METİN ANALİZİ
Aşağıdaki metni okuyarak soruları cevaplayınız.
Kardeş (Şehzade) Katli Meselesi
Osmanlılarda kardeş (şehzade) katli meselesini doğru anlayıp değerlendirebilmek için öncelikle İslam- Osmanlı hukukunu ve siyaset geleneğini bilmeye ihtiyaç vardır. Hadisenin çok esaslı tarihî, siyasi ve hukuki sebepleri bulunmaktadır. Türklerde iktidarın, hanedan mensuplarının müşterek malı olduğu yolunda eski bir siyasi gelenek (ülüş sistemi) vardır. Bu gelenek, tarih boyunca menfi neticeler doğurmuş, ülkelerin parçalanmasına ve Türk devletlerinin yıkılmasına sebebiyet vermiştir. Osmanlı Devleti’nde de bu geleneğin tesiriyle başlangıçta muayyen bir veraset sistemi yoktu. Bazı şehzadeler arkasına düşman devletlerin desteğini alarak ayaklanmış, binlerce insan ölmüş, ülke harap, millet perişan olmuştu. Osmanlılar gerek kendinden önce ve gerekse kendi devirlerinde yaşanan tecrübelerden ders almış, bu musibete uğramamak için bizzat aile mensuplarını feda etmekten gayri bir yol bulamamıştır. Fatih Sultan Mehmet, kanunnamesinde şehzade katlini düzenleyen bir hüküm vermiştir. Alınan tedbirlerle eski Türk devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti de parçalanmaktan kurtulmuş ve Osmanlı Devleti’nde Avrupa’daki gibi veraset savaşları yaşanmamıştır. Bu sayede devlet altı yüzyılı aşkın bir zaman ayakta kalmayı başarmıştır. XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde yeni bir veraset usulü olan “ekber ve erşed” sistemi getirilmiştir. Bu usule göre hanedanın en yaşlı üyesi tahta çıkmıştır. Bundan sonra şehzade katli nadiren görülmüştür.
Ekinci, 2006, ss.1116-1117.
1. Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’ndeki veraset sisteminin olumsuz etkileri nelerdir?
Cevap: Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde veraset sistemi olmadığı için, şehzadeler arasındaki taht kavgaları, isyanlar ve ayaklanmalar yaşanmıştır. Bu durum ülkenin istikrarını ve birliğini tehdit etmiş, binlerce insanın ölümüne ve ülkenin harap olmasına neden olmuştur.
2. Kardeş katli, ekber ve erşed kanunlarının Osmanlı veraset sistemine getirdiği değişimler nelerdir? Çıkarımlarınızı sınıf ortamında paylaşınız.
Cevap: Kardeş katli, Osmanlı veraset sistemine getirilen “ekber ve erşed” kanunlarıyla değişmiştir. Artık tahtın en yaşlı hanedan üyesine geçmesi sağlanmıştır. Bu sayede şehzade katli nadiren görülür hale gelmiştir ve Osmanlı Devleti’nde veraset savaşları yaşanmamıştır.
ARAŞTIRINIZ
Müsadere sisteminin siyasi ve sosyal etkileri hakkında araştırma yaparak ulaştığınız bilgileri sınıf ortamında paylaşınız.
Cevap: Müsadere sistemi, bir devletin kaynaklarına el koyma veya zenginleri vergilendirme pratiği olarak kullanılmıştır. Bu sistem siyasi olarak halkın hoşnutsuzluğunu artırabilirken, sosyal olarak ekonomik eşitsizliği azaltabilir.