1. Ünite Ölçme ve Değerlendirme
A. Ünitenin kavramları ile ilgili aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
(DİPLOMASİ) 1. Uluslararası ilişkileri ve bu ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü.
(MÜTEKABİLİYET) 2. Diplomaside karşılıklı denk olma.
(KUTSALİTTİFAK) 3. Tarihin çeşitli dönemlerinde Katolik Kilisesi’nin ruhani lideri olan Papa’nın teşvikiyle Avrupa ülkeleri arasında kurulan ittifaklardır.
(LEHİSATAN) 4. Orta Avrupa’dan Doğu Avrupa’ya geçiş bölgesinde yer alan, Osmanlı Devleti’nin stratejik rakibi.
(KADIRGA) 5. Hem yelken hem kürekle yol alan, özellikle Akdeniz’de kullanılmış bir savaş gemisi.
(KALYON) 6. Yelkenle ve kürekle yol alan savaş gemilerinin en büyüğü.
(SÖMÜRGECİLİK) 7. Genellikle bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması veya yayılmayı istemesi.
(SAFEVİLER) 8. İran toprakları üzerinde hüküm süren Osmanlı Devleti’nin stratejik rakibi.
B. Aşağıdaki tabloda verilen bilgileri ilgili ülkelerle eşleştiriniz.
1. 25 yıl gibi uzun bir süre neticesinde Girit fethedilmiştir. (Venedik)
2. Karadeniz’in kuzeyindeki Kazaklar nedeniyle iki ülke sık sık karşı karşıya kalmıştır. (Lehistan)
3. Ülkede sık sık yaşanan hanedan değişikliği iki ülke arasında yapılan mevcut antlaşmaların iptalini beraberinde getirmiştir. (Safeviler)
4. Habsburg Monarşisi içerisinde yer alan bu ülke ile Orta Avrupa’da hâkimiyet mücadelesi yaşanmıştır. (Avusturya)
5. Bahçesaray (Çehrin) Antlaşması ile Özi Nehri iki ülke arasında sınır olarak kabul edilmiştir. (Rusya)
C. Aşağıda verilen çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında 1606 tarihinde imzalanan Zitvatorok Antlaşması’na göre;
• Avusturya arşidükü protokolü bakımından Osmanlı padişahına eşit olacaktır.
• Avusturya’nın Osmanlı Devleti’ne ödediği yıllık vergi kaldırılacaktır.
Antlaşmanın bu maddeleri ile ilgili olarak,
I. Osmanlı Devleti’nin Avusturya üzerindeki siyasi üstünlüğü sona ermiştir.
II. Osmanlı Devleti ekonomik kayba uğramıştır.
III. Diplomaside mütekabiliyet esasına riayet edilmiştir.
IV. Avusturya, Osmanlı Devleti’ne siyasi üstünlük kurmuştur,
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) I ve II. B) II ve III. C) I, II ve III.
D) II, III ve IV. E) I, II, III ve IV.
Cevap: C
2.
KARLOFÇA ANTLAŞMASI
• Tameşvar (Banat) hariç, bütün Macaristan ve Erdel Avusturya verilecektir.
• Ukrayna ve Podolya Lehistan’a verilecektir.
• Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakılacaktır.
• Antlaşma 25 yıl süre ile Avusturya’nın garantörlüğünde olacaktır.
Yukarıda 1699 yılında Kutsal İttifakla imzalanan Karlofça Antlaşmasının bazı maddeleri verilmiştir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi söylenemez?
A) Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki hâkimiyeti sarsılmıştır.
B) Osmanlı Devleti, Orta Avrupa’daki tüm topraklarını kaybetmiştir.
C) Türklerin Avrupa’dan geri çekilişinin başlamasına zemin hazırlamıştır.
D) Avusturya’nın siyasi etkinliği artmıştır.
E) Osmanlı Devleti’nin batı sınırları daralmıştır.
Cevap: B
3. Coğrafi Keşifler’in yaratmış olduğu olumsuzlukları gidermek ve Akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak isteyen Osmanlı Devleti, bazı Avrupa ülkelerine kapitülasyonlar verdi.
Bu durumun;
I. AvrupalI büyük devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki etkinliklerinin artması,
II. Akdeniz’deki Osmanlı varlığının tamamen sona ermesi,
III. AvrupalI büyük devletlerin düşük gümrük vergileri yüzünden Osmanlı pazarlarına hâkim olması
gelişmelerinden hangilerine ortam hazırladığı söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve III. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
4.
Ferhat Paşa Osmanlı Devleti’nin doğuda en geniş sınırlara ulaşması
Nasuh Paşa Osmanlı Devleti’nin doğuda ilk toprak kaybını yaşaması
Serav Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında ilk resmî antlaşma olması
Kasr-ı Şirin Günümüz Türkiye-İran sınırının belirlenmesi
Kerden Osmanlı-Safeviler arasında yapılan son antlaşma olması
Osmanlı Devleti ile Safeviler arasında XVII ve XVIII. yüzyılda yapılan antlaşmalarla ilgili yukarıda verilen tablodaki bilgilerden kaç tanesi doğrudur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Cevap: D
5. XVII. yüzyılda Osmanlı donanmasında birtakım ihmaller yaşansa da denizlerdeki fetihlere devam edilmiştir. Buna göre aşağıda verilen yerlerden hangisi bu dönemde Osmanlı donanması tarafından fethedilmiştir?
A) Mora B) Rodos C) Girit D) Kıbrıs E) Malta
Cevap: C
6. Yukarıda 1718 Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı sınırlarını gösteren harita verilmiştir.
Buna göre,
I. Osmanlı Devleti, Orta Avrupa’daki hâkimiyetini büyük ölçüde kaybetmiştir.
II. Mora’nın geri alınmasıyla Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki etkinliği artmıştır.
III. Antlaşma, Osmanlı Devleti’nin Karadeniz’deki hâkimiyetini etkilememiştir,
yargılarından hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
7. XVII. yüzyılda Osmanlı-Venedik ilişkilerinin bozulmasında;
I. Venedikli korsanların Akdeniz’de Osmanlı ticaretine zarar vermesi,
II. Osmanlı Devleti’nin Girit’i ele geçirmek istemesi,
III. Venediklilerin, Kutsal İttifak içerisinde yer alması
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
8. Yukarıdaki harita Osmanlı Devleti’nin 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması’na göre belirlenen sınırlarını göstermektedir. Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisi söylenemez?
A) Rusya’nın Balkanlar üzerindeki etkinliği artmıştır.
B) Osmanlı Devleti, halkı Müslüman olan önemli bir bölgesini kaybetmiştir.
C) Rusya, Karadeniz’e inme fırsatı yakalamıştır.
D) Karadeniz’in bir Türk denizi olma özelliği kaybolmuştur.
E) Rusya, Azak Denizi’ni büyük ölçüde kontrolüne almıştır.
Cevap: A
9. Aşağıdakilerden hangisi, Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’de hâkimiyetinin azalmasına neden olan faktörler arasında gösterilemez?
A) Coğrafi Keşifler
B) Kırım’ın Rus egemenliğine girmesi
C) Bazı ülkelere verilen kapitülasyonlar
D) İnebahtı Deniz Savaşı
E) Bazı Avrupa ülkelerinin Akdeniz’e yönelik yayılmacı politikaları
Cevap: B
10. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin uluslararası alanda yapmış olduğu;
I. Bucaş,
II. Zitvatorok,
III. Karlofça
antlaşmalarından hangilerinde Osmanlı Devleti aleyhine yaptırımların bulunduğu söylenemez?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) Yalnız III. D) I ve II. E) II ve III.
Cevap: A
11. XVII ve XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti ile Safevi Devleti arasında sık sık siyasi ve askerî mücadeleler yaşanmasında;
I. Safevilerin Osmanlı Devleti’nin doğu sınırlarını tehdit etmesi,
II. Osmanlı Devleti’nin Safevi Devleti’nde sıkça yaşanan hanedan değişikliklerinden yararlanmak istemesi,
III. Safevi hükümdarlarının halifelik makamını ele geçirme düşüncesi
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: C
12. 1683 yılında Merzifonlu Kara Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu II. Viyana Kuşatması’nda başarılı olamadığı için geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu durumun yaşanmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmamıştır?
A) Osmanlı Devleti’ne karşı Kutsal İttifak’ın kurulması
B) Avusturya’ya bazı Avrupa devletlerinin destek vermesi
C) Viyana’nın konumu nedeniyle kuşatmanın zorlaşması
D) Osmanlı ordusunda disiplin sorunları yaşanması
E) Osmanlı ordusunun kuşatma için yeterli donanıma sahip olmaması
Cevap: A
13. Osmanlı Devleti, XVII ve XVIII. yüzyılda Rusya, Lehistan, Avusturya ve Safevi Devleti gibi güçlü devletlerle sık sık savaşmak zorunda kalmıştır.
Bu durumun Osmanlı Devleti’ni;
I. siyasi,
II. ekonomik,
III. askerî
alanlardan hangilerinde olumsuz yönde etkilediği savunulabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
14. 1774 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan Küçük Kaynarca Antlaşması ile Kırım bağımsız olmuştur.
Bu durumun;
I. Kırım’ın stratejik özelliğinin kaybolmasına,
II. Kırım’ın zamanla Rus egemenliğine girmesine,
III. Karadeniz’de Osmanlı hâkimiyetinin büyük ölçüde sona ermesine,
IV. Osmanlı sınırları içerisindeki Müslüman nüfus oranının azalmasına
gelişmelerinden hangilerine neden olduğu söylenebilir?
A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. D) I, II ve III. E) II, III ve IV.
Cevap: E
15. Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıl başlarında Karlofça ve İstanbul Antlaşması ile kaybedilen toprakları geri alma politikası izlemiştir. Buna göre Osmanlı Devleti, bu dönemde aşağıda verilen yerlerden hangisini geri almıştır?
A) Mora B) Erdel C) Ukrayna D) Macaristan E) Podolya
Cevap: A
16. Osmanlı Devleti ile Venedik arasında başlayan Girit Savaşı’nda, Papa’nın önderliğinde İspanya ve Fransa, Venedik’e yardıma gelmişlerdir. Venedik’in bir ara Çanakkale Boğazı’nı bile ablukaya aldığı bu savaş uzun süren mücadelelerden sonra Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’nın sadrazamlığı döneminde 1669 yılında Girit’in fethedilmesiyle sona ermiştir.
Buna göre,
I. Girit Savaşı, Osmanlı-Haçlı mücadelesine dönüşmüştür.
II. Girit’in fethi ile Osmanlıların Akdeniz’deki egemenliği güçlenmiştir.
III. Osmanlı donanmasının zayıfladığı ortaya çıkmıştır,
yargılarından hangilerine ulaşılabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız II. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
17. Osmanlı Devleti, birçok olumsuzluklar yaşamasına rağmen XVIII. yüzyılda uluslararası alanda güçlü bir devlet olduğunu zaman zaman kanıtlamayı başarmıştır. Bu duruma kanıt olarak aşağıda verilenlerden hangisi gösterilebilir?
A) Rusya ile Küçük Kaynarca Antlaşması’nı imzalaması
B) Safevilerle uzun süren savaşlar yapması
C) Rusya ve Avusturya ile Belgrad Antlaşması’nı imzalaması
D) Fransa’ya verilen kapitülasyonları sürekli hâle getirmesi
E) Avusturya ve Venedik ile Pasarofça Antlaşması’nı imzaiaması
Cevap: C
18. İsveç ile Rusya arasında 1709 yılında başlayan savaşta, İsveç Kralı XII. Şarl, I. Petro ile yaptığı Poltova Savaşı’nı kaybedince yaralı olarak Osmanlı topraklarına sığınmış, kralın peşinden gelen Rus askerlerinin Osmanlı topraklarına girmesi üzerine Osmanlı Devleti ile Rusya arasında savaş başlamıştır. Bu savaş sonrasında imzalanan 1711 Prut Antlaşması’nda şu hükümler yer almıştır:
• Azak Kalesi ve çevresi Osmanlı Devleti’ne geri verilecek,
• Rusya, Lehistan’ın iç işlerine karışmayacak,
• İsveç Kralı XII. Şarl ülkesine serbestçe dönebilecektir.
Verilen bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?
A) İsveç, Osmanlı himayesine girmiştir.
B) Antlaşma Osmanlı Devleti lehine sonuçlanmıştır.
C) Rusya’nın, İsveç ve Lehistan üzerindeki emelleri sona ermiştir.
D) İsveç, bağımsız devlet konumuna gelmiştir.
E) Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile kaybettiği toprakların tamamını geri kazanmıştır.
Cevap: B
19. XVII. yüzyıldan itibaren İngilizler denizaşırı güç hâline gelmiş ve kısa sürede “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” konumuna erişmişlerdir.
İngilizlerin bu konuma erişmesinde;
I. Siyasi ve askerî güçlerini denizlere yansıtmaları,
II. Coğrafi Keşifler sonrası yapmış oldukları sömürgecilik faaliyetleri,
III. Levant Company Ticaret şirketinin deniz ticaretinde etkin konuma gelmesi
gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I. B) Yalnız III. C) I ve II. D) II ve III. E) I, II ve III.
Cevap: E
20. Osmanlı Devleti, XVI. yüzyıl boyunca Akdeniz’deki hâkimiyetini korumak için bazı ülkeler ile mücadele ederken XVIII. yüzyıldan itibaren ise Karadeniz’deki hâkimiyetini korumak için de bazı ülkelerle mücadele etmiştir. Buna göre sözü edilen dönemlerde Osmanlı Devleti’nin mücadele ettiği ülkeler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Venedik Lehistan B) Avusturya Venedik C) Venedik Rusya
D) Lehistan Ceneviz E) Rusya Venedik
Cevap: C
Ç. Aşağıdaki soruları metin ve haritadan hareketle cevaplayınız.
Rusya’nın Kırım’ı İşgali
Rusya, II. Katerina’nın çabalarıyla 1783’te Kırım’ı kendi topraklarına katmıştır. II. Katerina yayımladığı bir bildiride; Kırım Hanlığı’nın ortadan kalktığını ve onun arazilerinin Rusya İmparatorluğu’na ilhak edildiğini ilan etmiştir.
Rus işgalini takip eden yıllarda Rus Çarlığı, Kırım’da Tatarların kültürel ilişkilerini yansıtan maddi değerlerini yok etmeye yönelik faaliyetlere başlamıştır. Öncelikle Türkçenin izlerini taşıyan yer adları değiştirilerek buraların antik çağlardaki yer isimleri kullanılmaya başlamıştır. Rus Hükümeti, Tatarların Hıristiyanlaştırılmasına çalışmıştır. Böylece Kırım’a misyonerlik faaliyetlerinin yoğun olarak yürütüldüğü bir yer durumuna gelmiştir. Buradaki yabancılar Tatarca öğrenmiş ve faaliyetlerini Tatarca yürütmüşlerdir. İslam dinini temsil eden cami, minare ve türbe gibi eserler saldırıya uğrayarak yakılmış, yıkılmış kilise ya da işyerine çevrilmiştir. Dolayısıyla hiçbir siyasi ve askeri amaç gütmeyen ibadethanelere dahi tahammül edilmemiştir.
Kırım Tatarlarının okullar vasıtasıyla Ruslaştırılması için 1827’de Akmescit Gimnazyumu (Akmescit Lisesi) bünyesinde özel bir bölüm açılmıştır. Bunun yanı sıra Tatar çocuklarını Rus eğitim sistemine çekebilmek için 1837’de Bahçesaray ve Karasubazar’da mahalli Rus kilise okullarında Tatar çocukları için özel sınıflar açılmıştır. Bu faaliyetler Kırım Tatarları tarafından ilgi görmese de Rus idaresinin Kırım Tatarlarını siyasi, dini ve kültürel asimilasyon çalışması dur durak bilmeden devam etmiştir.
1. Kırım’ın kaybedilmesinden sonra yaşananları insan hakları açısından değerlendiriniz.
Cevap: İnsanların gelenek göreneklerini ve ana dillerini rahatça kullanma yaşama hakları vardır. Öncelikle Rusların bu politikaları bu hakların ihlal edilmesi anlamına gelmektedir. Bir milletin zorla veya sinsi planlarla asimile edilmeye çalışıldığını görürüz.
2. Kırım’ın kaybedilmesini Osmanlı Devleti’nin Karadeniz hâkimiyeti açısından değerlendiriniz.
Cevap: Karadeniz bir Osmanlı gölü idi. Ama Kırım’ın kaybedilmesinden sonra ne yazık ki Osmanlı bu hakimiyetini kaybetti. Özgürce gemileri Karadeniz kıyılarında gezemez hale gelmiştir.
3. Rusya’nın Kırım’ı işgalini küresel güçlerin sömürgecilik faaliyetleri açısından değerlendiriniz.
Cevap: Küresel güçler Osmanlıyı zayıflatıp onun egemen olduğu toprakları ele geçirme planları yapmaktadır. Bu plan neticesinde Ruslara yardımlarda bulunmuşlar yavaş yavaş da Osmanlıyı parçalamışlardır.
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D ”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. (D) Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyıl başlarında, Karlofça Antlaşması ile kaybettiği yerleri geri almaya yönelik bir dış politika izlemiştir.
2. (Y) Osmanlı Devleti’nin Karadeniz hâkimiyetinin zayıflamasında İnebahtı Deniz Savaşı etkili olmuştur.
3. (D) Lehistan’la imzalanan Bucaş Antlaşması sonucu Osmanlı Devleti, batıda en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
4. (Y) Osmanlı Devleti ile Avusturya arasında imzalanan Zitvatorok Antlaşması’nda, mütekabiliyet esaslarına dikkat edilmemiştir.
5. (D) Osmanlı Devleti, Girit kuşatması sırasında, kadırgaların yetersiz olduğu kanaatine vararak kalyona geçiş sürecini hızlandırmıştır.
D. Aşağıda numaralanmış cümlelerde boş bırakılan yerlere uygun ifadeleri yazınız.
1. Avusturya ile yapılan Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı Devleti, Orta Avrupa’daki siyasi üstünlüğünü kaybetmiştir.
2. Osmanlı Devleti’ne karşı kurulan “Kutsal İttifak”ta Avusturya, Venedik, Malta, Lehistan. Rusya bulunuyordu.
3. Küçük Kaynarca Antlaşması ile Ruslar ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmışlardır.
4. Osmanlı Devleti’nin doğu sınırının büyük ölçüde belirlenmesinde Safeviler, ile imzalanan Kasr-ı Şirin Antlaşması etkili olmuştur.
5. Osmanlı Devleti, yirmi beş yıllık bir kuşatma sonrasında Girit Adası’nı fethederek Akdeniz’de etkinliğini artırmıştır.
E. Aşağıda verilen açık uçlu soruların cevaplarını defterinize yazınız.
1. Karadeniz’de Osmanlı hâkimiyetinin zayıflamasında etkili olan faktörlerden üç tanesini yazınız.
Cevap: Kırım’ın kaybedilmesi, donanmanın zayıflaması, Rusların Slavları kışkırtması
2. Akdeniz’de Osmanlı hâkimiyetinin zayıflamasında etkili olan faktörlerden üç tanesini yazınız.
Cevap: Osmanlı donanmasının yenilenmede geç kalınması, adalardaki isyanların bastırılamaması, yerel isyanlar
3. XVII. yüzyılda Osmanlı-Lehistan ilişkilerinin bozulmasında hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: Rusların ve diğer Avrupa ülkelerin Lehleri kışkırtması Osmanlının bozulan askeri düzeninin onu zayıf göstermesi
4. Sömürgecilik anlayışının gelişmesinde hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: Coğrafik keşifler sonucu oluşan hammadde ihtiyacı, denizcilik alanında söz sahibi olmak isteyen ülkeler
5. XVIII. yüzyılda Osmanlı-Rusya ilişkilerinin bozulmasında hangi faktörler etkili olmuştur?
Cevap: Rusların sıcak denizlere inme politikası izlemek istemeleri, Rusların Slavları kışkırtıp kendi topraklarına veya himayesi altına almak istemeleri.