5. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Cevapları
Aşağıdaki ifadeleri birer cümleyle açıklayınız.
Endüstrileşme: Tarıma ve küçük el sanatlarına dayanan bir ülkede işlenmemiş maddeler bakımından başka memleketlere bağlı kalmamak, ya da kendine oldukça yetebilmek üzere devlet eliyle ya da özel girişmelerle teşebbüslerle. fabrikaların arttırılması işi.
Sömürgecilik: kolonicilik, kolonyalizm ya da müstemlekecilik, genellikle bir devletin başka ulusları, devletleri, toplulukları, siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması veya yayılmayı istemesidir.
Sanayi Devrimi: Sanayi Devrimi ya da Endüstri Devrimi, Avrupa'da 18. ve 19. yüzyıllarda yeni buluşların üretime olan etkisi ve buhar gücüyle çalışan makinelerin makineleşmiş endüstriyi doğurması, bu gelişmelerin de Avrupa'daki sermaye birikimini arttırmasına denir.
Balta Limanı Antlaşması: Baltalimanı Ticaret Konvansiyonu, Osmanlı İmparatorluğu'nun Birleşik Krallık ile İstanbul'un Baltalimanı semtinde, 16 Ağustos 1838 tarihinde imzaladığı ticaret antlaşması.
Düyûn-ı Umûmiye İdaresi: 1881-1923 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu'nun iç ve dış borçlarını denetleyen kurumdur. II. Abdülhamit döneminde kurulmuştur. Sözcük, "Genel Borçlar" anlamına gelir. Düyun-u Umumiye kurulduğu yıldan itibaren, Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve mali yaşamı üzerinde etkili bir rol oynamıştır.
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Sanayi Devrimi sonrasında, üretimde ne gibi değişiklikler olmuştur?
Cevap: Avrupa’da üretim artmış ve insanların refah seviyesi yükselmiştir. Sağlık, temizlik ve konfor anlayışında önemli gelişmeler görülmüştür. Ticaretin gelişmesi, ham madde ve mamul maddelerin ucuza taşınma gereğinin ortaya çıkması demir yollarının yapılmasına, sermaye ve eğitilmiş insan gücüne ihtiyaç duyulmasına neden olmuştur. Küçük atölyeler kapanmış, bunların yerlerine ucuz ve kaliteli mallar üreten fabrikalar kurulmuştur. Tarımdaki teknolojik gelişmeler de üretimi artırmıştır.
2. Osmanlı Devleti ne zaman ve niçin dış borç almıştır?
Cevap: Osmanlı devleti ilk dış borcu hangi savaş sırasında almıştır. 1854 Kırım Savaşı sırasında ilk defa dışarıdan borç para almıştır. İlk dış borç İngiltere’den alınmıştır.
3. Sanayi Devrimi’yle beraber ulaşım alanında meydana gelen değişimler nelerdir?
Cevap: Buharlı makinelerin gelişmesi görülür. Bu da demir yollarının dev vagonların inşa edilmesini trenle daha hızlı ve daha rahat ulaşım yapılmasını sağladı.
4. Esham-ı Cedide nedir?
Cevap: Esham usulü, Osmanlı Devleti zamanında görülen bir iç borçlanma çeşididir. Devletin ekonomik yapısında meydana gelen bozulmalar nedeniyle oluşan para ihtiyacını gidermek için III. Mustafa zamanında uygulanmaya başlamıştır. Esham kelimesi, pay ve hisse gibi anlamlara gelmektedir. Osmanlı dönemindeki pay ve gelir ortaklığı senetlerini ifade etmekteydi
5. Osmanlı Devleti, dış ticarette bağımsızlığını hangi olayla kaybetmiştir?
Cevap: 1881 yılında İstanbul’da kurulan ve toplam yedi üyesi bulunan Düyun’u Umumiye’nin en büyük özelliği yabancılardan oluşmasıdır. Düyun-u Umumiye, Muharrem Kararnamesi adıyla bilinen anlaşmayla devlet gelirlerinin bir kısmının Avrupalılara geçmesiyle meydana geldi. İdarenin vergi ve resimleri toplama hakkıyla beraber sahip olduğu gelir kaynaklarını işletme hakkı vardı.
6. Millî İktisat Politikasının uygulanma amaçları nelerdir?
Cevap: Yerli ve milli bir ekonomi inşa etmek, Büyümeyi hızlandırmak, Enflasyonla mücadele etmek, İşsizlikle mücadele etmek Bütçe açığını düşürmek gibi amaçları vardır.
Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız.
1. Osmanlı hükümetinin tütün ekiminin yarı hissesini, 1884 yılında Fransız Reji şirketine vermesinin ekonomik nedenleri neler olabilir?
Cevap: Rejinin kurulmasıyla birlikte tütün tarımında büyük sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların nedeni Rejinin kendi şirket çıkarı doğrultusunda tütün tarımını yönetmesiydi. Reji tütün tarımını kontrol etmek amacıyla tütün tarımına sınırlamalar getirmesi ve düşük fiyat politikası uygulaması sonucu çiftçiler, üretimlerini Reji ’ye satmaktan ziyade kaçak yollarla satmayı tercih etmiştir. Bu da ülkede tütün kaçakçılığın yaygınlaşmasına neden olmuş ve Rejinin kaçakçılıkla mücadele etmek için kurduğu kolculuk teşkilatı nedeniyle ülkede daha büyük sorunlar yaşanmıştır.
2. Fransız Reji şirketinin fabrikalarını İstanbul, İzmir, Samsun ve Adana’da kurmasının gerekçeleri nelerdir?
Cevap: Tütün sektöründe özelleştirmenin bir yörenin ekonomisi, kent yaşamı, o yörede yaşayan üretici köylüler, fabrika çalışanları üzerine etkileri düşünülerek seçilir yapılır. Fransızlar da bu etkileri düşünmüşlerdir.
3. Kolcu ne demektir?
Cevap: Bir şeyi korumak için bekleyen ya da kol gezen görevli.
4. Türküde geçen “ciğerime ateş saldı” ifadesi hangi anlamlara gelmektedir?
Cevap: Vurulduğu için çektiği kurşun yarası acısı anlatılmaktadır.
5. Türkülerin ortaya çıkmasında sosyo-kültürel faktörlerin etkileri nelerdir?
Cevap: İnsana ait tüm duyguları içeren türküler, aynı zamanda toplumların kültürel ve sosyo-ekonomik yaşamını yansıtan değerlerdir. Bu yüzden de sosyo kültürel faktörler türküleri besler ortaya çıkarır diyebiliriz.
6. Çökertme türküsü gibi hikayesi olan türkülere örnekler veriniz?
Cevap: Kırmızı Gül Demet Demet, Arda Boylarında Kırmızı Erik, Kara Tren Gecikir.
Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız.
1. Daha alt halklar derken kimler kastedilmiştir?
Cevap: İngilizlere göre sömürülen geri kalan halkladır.
2. İngilizler, sömürgeci rakipleri olan Fransızları ve İspanyolları nasıl geçmiş olabilir?
Cevap: İngilizler daha alt ırkı kendi çıkarlarına göre eğitip donatmıştır bilinçlendirmiştir ki daha iyi verim almak için.
3. İngilizlerin, egemenliği altındaki toplulukları sömürmek için kullandıkları bahaneler nelerdir?
Cevap: Onların alt halklar oldukları, cahil oldukları, kendilerinin ise bilimin ve tekniğin ete kemiğe bürünmüş hali olduklarını öne sürmüşlerdir.
4. Emperyalist ne demektir?
Cevap: Emperyalizm veya yayılmacılık, bir devletin veya ulusun başka devlet veya uluslar üzerinde kendi çıkarları doğrultusunda etkide bulunmaya çalışmasıdır. Etkileyen devlet, etkilenen devletin kaynaklarından “yararlanma” hakkına sahiptir. Diktatörlük gücü, merkezî hükümet, keyfî yönetim metotları anlamına gelmektedir.
5. İngiltere’nin sömürgeler bakanlığı kurmasının nedenleri neler olabilir?
Cevap: Çünkü bu ülkelerdeki zenginliği ele geçirmek o halkları köle gibi çalıştırarak o ülkeler üzerinden gelirler elde etmek istemektedirler.
Aşağıdaki soruları metinden hareketle cevaplayınız.
1. Sanayi Devrimi’nin üretime olan etkileri nelerdir?
Cevap: Devrim, üretim yapısında ve ülke ekonomisinde büyük ve köklü bir değişim yaratmıştır. İlk olarak İngiltere’de başlayan devrim daha sonra Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika’ya yayılmıştır. İlk olarak demir – çelik sektöründe ve tekstil sektöründe başlayan devrim sırayla tüm sektörlere yayılmıştır. Buhar gücü ile işleyen makineler ve araçlar ( gemi, tren ), Sanayi Devrimi’nin başlangıç sebepleri arasında yer alırken daha sonra bu araçların ve makinelerin yerini elektrikli ve benzinli olanları almıştır.
2. “Sermaye akışkanlığı” hangi anlamlara gelmektedir?
Cevap: Sermaye veya kapital veya anamal; ekonomi biliminde mal üretmek için kullanılan makine, fabrika gibi fiziksel araçlardır. Ekonomi bilimindeki sermaye kavramı ile finans bilimindeki sermaye farklıdır. Finansta sermaye kavramı, fiziksel sermaye üzerindeki mülkiyet hakkını ifade eder. İşte bu anlattığımız birikim ve sahiplerinin başka yerlere kaçabilme durumuna akışkanlık denir.
3. Komprador ne demektir?
Cevap: İngilizceden çevrilmiştir. Bir comprador veya compradore “yatırım, ticaret veya ekonomik veya politik sömürü yapan yabancı kuruluşlar için bir ajan olarak hareket eden bir kişidir.
4. Balta Limanı Antlaşmasının Osmanlı ekonomisine etkileri nelerdir?
Cevap: Bu antlaşmaya göre;
- Tekel sistemi kaldırılmıştır.
- Osmanlı vatandaşlarının yanı sıra, İngiliz vatandaşları da iç ticarete katılabileceklerdir.
- İngiliz vatandaşları, Osmanlı ürünlerini ihraç etme hakkı kazanmıştır.
- Yabancı mallar boğazlardan serbestçe geçebilecektir.
- Antlaşma sürekli hale gelecek ve tüm Avrupa devletleri bundan faydalanabilecektir.
5. Millî ekonominin korunmasıyla ilgili alınması gereken tedbirleri belirttiğiniz bir mektup yazarak Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığına gönderiniz.
Cevap: Sayın Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı,
Para politikası adımlarının yanı sıra dengelenmeye yönelik bir ekonomi programının uygulamaya konulmasıyla enflasyon beklentileri ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın kontrol altına alındığı ifade edilen mektupta, enflasyonun bulunduğu seviyeler ve küresel belirsizliklerin fiyat istikrarına dair riskleri canlı tutmakta ve temkinli bir politika yaklaşımı gerektirmektedir. Saygılarımla…
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
1. XIX. yüzyılda Osmanlı ekonomisinin dışa bağımlı hâle gelmesinde;
I. Kapitülasyonlar,
II. Balta Limanı Antlaşması,
III. Düyûn-ı Umûmiye
durumlarından hangileri etkili olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: E
2. Aşağıdakilerden hangisi İttihat ve Terakki Fırkasının koruyucu dış ticaret politikası uygulamalarından değildir?
A) Millî burjuva oluşturma
B) Teşviki Sanayi Kanunu çıkarma
C) Kapitülasyonları tek taraflı kaldırma
D) Düyûn-ı Umûmiye’yi kaldırma
E) Kredi ve satış kooperatifleri kurma
Cevap: D
3. İngiltere ile imzalanan 1838 Balta Limanı Antlaşması her devlete açık tutulmuştur. Bu antlaşmaya göre ihracattan alınan vergiler %12, ithalattan alman vergiler ise %5 olarak uygulanacaktı.
Buna göre aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Osmanlı gümrük gelirlerinin azaldığına
B) Osmanlı pazarlarının geniş ölçüde yabancıların eline geçtiğine
C) Yabancı sermayenin güçlendiğine
D) Yerli esnafın ve tüccarın rekabet gücünün azaldığına
E) Osmanlı Devleti’nin ihracatı teşvik ettiğine
Cevap: E
4. Osmanlı Devleti’nin sanayileşme politikalarının başarısız olmasında aşağıdaki- lerden hangisi etkili olmamıştır?
A) Sermaye birikiminin yetersizliği
B) Uzun vadeli stratejiler üretilememesi
C) Hammadde eksikliği
D) Dış borçların olması
E) Sömürgeci devletlerin faaliyetleri
Cevap: C
5. Osmanlı Devleti’nde ilk kez hangi padişah döneminde dış borç alınmıştır?
A) II. Abdülhamid B) II. Mahmud C) Abdülmecid D) III. Mustafa E) III. Selim
Cevap: C
6. Osmanlı Devleti sanayileşmeyi yürütecek personeli yetiştirmek amacıyla 1860’ta Islah-ı Sanayi Komisyonu kurmuştur.
Bu komisyonun görevinin;
I. sanayi eğitimi vermek,
II. gümrük vergisini artırmak,
III. esnaf içinde şirketleşmeyi sağlamak durumlarından hangileri olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
Cevap: E
7. Osmanlı Devleti’nin XIX. yüzyılda ağır maliyetli uzun süren savaşlar yapması;
I. üretken iş gücünün azalması,
II. sanayileşme için bütçe ayrılması,
III. vergi gelirlerinin düşmesi
durumlarından hangilerine neden olmuştur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
Cevap: D