2. Bölüm Sonu Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları
A. Değerlendirme Soruları
Aşağıdaki soruları cevaplandırınız.
1. Popülasyonu tanımlayarak örnek veriniz.
Cevap: Belirli bir alanda yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluktur. Örneğin, Ankara’nın tiftik keçileri, Karadeniz bölgesindeki karaçamlar.
2. Popülasyonların dinamikleri üzerinde etkili olan faktörleri açıklayınız.
Cevap: Popülasyonun büyüklüğünü tahmin edebilmek için dağılım modellerinin bilinmesi gerekir. Sıcaklık, nem, rüzgâr gibi çevresel faktörler dağılım modellerinin oluşmasında etkilidir. Popülasyonların dağılımı kümeli dağılım, düzenli dağılım ve rastgele dağılım olmak üzere üç tiptir.
3. Popülasyonların yaş piramitleri popülasyonların yapısı hakkında nasıl bir fikir verir?
Cevap: Popülasyonu oluşturan bireylerin yaşları farklılık gösterir. Popülasyondaki bireylerin yaşlarının dağılımına bakarak popülasyonların geleceği hakkında bilgi sahibi olunabilir. Popülasyonda aynı yaşa sahip bireylerin sayıları gruplandırıldığında yaş piramitleri elde edilir. Hızlı çoğalan popülasyonlarda piramidin tabanını oluşturan genç bireylerin toplam popülasyon içindeki oranı yüksektir. Dengedeki popülasyonlarda yaş gruplarının oranları birbirine yakındır. Azalan popülasyonlarda ise piramidin tepesindeki yaşlı bireylerin oranı genç bireylere göre fazladır. Ülkelerin gelişmişlik düzeyi arttıkça genç yaş grubu oranı azalırken popülasyon dengede kalır.
4. Hızlı nüfus artışının meydana getirdiği olumsuzluklar nelerdir?
- Kişi başına düşen milli gelirde azalma meydana gelir.
- İnsan sayısının artması, bölgede iş bulma imkanını zorlaştırır.
- Nüfus artışının yaşanması, tüketimin artmasını etkiler.
- İnsanların temel ihtiyaçlarını karşılaması daha zor hale gelir.
- Ülkedeki kalkınma hızı düşüşe geçer.
- İnsanların bilinçsizce hareket etme olasılığı artacağı için çevre kirliliği yaşanmaya başlar.
- Ülke genelinde tasarruf azalmaya başlar.
- Nüfus artışının başlanması insanların göç etmesine neden olur.
- Belediye hizmetlerinde aksamalar meydana gelir.
- Ülkede ihtiyaç daha fazla olacağından ihracat azalmaya başlar.
- Nüfusa bağlı yatırımlar artmaya başlar.
- Nüfus sayısının artması konut sıkıntısını doğurur ve gecekonduların sayısı artmaya başlar.
- Tarım arazileri amacının dışında kullanılmaya başlanır.
- Eğitim ve sağlık hizmetlerinde aksamalar meydana gelmeye başlar.
- Nüfus artışının yaşanması hava kirliliğinin oluşmasına neden olur.
- Çarpık kentleşme sorunları başlar.
- Fabrika, sanayi ve park alanları daha fazla ihtiyaç dahilinde olacağı için orman sayısı azalmaya başlar.
- Artan nüfusu besleyebilmek için toprak kullanımında aşırılık meydana gelir bu da toprak erozyonunu hızlandırır.
- Ulusal gelirin büyük bir bölümü ülke nüfusuna harcanmak zorunda kalır ve bu da kalkınma hızının düşmesini etkiler.
5. Popülasyondaki birey sayısının taşıma kapasitesini aşması, hangi sorunları ortaya çıkarır?
- Popülasyonun yoğunluğu, büyüklüğü, dağılımı ve yaş dağılımı popülasyon dinamiğini meydana getirir.
- Popülasyon dinamiği, popülasyondaki zamana bağlı sayısal değişimleri ve bunların nedenlerini inceler.
- Birim alan ya da hacimdeki birey sayısına popülasyonun yoğunluğu denir. Örneğin 1 m2 alandaki salyangoz sayısı, 1 k m2 alandaki meşe sayısı popülasyon yoğunluğunu verir.
- Doğum ve ölüm oranı, içe ve dışa göçler popülasyon yoğunluğunu etkileyen faktörlerdir.
6. Popülasyonlar arasında en yaygın olarak gözlemlenen dağılım çeşidi nedir?
Cevap: Kümeli dağılım.
7. Popülasyonların büyüme hızının azalmasına neden olan canlı ve cansız etmenleri açıklayınız.
Cevap: Popülasyona birim zamanda üreme sonucu katılan birey sayısına doğum oranı; popülasyondan birim zamanda ölüm sonucu ayrılan birey sayısına ise ölüm oranı denir. Doğum ve ölüm oranı ölçüldüğünde elde edilen veriler, popülasyonun büyüklüğünün zaman içinde nasıl değişeceğini tahmin etmemizi sağlar.
8. Popülasyonlarda gözlemlenen S ve J tipi büyüme eğrileri arasındaki farklar nelerdir?
Cevap: S tipi büyümede başlangıçta az olan birey sayısı bir süre sonra logaritmik bir artış gösterir. Daha sonra, çevre direncinin artmasıyla popülasyonun büyüme hızı giderek azalır ve taşıma kapasitesine ulaştığında birey sayısı dengeye ulaşır. J tipi büyümede ise denge evresi görülmez. Hızlı bir artışın ardından çevre direncinin artmasıyla hızlı bir azalma başlar
B. Eşleştirme
Aşağıdaki ifadelerle tanımları eşleştiriniz.
1. Popülasyon bireylerinin yaşadıkları alan içindeki yerleşme biçimi (f)
2. Popülasyonlarda en az görülen dağılım şekli (e)
3. Bir popülasyonun birim alan ya da birim hacimdeki birey sayısı (a)
4. Bir popülasyona birim zamanda üreme sonucu katılan birey sayısının oranı (b)
5. Genel olarak büyüme ve gelişme için çevresel koşulların uygun olduğu yerlerde gözlemlenen en yaygın dağılım şekli (c)
6. Popülasyonlarda gözlemlenen “S” tipi büyüme eğrisinde birey sayınının sabit bir değere ulaştığı evre (d)
7. Bir habitatın ihtiyaçlarını karşılayabildiği maksimum birey sayısı (ç)
8. Popülasyon yoğunluğunun en yüksek ve sabit bir değere ulaşmasından önceki evre (g)
C. Boşluk Doldurma
Aşağıdaki ifadelerde noktalı yerleri tablo içinde verilen sözcükleri kullanarak uygun şekilde tamamlayınız.
1. S tipi büyüme eğrisinde birey sayısının maksimum olduğu döneme denge evresi denir.
2. Denge evresindeki bir popülasyonda büyüme hızı sıfırdır.
3. Belirli bir zaman diliminde birim alan ya da hacimdeki birey sayısına popülasyon yoğunluğu denir.
4. Bir popülasyonun büyüme hızı pozitif artış evresinde düşüktür.
5. Bir popülasyon, kaynakların sınırlı olmadığı ideal bir ortamda geometrik artış gösterir.
6. Popülasyonun büyümesi sonucu ortaya çıkan besin yetersizliği, hastalıklar, rekabet ve toksin madde birikimi çevre direnci olarak adlandırılır ve popülasyonun büyümesini sınırlar.
7. Bir popülasyonun doğal olarak yaşayıp üreyebildiği alana habitat denir.
8. İç göçler popülasyon yoğunluğunu artırırken ekabet azaltır.
Ç. Doğru-Yanlış
Aşağıdaki ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduklarını karşılarına yazınız.
1. Popülasyonlarda en fazla rastgele dağılım görülür. (Y)
2. Bir popülasyonun taşıma kapasitesi sabittir ve çevre koşullarına göre değişmez. (Y)
3. Pozitif artış evresindeki bir popülasyonda büyüme hızı düşüktür. (D)
4. J tipi büyüme eğrisinde, geometrik artış denge evresiyle sonlanır. (Y)
5. S tipi büyüme gösteren bir popülasyonun denge evresinde çevre direnci minimumdur. (Y)
6. Dar bir tabanla başlayıp yukarı doğru genişleyen yaş piramitleri büyüyen popülasyonlara özgüdür. (Y)
7. Büyüyen popülasyonlarda ortaya çıkan tür içi rekabet, popülasyonun büyümesini sınırlar. (D)
8. Bir popülasyon, taşıma kapasitesine ulaştığında büyüme hızı en yüksek değerdedir. (Y)
D. Değerlendirme Testi
Aşağıdaki soruların doğru seçeneğini işaretleyiniz.
1. Bir popülasyonu oluşturan bireylerin tümünde;
I. Kromozom sayısı
II. Beslenme şekli
III. Protein yapıları
IV. Ekolojik nişleri
özelliklerinden hangilerinin aynı olduğu söylenebilir?
A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve IV E) I, III ve IV
Cevap: D
2. Bir popülasyonun büyüme grafiği yukarıda verilmiştir.
Buna göre;
I. Popülasyon 4. zamanda taşıma kapasitesine ulaşmıştır.
II. 1. zamanda popülasyon kuruluş aşamasındadır.
III. Çevre direnci, 3. zamanda popülasyonun büyüme hızını yavaşlatmıştır.
IV. 2. zaman, popülasyonun logaritmik artış evresini göstermektedir.
yorumlarından hangileri doğrudur?
A) I ve II B) II ve IV C) I, III ve IV D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Cevap: E
3. Bir popülasyonun büyüme hızı grafiği yukarıda verilmiştir.
Buna göre;
I. 3. zamanda çevre direncinin artması, büyüme hızında azalmaya neden olmuştur.
II. 5. zamanda popülasyon taşıma kapasitesine ulaşmıştır.
III. 4. zamanda popülasyonun birey sayısı azalmaya başlamıştır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: D
4. Sınırlı bir alanda yaşayan fare popülasyonuna her gün sabit miktarda besin veriliyor.
Bir süre sonra popülasyonda;
I. Besin kıtlığı
II. Popülasyon yoğunluğunun sürekli artması
III. Dışa göçlerde artma
IV. Popülasyonda dengelenme
olaylarından hangileri gözlemlenemez?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve IV E) I, III ve IV
Cevap: B
5. Popülasyonlarda genel olarak kümeli, düzenli ve rastgele dağılım gözlemlenir.
Popülasyon dağılımları ile ilgili olarak;
I. Popülasyonlar arasında en fazla görülen kümeli dağılımdır.
II. Rastgele dağılımda bireyler arasındaki etkileşim fazladır.
III. Düzenli dağılım gösteren popülasyonlar- da bireyler arasındaki etkileşim en düşük değerdedir.
yukarıda belirtilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: A
6. Popülasyonların yaş dağılımı, yaş piramitleri ile açıklanır. Bir ekosistemdeki üç farklı popülasyona ait yaş piramitleri aşağıda verilmiştir.
Bu popülasyonlarla ilgili olarak;
I. 1. yaş piramidine sahip popülasyonlarda yaşlı birey sayısı fazladır.
II. 2. yaş piramidi, gerileyen popülasyonlara özgüdür.
III. Nüfusu azalmakta olan popülasyonlarda 3. yaş piramidi gözlemlenir.
belirtilenlerden hangileri söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: C
7. Genel olarak popülasyonlarda gözlemlenen hayatta kalma eğrileri yukarıda verilmiştir.
Buna göre;
I. 1. tip yaşam eğrisine sahip canlılarda ebeveyn bakımı ve düşük üretkenlik karakteristiktir.
II. 2. tip yaşam eğrisinde ölüm riski oranı, her yaşta yaklaşık olarak aynıdır.
III. 3. tip yaşam eğrisine sahip canlılarda yüksek üretkenlik görülür ve bireylerin gençlik dönemlerinde hayatta kalma oranları oldukça düşüktür.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: E
8. Üreme potansiyeli yüksek olan bireylerden oluşan popülasyonlarda çevresel sınırlamalar olmadığında J tipi büyüme eğrisi gözlemlenir.
Yukarıda verilen J tipi büyüme eğrisi ile ilgili olarak;
I. Popülasyonlarda çok yaygın olarak gözlemlenen büyüme eğrisidir.
II. Kısa bir alışma evresinden sonra hızlı bir logaritmik artış gerçekleşir.
III. Popülasyon taşıma kapasitesine ulaştığında denge evresi görülür.
belirtilenlerden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
Cevap: B
9. Yukarıda verilen grafiklerden hangilerindeki değişime bağlı olarak popülasyon bireyleri arasındaki rekabet artar?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III
Cevap: B
10. Aşağıda belirtilenlerden hangisi doğal şartlarda, bir popülasyondaki büyüme eğrisini gösterir?
Cevap: A