Anadolu’ya yapılan göçlerde Balkan Savaşlarının kaybedilmesi etkili olmuştur.
III. Göçler, Kafkaslar ve Balkan topraklarında Müslüman nüfusun azalmasına neden olmuştur
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
3. XIX. yüzyılda işlek bir limanı ve Avrupa ile demir yolu bağlantısı olan Osmanlı Devleti’nin en önemli şehirlerinden Selânik’te Türkler ile Rum, Bulgar, Sırp, Yahudi ve Ermeniler bir arada yaşıyordu. Bu durumun aşağıda verilenlerden hangisine ortam hazırladığı savunulamaz?
A) Şehir nüfusunun artmasına
B) Şehirde kültürel birliğin sağlanmasına
C) Bölgenin milliyetçilik akımından etkilenmesine
D) Şehrin kültürel açıdan gelişmesine
E) Ticari faaliyetlerin bölgede yoğunluk kazanmasına
Cevap: B
4. Osmanlı padişahlarından Sultan II. Mahmut Dönemi’nde, Takvim-i Vekâyi adıyla resmî bir gazete çıkarılmıştır.
Buna göre,
I. Osmanlı halkında millî bilincin uyandırılması hedeflenmiştir.
II. Osmanlı tebaasının demokratik istekleri dikkate alınmıştır.
III. Osmanlı toplumunda kamuoyu oluşturulması amaçlanmıştır
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
5.
Osmanlı Padişahı Sultan II. Mahmut Dönemi’nde, Anadolu’dan İstanbul’a gelecek olan kişiler için “mürur tezkiresi” (geçiş belgesi) alma zorunluluğu getirilmişti. Buna göre, Anadolu ve Rumeli’deki kent yöneticileri İstanbul’a gitmek isteyen vatandaşlara önce kapsamlı bir soruşturma yapar, bu soruşturma neticesinde İstanbul’a girmelerinde sakınca bulunmayan vatandaşlara geçiş belgesi verirlerdi. Bunun yanında İstanbul’a gelen vatandaşlara, iş buluncaya kadar kentte hatırlı bir kişinin kefil olması zorunluluğu da getirilmişti. Bu uygulamanın aşağıdakilerden hangisine yönelik olduğu söylenemez?
A) Müslümanlar ile gayrimüslimler arasındaki nüfus oranını dengelemek
B) Ülkede kontrolsüz göç yaşanmasını engellemek
C) İstanbul’da işsizliği kontrol altına almak
D) İstanbul’da çıkabilecek sosyal problemleri önlemek
E) İstanbul nüfusunun doğal artış hızını korumak
Cevap: A
6. Yukarıda Balkan Savaşları sonrası Anadolu’ya yapılan zorunlu göçlerle ilgili görsel verilmiştir.
Buna göre,
I. Balkan göçleri çok zorlu şartlarda yapılmıştır.
II. Göçlerden kadın ve çocuklar olumsuz etkilenmiştir.
III. Balkan Savaşları, bölge halkının mağduriyetine sebep olmuştur,
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve III. D) I ve II. E) I, II ve III.
Cevap: E
7. 28 Muharrem 1299 (20 Aralık 1881) tarihinde bir kararname ile alacaklıların menfaatini korumak ve borçların ödenmesini bir plan dâhilinde yürütmek üzere İngiliz, Fransız, Alman, Avusturya, İtalya, Hollanda ve Osmanlı alacaklılarını temsilen birer üyeden oluşan “Düyûn-ı Umûmiye İdaresi” kurulmuştur.
Bu durumun Osmanlı Devleti’nde;
I. Ekonomik bağımsızlığının zedelenmesi,
İl. Sanayi yatırımlarının tamamen durması,
III. Ekonomisinin önemli bir kısmının kademeli olarak yabancıların denetimine girmesi
gelişmelerinden hangilerine neden olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve III. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
8. XIX ve XX. yüzyıllarda Rusların baskıları sonucu Kafkaslardan, Balkan Savaşları sonrasında ise Makedonya çevresi ve Bulgaristan’dan Anadolu’ya büyük göçler yaşanmıştır. Bu göçlerin Osmanlı Devleti’ne etkileri ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi söylenemez?
A) Osmanlı ekonominin bozulmasına yol açmıştır.
B) Osmanlı nüfus oranında önemli artış yaşanmıştır.
C) Şehirlerde toplumsal karışıklıkların yaşanmasına neden olmuştur.
D) OsmanlI egemenlik anlayışını değiştirmiştir.
E) Sağlık ve altyapı sorunlarının artmasına sebep olmuştur.
Cevap: D
9. XIX. yüzyılda başta Anadolu olmak üzere Osmanlı topraklarına yoğun göçler yaşanmıştır.
Bu göçlere bağlı olarak;
I. barınma,
II. beslenme,
III. sağlık,
IV. konut
sorunlarından hangilerinin ortaya çıktığı savunulabilir?
A) I ve II. B) II ve III. C) I, II ve III. D) II, III ve IV. E) I, II, III ve IV.
Cevap: E
10. XIX. yüzyılda Osmanlı basın-yayın hayatı ile ilgili yukarıda verilen tablodaki yanlışlığın giderilmesi için hangi yayın adları yer değiştirmelidir?
A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. D) III ve IV. E) II ve IV.
Cevap: D
11. Yukarıda XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nin başkenti olan İstanbul’un Galata semti ile ilgili bir görsel verilmiştir.
Görsele göre,
I. Ulaşımda tramvay da kullanılmıştır.
II. Ulaşım hizmetleri tamamen modern yöntemlerle yapılmıştır.
III. Kara ve deniz yolu ulaşımından faydalan 11 m iştir.
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.
Cevap: D
12. XIX ve XX. yüzyıllardaki savaşların kaybedilmesine bağlı olarak Osmanlı sınırları daralırken kaybedilen bölgelerden Anadolu’ya yapılan zorunlu göçler neticesinde nüfusta önemli artış yaşanmıştır.
Buna göre Anadolu’ya yapılan göçlere;
I. Kırım,
II. 93 Harbi,
III. Balkan,
IV. Trablusgaıp,
savaşlarından hangilerinin neden olduğu savunulabilir?
A) I ve II. B) II ve III. C) I, II ve III. D) II, III ve IV. E) I, III ve IV.
Cevap: C
13. Tanzimat Dönemi’nde Güllü Agop, ilk Osmanlı tiyatrosunu faaliyete geçirmiş, bunu Adana ve Bursa’da şehir tiyatrolarının kurulması takip etmişti. Diğer yandan Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı tiyatro eseri halkın büyük ilgisini çekmişti. Buna göre aşağıda verilen yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Geleneksel eğlence anlayışı tamamen sona ermiştir.
B) Tiyatronun gelişiminde özel teşebbüsün payı büyük olmuştur.
C) Halkın eğlence anlayışında değişiklikler yaşanmıştır.
D) Tanzimat Dönemi’nde Batılılaşma hareketleri ivme kazanmıştır.
E) Yeni kültür anlayışı halkın beğenisini kazanmıştır.
Cevap: A
14. XIX. yüzyıldan itibaren İstanbul’da ulaşımda buharlı gemi, tren ve tramvayın kullanılması istasyon, rıhtım, depo ve otellerin yapılmasına neden oldu.
Bu durumun;
I. Şirket-i Hayriye’nin kurulması,
II. Anadolu ve Rumeli arasında deniz ulaşımının hızlanması,
III. İstanbul’un ulaşım sorununun tamamen çözülmesi
gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
15. XIX. yüzyılda Avrupa’da yaşanan siyasi ve toplumsal kargaşa ortamından kurtulmak isteyen birçok millet Osmanlı topraklarına sığınmıştır. Bu durumun Osmanlı Devleti’ne etkileri ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Demografik yapısında değişiklik olmuştur.
B) Sınırları içerisinde Müslüman nüfus azalmıştır.
C) Konut, su ve altyapı ihtiyacı artmıştır.
D) Göçmenlerle yerli halk arasında anlaşmazlıklar yaşanmıştır.
E) Güvenlik sorunları artmıştır.
Cevap: B
16. Osmanlı Devleti’nde ilk kez hangi padişah döneminde dış borç alınmıştır?
A) Sultan II. Abdülhamit
B) Sultan II. Mahmut
C) Sultan Abdülmecit
D) Sultan Abdülaziz
E) Sultan III. Selim
Cevap: C
17. Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılda endüstriyel üretime geçişte birtakım zorluklar yaşamıştır. Bu durumun yaşanmasında aşağıda verilenlerden hangisinin etkili olduğu söylenemez?
A) Rusya ile yapılan uzun süreli savaşların getirdiği mali sıkıntılar
B) Sanayi alanında yetişmiş yeterli personelin olmayışı
C) Avrupa’daki teknolojik gelişmelerin takip edilmemesi
D) Yerli müteşebbislerin yatırım yapmasına izin verilmemesi
E) Sanayileşmeye yönelik uzun vadeli stratejiler üretilememesi
Cevap: D
18. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihat ve Terakki Fırkası iktidara gelmiş, bu dönemde giderek güçlenen milliyetçilik düşüncesi, Osmanlı aydınlarının iktisadi fikirlerini de etkilemiştir. Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi İttihat ve Terakki Cemiyetinin millî ekonomik politikaları arasında gösterilemez?
A) Teşvik-i Sanayi Kanunu’nu çıkarma
B) Koruyucu bir dış ticaret politikası uygulama
C) Türk ve Müslüman burjuvazi oluşturma
D) Yerli şirketlerin kurulmasını teşvik etme
E) Kapitülasyonları tek taraflı kaldırma
Cevap: A
19. Tabloya göre,
I. En çok yatırım ulaşım alanında yapılmıştır.
II. XIX. yüzyılda yabancılar her alanda yatırım yapmışlardır.
III. Kent hizmetlerine yönelik yatırımlarda zamanla düşüş yaşanmıştır,
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve III. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
20. Tablodan hareketle,
I. Osmanlı Devleti’ne ait madenler yeterince değerlendirilememiştir.
II. XX. yüzyılda ticaret, maden ve sanayi alanlarında yabancı yatırımları genel olarak azalmıştır.
III. XIX. yüzyılda liman hizmetlerine yönelik yabancı yatırımı söz konusu değildir,
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) I ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
21. Sanayi İnkılabı sonrası gelişen Avrupa ekonomisi karşısında Osmanlı Devleti, zayıflayan sanayisini güçlendirmeye yönelik birtakım tedbirler almıştır. Aşağıda verilenlerden hangisi Osmanlı Devleti’nin almış olduğu tedbirler arasında gösterilemez?
A) Sergi-i Umumi-i Osmani’nin açılması
B) Kapitülasyonların yaygınlaştırılması
C) Islah-ı Sanayi Komisyonu’nun kurulması
D) Demir yolu projelerinin hayata geçirilmesi
E) Sanayi mekteplerinin açılması
Cevap: B
22. XIX. yüzyıldan itibaren Osmanlı ekonomisinin dışa bağımlılığının daha da artmasında;
I. İngilizlerle Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi’nin imzalanması,
II. Avrupalıların alacaklarına karşılık Düyûn-ı Umûmiyenin kurulması,
III. İttihat ve Terakki hükümetlerinin millî bir politika yürütmeleri
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
23.
• Osmanlı Devleti’nde ürün ve mallardaki tekel sistemi kaldırılacak ve İngilizler istediği ham maddeyi satın alabileceklerdir.
• Herhangi bir malı Osmanlı Devleti’nde satın alan İngiliz tacir, bütün iç gümrüklerin bedeli olarak malın kıymeti üzerinden %9 vergi ödeyecek. Şayet bu mal satılacak olursa %3 oranında ek vergi ödeyecektir.
Yukarıda Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında 1838’de imzalanan Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi’nin bazı maddeleri verilmiştir.
Bu maddelerden hareketle aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Lonca teşkilatının işlerliğini yitirdiğine
B) Osmanlı esnafının yeterince ham madde bulamadığına
C) İngilizlere diledikleri miktarda ham maddeyi satın alma imkânı verildiğine
D) Osmanlı pazarlarının büyük ölçüde yabancıların denetimine geçtiğine
E) Osmanlı esnafının yabancı tüccarlarla rekabet edemediğine
Cevap: B
C. Aşağıda verilen ifadelerin başına ifade doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
1. (D) Gazete ve dergilerin basın-yayın hayatında yer alması kamuoyu kavramının oluşumunda etkin rol oynamıştır.
2. (Y) Osmanlı Devleti’nde çıkarılan “Tercüman-ı Ahval” ilk resmî Türkçe gazetedir.
3. (D) Sanayi Devrimi’nin etkisiyle Avrupa’nın önemli şehirlerinde hava kirliliği ve konut sıkıntısı gibi sorunlar yaşanmıştır.
4. (D) İmparatorluktan ulus-devlete giden süreç Sanayi Devrimi ile başlamıştır.
5. (Y) Osmanlı Devleti, ilk dış borcu 93 Harbi sırasında Fransa’dan almıştır.
6. (D) Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde endüstriyel üretime geçiş sürecinde yaşanan zorluklardan biri de gerekli sermaye birikiminin olmamasıdır.
7. (D) Osmanlı idarecileri, sanayi ve ticareti geliştirmek amacıyla İstanbul’da Sergi-i Umumi-i Osmani gibi uluslararası sanayi fuarları ve sergileri düzenlemişlerdir.
8. (Y) İttihat ve Terakki hükümetleri, millî iktisat politikasına yönelik çalışmalarında Fransız ekolünden etkilenmişlerdir.
Ç. Aşağıdaki sorulan şiir ve görselden hareketle cevaplayınız.
BALKAN GÖÇÜ
“Elveda” diyerek gider soydaşım
Ana yurt yolcusu ona ne denir?
Gözü yaşlı kalır köyde kardaşım
Kader böyleymiş elden ne gelir?
Anneler yollarda evlat kucakta
Hıçkırık sesleri köşe bucakta
Baykuş yuva yapmış sönen ocakta
Kader böyleymiş elden ne gelir?
Açılır kapanır göçmenler yolu
Bağlanır dostların hep eli kolu
Ötme bülbül içim dert dolu
Kader böyleymiş elden ne gelir?
1. Balkan göçlerinin insanlar üzerinde ne gibi etkileri olmuştur?
Cevap: Balkan göçleri, insanlar üzerinde derin duygusal ve sosyal travmalar yaratmış, aileleri ve toplumları zor durumda bırakmıştır.
2. Göçler sırasında ne gibi zorluklar yaşanmıştır?
Cevap: Göçler sırasında insanlar evlerini terk etmek zorunda kalmış, sevdiklerini kaybetmiş ve ağır yaşam koşullarına maruz kalmışlardır.
Aşağıdaki soruları metne göre cevaplayınız.
Sultan II. Abdülhamit 1876 Anayasası’na göre kurulan Meclis-i Umûmiyi açış nutkunda şu ifadelere yer vermiştir:
— Babam Abdülmecit Tanzimat’ı başlatıp ülkenin huzur içinde refaha ulaşması için gereken her tedbiri almış, işler de iyiliğe gider olmuşken Kırım Savaşı çıktı. Savaş dolayısıyla harcamalar arttı. O zamana değin kimseye “bir akçe borcu olmayan” hâzinemiz borçlanmak durumunda kaldı. Borç kapısı işte böyle açıldı. Ama iç ve dış gailelerin sonu gelmedi. Devlet mali sıkıntıyı yenemedi. Ödemeler durduruldu. Bu tutum, dürüst bir hareket sayılmaz. Borç yaparak finansman, o günü, o anı kurtarır ama geleceği sıkıntıya sokar. Bu sıkıntı bizim tahta çıktığımız şu anda bütün ağırlığıyla karşımızdadır. Biz, istibdat idaresine son vermeyi, meşveretin bütün bu güçlükleri yenmeye kadir olacağına inandığımız için karar verdik. Hepinizden ricam şudur: El ve gönül birliği ederek gerekli tedbirleri alın. Çıkması yararlı olacak yasaları çıkarın. Mali reform yapın. Ülkeyi bu sıkıntılı durumdan kurtarın.
1. Osmanlı Devleti’nin dış borç alımında hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: Osmanlı Devleti’nin dış borç alımında Kırım Savaşı ve bu savaş sonucu artan harcamalar etkili olmuştur.
2. Sultan II. Abdülhamit’in, dış borç alımına yönelik endişeleri nelerdir?
Cevap: Sultan II. Abdülhamit, dış borç alımının sadece anlık finansal sorunları çözdüğünü, ancak geleceği sıkıntıya soktuğunu belirtmektedir.
3. Sultan II. Abdülhamit, ülkeyi ekonomik sıkıntıdan kurtarabilmek için ne gibi tedbirler alınması gerektiğini savunmaktadır?
Cevap: Sultan II. Abdülhamit, mali reformların yapılması, yararlı yasaların çıkarılması ve gerekli tedbirlerin el birliği ile alınmasını savunmaktadır, bu sayede ülkenin ekonomik sıkıntıdan kurtulabileceğini ifade etmektedir.
E. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazınız.
1. Şirket-i Hayriye sayesinde Anadolu ve Rumeli arasında deniz ulaşımı önemli ölçüde hızlanmıştır.
2. Osmanlı Devleti, kaybettiği topraklardan Anadolu’ya göç eden kitlelerin sorunlarını gidermek amacıyla çeşitli dönemlerde muhacir komisyonları kurmuştur.
3. Fatma Aliye öncülüğünde yayımlanan “Hanımlara Mahsus Gazete” 1895’ten itibaren yayın hayatına başlamıştır.
4. Ulus-devlet anlayışının gelişmesinde Fransız İhtilali bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.
5. Tanzimat Dönemi’nde Güllü Agop tarafından ilk modern Osmanlı tiyatrosu kurulmuştur.
6. Anadolu’ya XIX. yüzyıl sonlarından itibaren Kafkas XX. yüzyıl başlarından itibaren Balkan göçleri yaşanmıştır.
7. XIX. yüzyılda Osmanlı yöneticileri, yerli sanayiyi korumaya ve geliştirmeye yönelik Islah-ı Sanayi Komisyonu’nu faaliyete geçirmişlerdir.
8. 20 Aralık 1881 tarihinde bir kararname ile Osmanlı Devleti’nin dış borçlarının bir plan dâhilinde ödenmesine yönelik Düyûn-ı Umûmiye İdaresi kurulmuştur.
9. 1838 yılında Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında imzalanan Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi sonucunda İngiliz tüccarlar, Osmanlı Devleti’nde en imtiyazlı tüccarın yararlandığı şartlarla ticaret yapma serbestisine sahip olmuşlardır.
E. Aşağıda verilen açık uçlu soruların cevaplarını defterinize yazınız.
1. Düyûn-ı Umûmiye İdaresinin kurulmasının sebepleri nelerdir?
Cevap: Düyûn-ı Umûmiye İdaresi’nin kurulmasının sebepleri, Osmanlı Devleti’nin artan dış borçları ve borçlarını ödeyememe durumudur.
2. Osmanlı Devleti’nin endüstriye, üretime ve geliştirmeye yönelik politikalarından üç tanesini yazınız.
Cevap: Osmanlı Devleti’nin endüstriye, üretime ve geliştirmeye yönelik politikalarından üç tanesi: Tanzimat Fermanı ile sanayi teşvikleri, demiryolu ve telgraf hatlarının inşası, ve çeşitli ticaret anlaşmalarıdır.
3. Osmanlı Devleti’nin “XIX. yüzyılda salgın hastalıklara karşı almış olduğu tedbirlerden üç tanesini yazınız.
Cevap: Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyılda salgın hastalıklara karşı almış olduğu tedbirlerden üç tanesi: Karantina uygulamaları, aşı uygulamalarının başlatılması ve modern hastaneler kurularak sağlık sisteminin geliştirilmesidir.
4. Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi’nin Osmanlı ekonomisine etkileri neler olmuştur?
Cevap: Balta Limanı Ticaret Sözleşmesi, Osmanlı ekonomisini dış rekabete açarak yerli sanayiyi zor durumda bırakmış ve dışa bağımlılığı artırmıştır.
5. XIX. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yönelik göçlerde hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: XIX. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yönelik göçlerde, tarımsal üretim ve istihdam imkânları ile güvenlik ve huzurun sağlanması gibi faktörler etkili olmuştur.