4. Ünite Değerlendirme Soruları
A. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanı "D" yanlış olanı "Y" ile belirtiniz.
1. (Y) Satın aldığımız üründe üretim ve son kullanım tarihi yoksa da tüketebiliriz.
2. (D) Sabun ve deterjanda suyu (hidrofil) ve kiri seven (hidrofob) kısımlar bulunur.
3. (Y) Bütün ilaçları ağız yoluyla alabiliriz.
4. (D) Beyaz çamaşırların renginin parlak ve canlı olmasını sağlayan ağartıcılar klorlu ve oksijenli bileşiklerdir.
5. (Y) CaC03 (kalsiyum karbonat) sönmüş kirecin diğer adıdır.
6. (Y) Yağlar, gıda maddelerini oluşturan çeşitli grup bileşikler içinde enerji değeri en düşük
7. (D) Yağ içeren bitkisel tohumlardan ham yağ eldesinde en çok kullanılan işlem presleme ve ekstraksiyon işlemidir.
8. (D) Zeytinyağı uygun koşul ve şekilde toplanıp işlenmişse rafine etmeden kullanılabilir.
9. (Y) Zeytinyağının saf ve işlenmemiş olanına riviera tipi zeytinyağı denir.
10. (Y) Doymuş yağ asitlerine katalizör eşliğinde hidrojen katılmasına hidrojenasyon denir.
11. (D) Margarin, tereyağından daha uzun zaman saklanması mümkün, dayanıklı bir yağdır.
12. (D) Sıvı bir çözücünün yüzey geriliminin düşürülmesini yüzey aktif maddeler sağlar.
13. (D) Sabun ve deterjanlardaki yüzey aktif maddelerin bileşiminde hidrofil ve hidrofob kısımlar bulunur.
14. (D) Polimer oluşurken binlerce aynı monomer bir araya gelir.
15. (Y) Polietilen teraftalat kısaca PE ile yazılır.
B. Aşağıdaki test sorularını cevaplayınız.
1. C 2- B 3- D 4- C 5- B 6- B 7- E 8- B 9- C 10- A 11- D 12- C
C. Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Su tasarrufu için bireysel olarak neler yapabiliriz? Sınıfta tartışınız.
- Musluğu açık bırakmayın: Her gün sebzelerimizi elde yıkamak yerine, su dolu bir kapta yıkarsanız, çok daha az su tüketirsiniz. 4 kişilik bir aile bu yöntemle yılda ortalama 18 ton su kurtarabilir.
- Bulaşıklarınızı elde değil makinede yıkayın: 4 kişilik bir ailenin günlük bulaşığını elde yıkarsanız, ortalama 84 – 126 litre su harcarsınız. Oysa bulaşık makinesi aynı bulaşığı sadece 12 litre su ile yıkar. Bu da bir yılda ortalama 26 – 40 ton suyu kurtarmanız demektir.
- Dişlerinizi fırçalarken, tıraş olurken suyu kapatın: Diş fırçalarken ya da tıraş olurken, kullanmadığımız halde açık bıraktığımız su gideri, yılda kişi başı ortalama 12 tondur. 4 kişilik bir ailede bu rakam ortalama 48 tondur.
- Daha kısa duş alın: 5 dakikalık bir duş sırasında ortalama 60 lt su harcarsınız. 4 kişilik bir ailenin her bir ferdi duş süresini 1 dakika azaltırsa yaklaşık 18 ton su kurtarırsınız.
Duş başlığınızı değiştirin: Yeni çıkan suyu daha iyi bir şekilde püskürten ekonomik duş başlıklarından alın. Böylece suyu daha az açarak daha tazyikli bir duş alabilirsiniz.
2. Kozmetik ürünleri kullanmadan da sağlıklı yaşayamaz mıyız? Sınıfta tartışınız.
Yaşayabiliriz. Kozmetik ürünler kimyasal maddelerden oluştuğu için vücudumuza zarar verir.
3. Market ya da mağazalardan alışveriş yaptığımızda, aldığımız ürünlerde dikkat edeceğimiz öncelik sırasından ilk üçünü sınıfta tartışınız.
Son kullanma tarihi, ambalajın sağlamlığı ve TSE uyumlu olup olmadığına dikkat ederim.
4. Pazar yerlerinde satılan sebze ve meyvelerin ürün takip kodu ne anlama gelir? Sınıfta tartışınız.
Tarladan gelen sebze meyvelerin üzerinde ürün takip kodu (barkod) bulunur. Barkod numarasının bulunduğu kartlarda ürünün hangi bölgeden geldiği yazılır. Ürünün barkod numarasını alan kişi numarayı internete yazdığı zaman sebze veya meyvenin hangi tarladan çıktığını üreticinin ismini ve hasat tarihini öğrenebilir.
5. Evimizdeki çamaşır ya da bulaşık makinesine yıkama öncesi bir çay bardağı sirke dökmemiz suyu yumuşatır mı? Sınıfta tartışınız.
Evet yumuşatır.
6. Evimizde kullandığımız içme suyunun kaynağından evimize gelene kadar hangi aşamalardan geçtiğini araştırınız.
İçme suyu evimize ulaşıncaya kadar şu aşamalardan geçer: Doğal su
Koagüle edici madde
Ön çöktürme havuz veya tankları
Koagülasyon havuzları
Havalandırma
Hızlı karıştırıcı havuz ve flokülasyon
Sedimantasyon
Klorlama
Filtreler
Süzülen suyun depolanması
Klorlama
Pompa ve dağıtım şeklindedir.
Su, barjdan veya ırmaktan Şehir Su İşletmelerinin barajlarına gelir.Orada su örneği alınır ve laborutuvarda incelenir.Suda herhangi bir sorun yoksa arıtma yani temizlenme odasına girer,ve su önce büyük elekten gecer içindeki dal gibi iri çöpler ayrılır,sonra daha ince elekten geçerek diğer küçük yabancı maddelerdende ayrılır,ve ilaveten su içerisindeki insan sağlığına zarar verebilecek mikroplara karşı klor denen madde karıştırılır,sonra arıtılmış yani temizlenmiş su dağıtım bölümüne gönderilir ve ordan su motorlarıyla sizin eve giden boruya ulaşır ve sizin musluğa gelir.
7. Evimizde kullandığımız kireçli çaydanlığı, kireç seviyesine kadar su doldurup 2 kaşık limon tuzu dökerek kaynattığımızda kirecin nasıl yok olduğunu sınıfta tartışınız.
8. Kırtasiye malzemesi (defter, kalem, silgi, okul çantası, yapıştırıcı vb.) alırken nelere dikkat etmeliyiz? Sınıfta tartışınız.
Kırtasiye malzemesi alırken aşağıdaki maddelere dikkat etmeliyiz.
- Çanta, resim defteri, kalem gibi malzemeler alırken, bunların boya içermemesine ya da boya oranının az olmasına dikkat edin.
- Kanserojen nitelikte olan azo boyaları içeren oyun hamuru, renkli kalem ya da boya kalemleri almayın.
- Kalem kutusu gibi eşyalarda, kumaş boyası yerine azo boyası kullanılmadığından emin olun.
- Ağır metalar içeren boyalar içeren boya malzemelerini almayın. Kurşun gibi metallerle boyanmış malzemelerin çocuklara ciddi zararlar verebileceğini unutmayın.
- Etilasetat ve kesilen gibi çözücü barındıran keçe kalemleri almayın.
- Tahta kalemi ya da keçeli kalem alırken su bazlı ya da alkol bazlı olduğuna dair bilgi notu bulunmayan ürünleri satın almayın.
- Kokulu kalem ya da kokulu silgiler birçok kimyasal madde içerir. Bu nedenle, parfüm benzeri maddeler içeren malzemeler çocukların kanserojen maddelerle temas etmesine neden olur.
- Yapıştırıcı alırken, uçucu maddeler içeren malzemeleri tercih etmemeye çalışın.
- Anaokulu çağındaki çocuklara kırtasiye malzemesi alırken güvenliği de ön planda tutun.
- Kolay kırılabilecek nitelikte olan, dayanıksız malzemeleri tercih etmeyin.
- Alacağınız ürünlerin buruşma ve su geçirmesini önlemek amacıyla kullanılan bir madde olan “formaldehit” içermemesine dikkat edin.
9. Evimizde kullanmadığımız ve tarihi geçmemiş, uygun koşullarda sakladığımız ilaçları ne yapabiliriz? Sınıfta tartışınız.
Sağlık ocaklarına ve hastanelere verebiliriz.
10. Pazar alışverişinde organik mi yoksa kimyasal gübrelerle yetiştirilmiş sebze-meyveleri mi tercih edersiniz? Sınıfta tartışınız.
Organik ürünleri tercih ediyorum çünkü organik ürünler daha sağlıklıdır.
11. Plastik su şişelerinin üzerindeki analiz etiketinde neler yazdığını sınıfta tartışınız.
Suyun değeri yazılıyor.
12. Evinizdeki yapı malzemelerini sayınız.
Bina üretimi vs. gibi çeşitli inşaat işlerinde kullanılmak üzere üretilen tüm malzemelere yapı malzemeleri denir. Bu malzemelerin üretimi çeşitli standartlarla belirlenmiştir. Malzemenin kalitesi, adeti, büyüklüğü bir yapının üretiminde çok büyük rol oynar.
Ülkemizde kullanılan yapı malzemeleri şunlardır:
- Seramik,
- Kireç,
- Alçı,
- Silikon,
- Kil,
- Silikatlar,
- Çimento,
- Beton,
- Cam,
- Fiberglas,
- Ahşaptır.
13. Ham yağdan rafine yağ elde edilirken hangi işlemler yapılır? Açıklayınız.
Ham yağ tankından üretmiş olduğumuz ham ayçiçek ve kanola yağı ham tankına alınır. Alınan ham yağ ilk etepta nötralize edilmek üzere seperatötden geçirilir burada amaç ham yağdaki yağ asitlerinin, gam, tortu ve istenmeyen maddelerin yağdan uzaklaştırılması işlemidir.Bu işlem sırasında ham yağ mikser l ‘de % 85’lik fosforik asit , mikser 2 ‘de sıvı kostik dozajları yapılarak karıştırılır ve seperatörden 1 geçirilir. Burdan çıkan yağ yumuşak su ile muamele edilerek seperatör 2 den geçilir.Bu aşamada yağın serbest yağ ve sabun miktarı saat başı alınan numunelerle labaratuar tarafından takip edilir.Buradan çıkan yağ ağartma tankına alınır.Burada amaç bitkisel kaynaklı yağlarda bulunan en yaygın doğal renk veren klorofil maddeleri nötralize yağda kalan fosfolipitler, oksidasyon ürünleri, iz metaller ve sabun kalıntılarını yok etmektir.Ağartma tankında yağ 110 derece vakum altında asit ile aktive edilmiş toprak ile 20-30 dk karıştırılıp filtre edilerek yağdan uzaklaştırılır.Bu aşamada yağın serbest yağ miktarı,sabun ,renk ve waks kontrolleri labaratuar tarafından takip edilir.Burdan çıkan yağ vinterizasyon için soğutma tankları alınır.Burada amaç yağ düşük sıcaklıklarda çökme eğiliminde olan bileşikler içerir. Yağda cinsine göre Waxlar, stearinler ve erime noktası yüksek doymuş gliseridler giderilir. Bu işlem sırasında yağ sıcaklıkları 10 ve 5 derece olan soğutma tanklarına ilk önce sıcaklığı 10 derece olan tanka alınır ve sıcaklığı 5 derece olan tanka geçerek yağın soğutması ve olgunlaştırması yapılır.Olgunlaştırma işlemi sırasında yağa perlit ilave edilir.Yağın bir tanktan girip düğerinden çıkması yaklaşık 20 saat sürmektedir.Daha sonra yağ filteden geçirilerek süzülür.Bu aşamada yağın waks ve cold test kontrolleri labaratuar tarafından takip edilir.Buradan çıkan yağ deodorizasyonu yapılır.Burada amaç yağa istenmeyen koku ve tad veren ve yağdan uçucu maddelerin (aldehit ve ketonlar, serbest yağ asidleri, oksidadif ürünler)yüksek ısıda (240 derecede) parçalanarak, kuru buhar (260 derecede) ile vakum altında muamele edilerek yağdan uzaklaştırılır.Deodorizasyondan çıkan yağ en son bez bir filtre olan parlatma filtresinden geçirilerek depolama tanklarına gönderilir.Üretim esnasında kullanılan filtreler basınçlı yatay çelik olan niagara tipi filtreler kullanılmaktadır.Bu filtrelerin temizliği ağaç kürekler kullanılarak yapılmaktadır. Rafine ayçiçek ve kanola yağın sevkiyatında firmaların isteğine göre krom veya sac tanker kullanılır.Yağ tankere doldurulurken tekrar parlatma filtresinden geçirilerek el değmeden doldurulmaktadır.Yağın sıcaklığı 25-30 derecedir
14. Sızma yağ ve riviera tipi yağ arasındaki farklar nelerdir?
Sızma zeytinyağı, fiziksel kuvvetle (ezme, parçalama vs) zeytinden yağı çıkarılır ve tüketiciye sunulur. yağı çıkarmak için çok yeni farklı teknolojiler de mevcuttur ama bu da başka entry konusu olsun. sızma zeytinyağı sıcak ve soğuk baskı olmak üzere kabaca ikiye ayrılır. soğuk taş baskı zeytinyağı, zeytinlerin ezilerek, yağlarının çıkarılması işlemidir ki en sağlıklısı en doğalı budur ancak pahalıdır, verimi düşüktür. sıcak baskı denen zeytiinyağında sıcak su kullanılır. bu da gene doğal bir yöntemdir ancak zeytinyağında bulunan ve insan sağlığı için çok faydalı olan bazı antioksidanlar, tokoferoller 37 derece gibi bir sıcaklıkta zarar görür.
Riviera zeytinyağını anlatabilmem için önce birazcık rafinasyon konusundan bahsetmem gerek. mısırözü, ayçiçek yağı gibi yağlar rafinasyon denen, işlemlere tabi tutulurlar ki bu ayrı bir entry konusu olacak ilerde. özetle rafinasyon da yağ gerçekten yağ olmaktan çıkar. zeytin hariç mısır ayçiçeği gibi gıdalardan yağ hegzan adı verilen yağ çözücü özelliği olan bir kimyasal eklenerek çıkarılır. Daha sonra bu karışımlar çok yüksek sıcaklıklara tabi tutulur ( 200 derecenin üzeri), ağartma toprakları eklenir, koku alıcılar eklenir. rafinasyon sonucunda bir yağın ne yağı olduğunu tadarak anlamak imkansızdır. tatsız, kokusuz, açık renkli bir şeydir o. bazı zeytinyağları çiğ tüketime uygun değildir, asitliği çok yüksek olduğu için, inanılmaz derecede acı olabilir. bu nedenle bu yağlara da tıplı mısır, ayçiçek yağları gibi rafinasyon yapılır. riviera denen zeytinyağı şekli %70-80 rafine zeytinyağı ve aroma versin diye katılan %30-20 sızma zeytinyağı karışımına verilen addır.
15. Margarin teknolojisindeki çapraz esterleşmenin önemi nedir?
16. Yaygın yüzey aktif maddelerin kullanım alanlarını açıklayınız.
17. Yüzey aktif maddeler kiri nasıl temizler?
Kirler genellikle yağ ve benzeri apolar organik maddeleri içerirler. Su ise polar moleküldür. Bir maddenin diğeri içinde çözünebilmesi için bu maddelerin yapı olarak birbirlerine benzemeleri gerekir. Yani polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücülerde çözünürler. Kir molekülleri ile Su molekülleri yapı olarak birbirlerini benzemedikleri için birbirine karışmazlar. Bu nedenle kiri temizlemek için sadece su yeterli değildir. Sabun ve Detarjan gibi yapısında hem polar hem de apolar kısımlar bulunduran organik maddelerin kullanılması gerekir.Kirli bir çamaşırın bulunduğu suya sabun eklendiğinde hidrofobi kısmı yağ ile etkileşir ve onları sarar. Diğer taraftan moleküllerin hidrofilik kısımları su molekülleri ile kuvvetli şekilde etkileşip kirlerle etkileşmez. Su karıştırıldığında yağ tanecikleri birbirinden ayrılır. Tamamı sabun molekülleriyle sarılır. Kiri bulunduğu ortamdan çekerek suya geçmesini ve çözünmesini sağlar. Böylelikle kir çamaşırdan ayrılmış olur.
18. Aşağıdaki polimerlerin monomerlerini yazınız, a. Polietilen b. Polivinil klorür c. Polistren ç. Teflon
19. Yapay tatlandırıcıların kullanım alanları ve sağlığa zararları nelerdir?
Günlük hayatta insanlar, gerek bazı hastalıklar gerekse fazla kilolar nedeniyle şeker tüketmek istemez. Bunun için kimileri hiçbir şekilde şeker kullanmazken kimileri yapay tatlandırıcılar kullanır.
Yapay tatlandırıcılar aynı miktardaki doğal şekerden daha tatlı fakat enerji içeriği çok daha azdır. Gıda sanayisinde kullanımına izin verilen yapay tatlandırıcılar şunlardır:
- Asesülfam potasyum
- Alitame
- Aspartam
- Siklamat
- Neotame
- Sakarin
- Sukraloz
Bunlardan aspartam, şekerden yaklaşık 180 kat, neotame 13.000 kat, sakarin 300 kat ve sukraloz 600 kat daha tatlıdır. Şekerlemeler, çikolatalar, meyve suları, diyet içecekleri, reçeller, sütlü tatlılar, konser ve bezelyeler, sakızlar, dondurmalar, sporcu içecekleri ve diyabet ürünleri bu tatlandırıcıları içeren bazı gıda ürünleridir.
20.Yukarıda sabunlar ve deterjanlarla ilgili bir kavram haritası verilmiştir. Kavram haritasında sabunlar ve deterjanlar için verilenlerden hangileri doğrudur?
21. Yukarıda katı formdaki ilaçlarla ilgili bir kavram haritası verilmiştir.Kavram haritasındaki katı formdaki ilaçlara yönelik verilen örneklerden hangileri doğrudur?
22. Yukarıdaki öğrencilerden hangisinin hazır gıdalarla ilgili verdikleri bilgiler yanlıştır?
Cevap : Bengü
23. Aşağıdaki öğrencilerden hangisinin gıda katkı maddelerinin kullanım amaçları ile ilgili ifade yanlıştır?
Cevap : Aylin
Ç. Aşağıdaki cümleleri verilen kelimelerden uygun olanları ile tamamlayınız.
1. Pastörizasyon 2. gıda 3. raf ömrü 4. sabun 5. iğne 6. anyonik
7. tatlandırıcı 8. mer. 9. vinil klorür 10. kozmetik 11. doymuş 12. yüzey aktif
D. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
Soldan Sağa
1. Herhangi bir işlem görmemiş gıdaların genel adı. (Organik gıda)
2. Hazır gıdalara konulan boyalara verilen ad.(Renklendirici)
3. Sentetik kimyasal yolla elde edilen temizlik ürünü.(Deterjan)
4. Kısaltması PE olan polimerin adı.(Polietilen)
5. İlacın sıvı formu.(Şurup)
6. Polimerin en küçük birimi.(Monomer)
Yukarıdan Aşağıya
1. Politetraflor etenin halk dilindeki adı. (Teflon)
2. Kişisel bakım ürünlerinin genel adı.(Kozmetik)
3. Bir ilaç formu.(Hap)
4. Lastik güçlendirici ve yanmayan koruyucu polimer.()
5. Atıkların değerlendirilmesi.(Kevlar)
6. Organik olmayan temizlik ürününün genel adı.(Deterjan)