5. Ünite Sonu Soruları ve Cevapları
Kimyasal tepkimelerde hız ile ilgili aşağıdaki kavram haritasında yer alan boşlukları uygun sözcüklerle doldurunuz.
A- Aktifleşme enerjisi (eşik enerjisi)
B- Eai
C- Eag
Ç- Geri tepkimenin aktifleşme enerjisinin gösterimi
D- Hız tespiti
E- Sıcaklık
F- Katalizör
G- İnhibitör
Ğ- Ortalama tepkime hızı
H- Maddenin cinsi
I- Sıcaklık
İ- Katalizör
J- Temas yüzeyi
Aşağıdaki açıklamaları ifadelerle eşleştirerek ayraç içine uygun harfi yazınız.
1- b, 2- c, 3- a, 4- d
Aşağıdaki yargılar doğru ise ilgili yere “D”, yanlış ise “Y” yazınız. Yanlış olduğunu düşündüğünüz yargının karşısına nedenini yazınız.
I. Bir tepkimede girenlerin ve ürünlerin madde miktarlarındaki değişmenin zaman aralığına bölümü tepkime hızını verir. (D)
II. Temas yüzeyi, sıcaklık, katalizör, madde cinsi ve derişim tepkime hızını etkileyen faktörlerdir. (D)
III. Derişim, hız sabitini (k) etkileyen faktörlerdendir. (Y) → Hız sabitini sadece sıcaklık etkiler.
IV. Ekzotermik tepkimede sıcaklığın artırılması eşik enerjisini geçen tanecik sayısının artmasına neden olur. (Y) → Ekzotermik tepkimelerde eşik enerjisini geçen tanecik sayısının azalmasına sebep olur.
V. Tepkimenin hız denklemindeki derişim değerlerinin üslerinin toplamı tepkime derecesini verir. (D)
Aşağıdaki metinde boş bırakılan yerleri verilen uygun sözcüklerle doldurunuz.
Kimyasal tepkimelerin hızları farklı faktörlerle değişebilir. (a) madde cinsi tepkime hızına etki eden faktörlerden biridir. Örneğin kopan ve oluşan bağ sayısı, zıt yüklü iyon sayısı, tepkimeye giren maddelerin katı hâlde veya suda çözünmüş olması tepkime hızını etkiler. Tepkimeye giren, tepkime hızını değiştiren ancak sonunda değişmeden çıkan maddelere (b) katalizör denir. Bu maddelerden tepkimeyi yavaşlatanlar (c) inhibitör olarak adlandırılır. Tepkimeye giren taneciklerin (ç) temas yüzeyi arttıkça taneciklerin çarpışma sayısı fazlalaşır ve tepkime hızının da arttığı görülür. Sıcaklık arttıkça maddelerin (d) kinetik enerji artar. (e) aktifleşmiş kompleks oluşturacak ve (f) eşik enerjisi geçen tanecik sayısı artar. (g) derişim de tepkime hızını etkileyen faktörlerden biridir. Örneğin 1 M madde ile 2 M maddenin tepkime hızına etkisi farklıdır.
Aşağıdaki açık uçlu soruların cevaplarını boş bırakılan alanlara yazınız.
5. 4NO2(g) + O2(g) -> 2N2O5(g) tepkimesinde O2 gazı 0,037 M/s hızla harcanmaktadır.
a) Diazot pentaoksidin (N2O5) oluşum hızını M/s olarak bulunuz.
Cevap: Diazot pentaoksidin (N2O5) oluşum hızı = 0,074 M/s
b) Azot dioksidin (NO2) harcanma hızını M/s olarak bulunuz.
Cevap: HızNO2 = 0,148 M/s
6. Aşağıdaki tepkimenin eşik enerjisi (Ea) 240 kJ/mol’dür. 2N2O(g) → 2N2(g) + O2(g) AH° = -164 kJ/mol
Ters yöndeki tepkimenin Ei değeri nedir?
Cevap: Eag = 404 kJ/mol
7. Aşağıda üç farklı tepkimenin potansiyel enerji-tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
a) Tepkimelerin AH değerlerini bulunuz.
Cevap: I. grafik için ΔH = -40 kJ/mol, II. grafik için ΔH = -20 kJ/mol, III. grafik için ΔH = 20 kJ/mol
b) Tepkimelerin endotermik mi yoksa ekzotermik mi olduğunu gerekçesi ile açıklayınız.
Cevap: I. grafik ekzotermik, II. grafik ekzotermik, III. grafik endotermiktir.
8. 55 oC’de 2N2O5(g) A 4NO2(g) + O2(g) tepkimesi için girenlerin ve ürünlerin derişimlerinin değerleri aşağıda verilmiştir.
a) Oksijenin (O2) 200-300 s zaman aralığındaki ortalama oluşma hızını bulunuz.
Cevap: Hız = 1,1 . 10-5 M/s
b) Diazot pentaoksidin (N2O5) 500-600 s zaman aralığındaki ortalama ayrışma hızını bulunuz.
Cevap: Hız = 1,4 . 10-5 M/s
9. K ve L gazları arasındaki tepkime tek basamaklıdır. Sabit sıcaklıkta K ve L gazlarının derişimleri iki katına çıkarıldığında tepkime hızı dört katına çıkıyor. Verilen bilgilere göre tepkime denklemini yazınız.
Cevap: Hız = k[K][L]
10. Aşağıdaki bilgilere göre aynı şartlar altında gerçekleşen tepkimelerin hızlarını karşılaştırınız.
. Zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen tepkimeler diğer tepkimelere göre daha hızlı gerçekleşir.
. Kopan ve oluşan bağ sayısı fazla olan (moleküller arasında gerçekleşen) tepkimeler daha yavaş gerçekleşir. I. K+(suda) + Cl-(suda) A KCl(k)
II. C2H6(g) + 2O2(g) A 2CO2(g) + 3H2O(g)
HL C21H44(k) + 32O2(g) A 2lCO2(g) + 22H2O(g)
Cevap: I > II > III
11. Sabit basınç ve sıcaklıkta kapalı kapta oluşan 2NO(g) + O2(g) -> 2NO2(g) tepkimesine ait bazı deney sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
a) Tepkimenin hız denklemini yazınız.
Cevap: Hız = k [NO]2[O2]
b) Tepkimenin tek basamaklı mı, çok basamaklı mı olduğunu belirleyiniz.
Cevap: Tek basamaklı
c) Hız sabitinin (k) birimini yazınız.
Cevap: k = L2/mol2s
ç) NO gazının derişimi 0,05 M, O2 gazının derişimi 0,01 M alınırsa tepkimenin başlangıç hızı kaç M/s olur?
Cevap: Hız = 25 . 10-6 M/s
d) Tablodaki verileri kullanarak tepkimenin derecesini bulunuz.
Cevap: Tepkime derecesi = 3
12. 1,0 M 500 mL HCl sulu çözeltisinin içine 0,3 mol Fe metali atılıyor ve aşağıdaki tepkime tam verimle gerçekleşiyor, tepkime sonucunda H2 gazı elde ediliyor. Fe(k) + 2HCl(suda) -> FeCl2(suda) + H2(g) Buna göre aşağıdaki ifadeleri anlamca tamamlayan “artar, azalır, değişmez” kelimelerinden hangisinin uygun olduğunu “✓” işaretiyle belirtiniz.
I. Fe metalinin miktarı iki katına çıkarılırsa H2 gazının miktarı (Değişmez)
II. Fe metalinin miktarı yarıya indirilirse H2 gazının miktarı (Azalır)
III. Fe metalinin miktarı ve hidrojen klorürün molaritesi artırılırsa H2 gazının hem çıkış hızı hem de miktarı (Artar)
IV. Fe metali daha küçük parçacıklar hâline getirilirse H2 gazının birim zamandaki oluşum hızı (Artar)
V. HCI çözeltisinin derişimi 0,5 M alınırsa H2 gazının hem çıkış hızı hem de miktarı (Azalır)
VI. HCI çözeltisinin molaritesi 2 M yapılırsa H2 gazının birim zamandaki oluşum hızı artarken miktarı (Artar)
VII. Katalizör eklendiğinde H2 gazının miktarı (Değişmez)
VIII. Sıcaklık artırılırsa H2 gazının miktarı (Değişmez)
Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.
13. Ürün oluşturan çarpışma için aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Yeterli enerjiye sahip olması gerekir.
B) İleri ve geri aktifleşme enerjileri eşit olmalıdır.
C) Etkin çarpışma olmalıdır.
D) Yeterli molekül sayısına sahip olması gerekir.
E) Uygun geometride çarpışması gerekir.
Cevap: B
14. İçinde çözünmüş CO2 gazı bulunan 2 L’lik gazoz şişesinin kapağı 10 s açık bekletiliyor. Çözünen karbon dioksit gazının kütle-zaman grafiği aşağıda verilmiştir. Buna göre gazozdan ayrılan CO2 gazının 10 s’deki ortalama çıkış hızı kaç mol/s’dir? (CO2: 44 g/mol)
A) 5.10-3 B) 4.10-3 C) 3.10-3 D) 2.10-3 E) 1.10-3
Cevap: E
15. Sabit sıcaklıkta 2 M 100 mL’lik H2SO4 sulu çözeltisi ile yeterli miktarda KOH katısı arasında aşağıdaki tepkime gerçekleşiyor. 2KOH(k) + H2SO4(suda) -» K2SO4(suda) + 2H2O(s) H2SO4 çözeltisinin derişimi 30 s içinde 0,2 molara (M) düştüğünde K2SO4 tuzunun ortalama oluşma hızı kaç mol/s’dir?
A) 8 . 10-3 B) 6 • 10-3 C) 4 • 10-3 D) 2 • 10-3 E) 1 • 10-3
Cevap: B
16. Aşağıdaki tepkimelerden hangileri homojen fazlı tepkime örneğidir?
I. Fe(k) +2HCl(suda) → FeCl2(suda) + H2(g)
II. 2NO(g) + O2(g) → 2NO2(g)
III. C2H6(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
Cevap: E
17. 2 litrelik bir kapta 0,1 mol C(k) ile 0,2 mol O2(g) gazı tepkimeye girdiğinde C(k) + O2(g) -> CO2(g) tepkimesi oluşuyor. Tepkime sabit sıcaklıkta tek basamakta gerçekleşiyor. Tepkimenin başlangıç hızı 2.10-2 mol/L.s olduğuna göre hız sabitinin (k) değeri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,5 D) 2 E) 4
Cevap: A
18. Tek basamakta gerçekleşen aşağıdaki tepkimelerden hangisinin tepkime derecesi doğrudur?
A) TH = k . [H2] Derecesi 2
B) TH = k . [HCl]3 Derecesi 1
C) TH = k . [C2H5Br] [OH-] Derecesi 2
D) TH = k Derecesi 1
E) TH = k . [O2] Derecesi 2
Cevap: C
19-22. soruları aşağıdaki metinden yararlanarak cevaplayınız.
Yusuf Öğretmen, tepkime hızının ölçülmesi için deney düzeneğini hazırlayarak öğrencilerine gösteri deneyi yapar. Balon jojeye 1 litre derişik HCl çözeltisi doldurur ve çözeltinin içine 13 g çinko metali atar. Balon jojenin ağzını mantar tıpa ile kapatır, kronometreyi çalıştırır. Balon jojenin içinde aşağıdaki tepkime gerçekleşir: Zn(k)+ 2HCl (suda) -> ZnCl2 (suda) + H2(g) Tepkimede Zn tamamen harcanırken oluşan H2 gazı kabarcıklar hâlinde balon jojeye hortumla bağlı olan kaba dolar. Yusuf Öğretmen, tepkime bitince kronometreyi durdurur. Tepkimenin gerçekleştiği sürenin 20 s olduğunu ölçer.
19. Yusuf Öğretmen’in yaptığı deneyle normal şartlarda kaç L H2 gazı elde ettiğini bulunuz. (Zn: 65 g/mol)
Cevap: V = 4,48 L H2 gazı elde edilir.
20. H2 gazının oluşum hızını M/s cinsinden bulunuz.
Cevap: Hız = 0,01 M/s
21. ZnCl2 oluşma hızını M/s cinsinden bulunuz.
Cevap: Hız = 0,01 M/s
22. Tepkimedeki girenlerin harcanma ve ürünlerin oluşma hızlarını gösteren bağıntıyı yazınız.
23-28. soruları aşağıdaki tepkimelerden yararlanarak cevaplayınız.
I. HCl(g) + O2(g) -> HOOCl(g) (Yavaş)
II. HOOCI(g) + HCl(g) -> 2HOCl(g) (Hızlı)
III. HOCI(g) + HCl(g) -> H2O(g) +Cl2(g) (Hızlı)
23. Tepkimenin hız denklemini yazınız.
Cevap: Hız =k[HCl][O2]
24. Ara ürün nedir? Belirtiniz.
Cevap: Ara ürün HOOCl ve HOCl
25. Tepkimenin derecesi nedir?
Cevap: Tepkime derecesi = 2 /
26. Yukarıda mekanizması verilen tepkimenin hız sabiti (k) hangi basamağa göre hesaplanır? Açıklayınız.
Cevap: Hız = k[HCl][O2] denkleminden k hesaplanır.
27. Net tepkime denklemini yazınız.
Cevap: 4HCl(g) + O2(g) → 2H2O(g) + 2Cl2(g) /
28. Tepkimenin gerçekleştiği kabın hacminin iki katına çıkarılması tepkime hızını nasıl etkiler? Açıklayınız.
Cevap: Azalır.
29-31. soruları aşağıdaki tablodan yararlanarak cevaplayınız.
Gaz hâlindeki hidrojen iyodürün ayrışma tepkimesi için 700 K’de tablodaki veriler elde edilir.
29. 0-1 000 s aralığındaki hidrojen iyodürün harcanma hızı kaç M/s’dir?
Cevap: HızHI = -5,6 . 10-6 M/s
30. 2 000-3 000 s aralığındaki hidrojen ve iyodürün oluşma hızı kaç M/s’ dir?
Cevap: HızH2 = 3,5 . 10-7 M/s, HızI2 = 3,5 . 10-7 M/s
31. Tabloya göre hidrojen iyodür derişiminin değişimini gösteren grafiği çiziniz.
Cevap: Bu etkinliği kendiniz yapabilirsiniz.